Sapi: Béda antara owahan

Besut pranala
Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
Luru sajarah
← Besutan sadurungéBesutan sawisé →
Konten dihapus Konten ditambahkan
VisualTèks wiki
Tanpa ringkesan besutan
Tanpa ringkesan besutan
Larik 1: Larik 1:

{{inuseuntil|31 Mei 2011}}
{{inuseuntil|31 Mei 2011}}
{{Taxobox
{{Taxobox
Larik 20: Larik 19:
}}
}}


'''Sapi''' kuwi kéwan [[ternak]] saka familia [[Bovidae]] lan subfamilia [[Bovinae]].<ref name="internet5"/> Saliyané dipiara kanggo nggarap [[sawah]] déning wong tani (narik [[luku]], [[garu]],lan liya-liyané), [[sapi]] uga bisa dijupuk [[susu]] lan dagingé. <ref name="internet5"/>Daging sapi rasané énak lan bisa digawé werna-werna masakan.<ref name="internet5"/> Saliyane iku kulit sapi uga isa dimanfaatke kanggo gawe [[bedhug]], [[kendhang]], lan [[wayang kulit]].<ref name="internet5"/>
'''Sapi''' kuwi kéwan [[ternak]] saka familia [[Bovidae]] lan subfamilia [[Bovinae]].<ref name="internet5"/> Saliyané dipiara kanggo nggarap [[sawah]] déning wong tani (narik [[luku]], [[garu]],lan liya-liyané), [[sapi]] uga bisa dijupuk [[susu]] lan dagingé. <ref name="internet5"/>Daging sapi rasané énak lan bisa digawé werna-werna masakan.<ref name="internet5"/> Saliyané iku kulit sapi uga isa dimanfaatké kanggo gawe [[bedhug]], [[kendhang]], lan [[wayang kulit]].<ref name="internet5"/>


==Pakan Sapi==
==Pakan Sapi==
Pakan kewan [[ternak]] kang [[tradisional]] umume suket, godhong jagung, lan godhong-godhongan kayata godhong waru, godhong pethet, lan liya-liyane.<ref name="internet2"/>
Pakan kéwan [[ternak]] kang [[tradisional]] umume suket, godhong jagung, lan godhong-godhongan kayata godhong waru, godhong pethet, lan liya-liyané.<ref name="internet2"/>
Mengkono uga [[sapi]], biyasane saliyane godhong-godhongan kaya mau uga kadang-kadang dicampuri [[katul]] yaiku [[glepung]] saka kulit [[beras]].<ref name="internet2"/> [[Katul]] iku digawe saka kulit [[beras]] kang digiling.<ref name="internet2"/>
Mengkono uga [[sapi]], biyasané saliyané godhong-godhongan kaya mau uga kadang-kadang dicampuri [[katul]] yaiku [[glepung]] saka kulit [[beras]].<ref name="internet2"/> [[Katul]] iku digawé saka kulit [[beras]] kang digiling.<ref name="internet2"/>
Ananging bahan-bahan pangan kaya mau biyasane thukule musiman. <ref name="internet2"/>Yen wayah udan akeh sing thukul subur lan yen pas ketiga bakal padha [[garing]].<ref name="internet2"/> Apamaneh yen wayah rendheng bakal mati kebaceken. <ref name="internet2"/>Mulane yen wayah musim-musim kang tinamtu para peternak [[sapi]] bakal kangelan luru pakan sapi.<ref name="internet2"/> Saliyane iku, rega [[suket]] uga mundhak.<ref name="internet2">{{id}}http://www.disnak.jabarprov.go.id(dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Ananging bahan-bahan pangan kaya mau biyasané thukulé musiman. <ref name="internet2"/>Yèn wayah udan akéh sing thukul subur lan yén wayah ketiga bakal padha [[garing]].<ref name="internet2"/> Apamanéh yèn wayah rendheng bakal mati kebaceken. <ref name="internet2"/>Mulané yèn wayah musim-musim kang tinamtu para peternak [[sapi]] bakal kangélan luru pakan sapi.<ref name="internet2"/> Saliyané iku, rega [[suket]] uga mundhak.<ref name="internet2">{{id}}http://www.disnak.jabarprov.go.id(dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Saiki ana pakan sapi kang ora gumantung saka musism.<ref name="internet2"/> Pakan sapi kang jenenge [[protefeed]] iki bisa ditemokake sawayah-wayah tanpa ngenteni musim udan. <ref name="internet2"/>Protefeed iki bahane saka [[sampah]] [[nabati]]. <ref name="internet2"/>Sampah nabati iki tuladhane sampah [[kulit]] [[wiji]] [[kopi]], [[ampas]] [[tebu]] (ampas sisa gawe gula) lan [[ampas]] [[tela]].<ref name="internet2"/> Bahan-bahan kang asale saka [[sampah]] ing dhuwur iku nduweni [[protein]] kang akeh, saengga bisa nambah [[gizi]] pakan sapi.<ref name="internet2"/>
Saiki ana pakan sapi kang ora gumantung saka musism.<ref name="internet2"/> Pakan sapi kang jenengé [[protefeed]] iki bisa ditemokaké sawayah-wayah tanpa ngenténi musim udan. <ref name="internet2"/>[[Protefeed]] iki bahané saka [[sampah]] [[nabati]]. <ref name="internet2"/>Sampah nabati iki tuladhané sampