Basa Jawa: Béda antara owahan
Tenger: Besutan punsèl Besutan wèb punsèl |
Tanpa ringkesan besutan Tenger: Besutan punsèl Besutan wèb punsèl |
||
Larik 14: | Larik 14: | ||
|script=[[Aksara Latin]] <br />[[Aksara Jawa]]<br />[[Aksara Arab]] ([[Aksara Pégon]]) |
|script=[[Aksara Latin]] <br />[[Aksara Jawa]]<br />[[Aksara Arab]] ([[Aksara Pégon]]) |
||
|nation= |
|nation= |
||
|minority=[[Banten]]<br />[[Jawa Kulon]]<br />[[Suriname]]<br />[[ |
|minority=[[Banten]]<br />[[Jawa Kulon]]<br />[[Suriname]]<br />[[Walanda]]<br />[[Kalédonia Anyar]]<br />[[Libanon]]<br />[[Suriah]] |
||
|iso1=jv |
|iso1=jv |
||
|iso2=jav |
|iso2=jav |
Révisi kala 7 Oktober 2018 13.11
Basa Jawa | ||
---|---|---|
ꦧꦱꦗꦮ | ||
Aksara Jawa - basa.svg | ||
Dituturaké ing | Jawa (Indonésia) | |
Gunggung panutur | 100 yuta | |
Rumpun basa | Cithakan:Infobox Language/genetic2
| |
Sistem tulisan | Aksara Latin Aksara Jawa Aksara Arab (Aksara Pégon) | |
Kodhe basa | ||
ISO 639-1 | jv
| |
ISO 639-2 | jav
| |
ISO 639-3 | variously: jav – Basa Jawa jvn – Basa Jawa Karibia jas – Basa Jawa Kalédonia Anyar kaw – Kawi | |
Ijo peteng: papan basa Jawa minangka basa mayoritas. Ijo padhang: papan basa Jawa minangka basa minoritas.
|
Basa Jawa (Jawa: ꦧꦱꦗꦮ) iku kagolong basa Austronesia, ya iku basa-basa sing dianggo sawarna-warnané bangsa pribumi ing kapuloan sakidul-wetaning bawana Asia. Basa Jawa kasebar wiwit pucuk kulon pulo Jawa, Banten nganti pucuk wétan Banyuwangi déning kurang luwih 80 yuta panutur ibu. Kajaba iku, basa iku kasebar ing Indonésia saka Sumatra nganti Papua, Timor Wétan, Malaysia, Singapura, Taiwan, Hong Kong, Walanda, Suriname, Curaçao, lan ing Kalédonia Anyar.
Basa Jawa dadi salah sijiné panyumbang sing gedhé dhéwé kanggo panuwuhané basa Indonésia. Sanadyan dudu basa resmi ing pamaréntahan, basa Jawa nduwé prabawa luwih akèh tinimbang basa-basa laladan liyané kaya ta ing kosakata, lan istilah-istilah sing kadhangkala nganggo tembung Jawa.
Basa Jawa iku péranganing sub-cabang Sundik saka kulawarga basa Indo-Polinesia Kulon saka pang basa Indo-Polinesia sing gilirané anggota basa Austronesia. Basa Jawa isih sadulur cedhak basa Malayu, basa Sundha, basa Bali, lan uga basa-basa ing pulo Sumatra sarta Kalimantan.
Basa Jawa dipigunakaké ing Jawa Tengah, Jawa Wétan lan uga pasisir lor Jawa Kulon. Banjur ing Madura, Bali, Lombok lan Tatar Sundha ing Jawa Kulon, basa Jawa uga ditrapaké dadi basa sastra. Basa Jawa uga basa dalem ing karaton Palembang, Sumatra Kidul sadurungé karaton iki dibedhah wong Walanda ing wusananing abad kaping 18.
Basa Jawa bisa kaanggep salah sijiné basa klasik ing donya, basa iki nduwé sajarah kasusastran sing wis lawas banget. Lawasé punjul 12 abad. Para nimpuna basa Jawa mérang sajarah basa Jawa ing patang tahap:
- Basa Jawa Kuna saka abad kaping 9
- Basa Jawa Tengahan saka abad kaping 13
- Basa Jawa Anyaran saka abad kaping 16
- Basa Jawa Modhèrn saka abad kaping 20 (pratélan iki ora dienggo kanthi umum)
Basa Jawa ditulis mawa/migunakaké aksara Jawa, (salah sijiné keturunan aksara Brahmi saka India), aksara Jawa-Arab (pégon) lan aksara Latin [1].
Sanadyan dudu basa resmi ing ngendi waé, basa Jawa basa Austronesia sing akèh dhéwé cacahé panutur ibuné.[2] Basa iki dituturaké lan dingertèni déning kurang luwih 80 yuta jiwa wong. Kurang luwih 45% sing ndunungi nagara Indonésia keturunan Jawa utawa manggon ing Tanah Jawa. Mèh kabèh présidhèn Indonésia wiwit taun 1945 iku keturunan Jawa (sajatiné kabèh keturunan Jawa, B.J. Habibie uga ngaku yèn ibuné priyayi Jawa). Dadi ora nggumunaké yèn basa Jawa mènèhi pangaribawa akèh ing perkembangané basa Indonésia.
Basa Jawa Modhèrn bisa dipérang dadi telung dhialèk: dhialèk Jawa Kulon, dhialèk Jawa Tengah, lan dhialèk Jawa Wétan. Ing pulo Jawa ana sing diarani dialect continuum ('kasinambungan dhialèk') saka Banten ing ujung kulon tekan Banyuwangi, ing pucuk wétan. Kabèh dhialèk basa Jawa kurang luwih bisa dingertèni para panuturé (basa Inggris mutually intelligible).
Fonologi
Foném basa Jawa modhèren lan baku iku:
Swara (vokal)
Swara:
Ngarep | Tengah | Wuri |
---|---|---|
i | u | |
e | ə | o |
(ɛ) | (ɔ) | |
a |
- Pangucapan swara-swara iki rada njlimet. Ciri utama iku yèn ing basa baku Mataraman, /a/ ing wanda mawa posisi kabukak ing posisi pungkasan lan sadurungé pungkasan, diucapaké kaya déné [ɔ].
Wyanjana (konsonan)
Konsonan (Wyanjana):
Labial (Osthya) |
Dèntal (Dantya) |
Alveolèr | Retrofleks (Murdhanya) |
Palatal (Talawya) |
Vélèr | Glotal (Kanthya) | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Letupan | p b | t d | ʈ ɖ | tʃ dʒ | k g | ʔ | |
Sibilan | s | *ʂ | h | ||||
Ardhaswara | w | l | r | j | |||
Nasal | m | n | *ɳ | ɲ | ŋ |
Pènget: Foném mawa tandha * iku alofon.
Dhialèk-dhialèk basa Jawa
Basa Jawa iku akèh banget cara pituturané. Ana dhialèk sosial sing dibagé miturut hièrarkhi saka kasar tekan alus dadi:
ana basa sing mligi kanggo keperlon resmi karaton
- bagongan (dianggo ing kraton Ngayogyakarta adiningrat)
- kedhaton (dianggo ing kraton Surakarta adiningrat)
Kajaba iku, ana dhialèk sing didasarké tlatahé lan ora sakabèhé dhialèk Jawa dimangarteni déning kabèh wong Jawa. Ing ngisor iki kapacak pamérangan miturut sawetara ahli basa Jawa: Poerwadarminta lan Uhlenbeck. Kajaba iku uga ditambah pamérangan Wurm lan Hattori. Wurm lan Hattori nggambar peta pamérangan dhialèk Jawa. Pamérangan para nimpuna iki rada séjé lan ora sarujuk siji lan sijiné.
Pamérangan Poerwadarminta
Miturut Poerwadarminta ing bukuné Sarining Paramasastra Djawa[3], dhialèk-dhialèk ana:
- Dhialèk Banten[3]
- Dhialèk Cirebon[3]
- Dhialèk Banyumas lan Tegal[3]
- Dhialèk Bagelèn[3]
- Dhialèk Ngayogyakarta lan Kedhu[3]
- Dhialèk Surakarta, Madiyun lan Semarang[3]
- Dhialèk Muria Agung (Pati, Kudus, Jepara, Rembang)[3]
- Dhialèk Pasisir lor wétan (Tuban, Gresik, Surabaya)[3]
- Dhialèk Malang-Pasuruhan[3]
- Dhialèk Banyuwangi[3]
Pamérangan Uhlenbeck
Dhialek-dhialek iku miturut ahli basa Walanda E.M. Uhlenbeck ing bukuné A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura (1964), dikelompokaké dadi 3 (telung) rumpun ya iku:
- Rumpun basa Jawa kulon:
- Dhialèk Banten (utawa Jawa Serang)
- Dhialèk Cerbon (Dermayu-Cerbon)
- Dhialèk Tegal (Brebes nganti Pemalang)
- Dhialèk Banyumasan (Purwokerto, Cilacap lan Banyumas)
Kelompok ing nduwur iku lumrahé ingaran basa Jawa ngapak ngapak utawa basa penginyongan.
- Rumpun basa Jawa Tengah:
Kelompok ing nduwur kaé lumrahé ingaran basa Jawa baku.
- Rumpun basa Jawa wétanan:
Kelompok ing ndhuwur iku lumrahé diarani basa Jawa wétanan.
Pamérangan Wurm lan Hattori
Wurm lan Hattori (1983:39) mérang dhialèk-dhialèk basa Jawa ing pulo Jawa dadi 7 pérangan:
- Dhialèk Banten
- Dhialèk Lor-Kulonan
- Dhialèk Manuk
- Dhialèk Cerbon
- Dhialèk Kulonan-Tengah
- Dhialèk Wétanan
- Dhialèk "Regional Jawa ing Banyuwangi"[4]
Pamérangan unggah-ungguh basa Jawa
Basa Jawa iku bisa dipérang miturut unggah-ungguhé utawa uga diarani register. Manut undha usuk utawa unggah-ungguhé iku dadi
- Basa Ngoko
- Basa Madya
- Basa Krama
Banjur uga ana sawetara tetembungan krama inggil lan krama andhap sing bisa dienggo ing saben register.
Gunané krama lan kanggoné krama
Basa Ngoko
- Dienggo wong tuwa marang anaké
- Dienggo guru marang murid.
- Dienggo déning sepadha-padha kang wis kulina
- Dienggo ndhuwuran marang andhahan
Tuladha: Kowé gelem mangan sega lodèh mas?
Basa Ngoko Alus
- Dienggo déning wong-wong sapadha-padha sing wis kulina nanging isih ngajèni.
- Dienggo wong tuwa marang wong enom kang drajadé luwih dhuwur.
Tuladha: Sampeyan purun nedha sekul lodèh Mas?
Basa Krama
- Dienggo déning wong kang durung raket banget.
- Dienggo déning wong kang durung tuang.
Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sega lodèh mas?
Basa Krama Inggil
- Dienggo déning wong enom marang wong tuwa.
- Dienggo déning murid marang guru.
- Dienggo déning ngisoran marang dhuwuran.
Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sekul lodhèh Mas?
Dhémografi panyebaran panutur basa Jawa
- Delengen uga: Wong Jawa
Basa Jawa dicaturaké ing saindhenging Indonésia, nagara-nagara tangga Asia Kidul-wétan, Walanda, Suriname, Kaledonia Anyar, lan nagara-nagara liyané. Populasi panutur gedhé dhéwé tinemu ing enem provinsi Jawa dhéwé, lan ing provinsi tangga Sumatra saka Lampung.
Sawijining tabèl kang nuduhaké gunggung panutur asli ing taun 1980, saka 22 provinsi ing Indonésia (saka total 27 ing wektu iku) kang nuturaké basa Jawa punjul 1%, ya iku:[5]
Provinsi ing Indonésia | persèntase pedunung provinsi | Panutur basa Jawa (1980) | |
---|---|---|---|
1. | Provinsi Acèh | 16.7% | 275,000 |
2. | Sumatra Lor | 43.0% | 5,757,000 |
3. | Sumatra Kulon | 38.5% | 2.595,000 |
4. | Jambi | 29.7% | 873,000 |
5. | Sumatra Kidul | 27.5% | 982,000 |
6. | Bengkulu | 35.4% | 818,00 |
7. | Lampung | 82.6% | 8,486,000 |
8. | Riau | 28.5% | 384,000 |
9. | Jakarta | 43.9% | 2,694,000 |
10. | Jawa Kulon[6] | 28.7% | 3,658,000 |
11. | Jawa Tengah | 99.0% | 36,579,000 |
12. | Yogyakarta | 99.6% | 5,683,000 |
13. | Jawa Wétan | 86.8% | 32,726,000 |
14. | Bali | 13.1% | 108,000 |
15. | Kalimantan Kulon | 25.7% | 621,000 |
16. | Kalimantan Tengah | 10.6% | 145,000 |
17. | Kalimantan Kidul | 24.7% | 297,000 |
18. | Kalimantan Wétan | 34.1% | 128,000 |
19. | Sulawesi Lor | 1.0% | 20,000 |
20. | Sulawesi Tengah | 2.9% | 37,000 |
21. | Sulawesi Kidul-wétan | 10.6% | 84,000 |
22. | Maluku | 31.3% | 419,000 |
Cathetan suku lan réferènsi
- ↑ Van der Molen (1983:VII-VIII).
- ↑ Diirit déning,--ora kalebu dhialèk Cina lan basa Indic kanthi status resmi nagara--basa Sundha saka pérangan kulon pulo Jawa
- ↑ a b c d e f g h i j k Poerwadarminta (1953:2)
- ↑ Sajatiné sing dikarepaké iku dhialèk Jawa-Osing.
- ↑ Data dijupuk saka sènsus taun 1980 kaya déné kang dicawisaké déning James J. Fox lan Peter Gardiner lan diterbitaké déning S. A. Wurm lan Shiro Hattori, eds. 1983. Language Atlas of the Pacific Area, Part II: (Insular South-East Asia), Canberra.
- ↑ Ing taun 1980 iki kalebu provinsi Banten, saiki kapisah.
Uga delengen
Sumber
- W.J.S. Poerwadarminta. 1953. Sarining Paramasastra Djawa. Djakarta: Noordhoff-Kolff
- E.M. Uhlenbeck. 1964. A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura. The Hague: Martinus Nijhoff,
- S.A. Wurm and Shiro Hattori, eds. 1983. Language Atlas of the Pacific Area, Part II (Insular South-east Asia). Canberra.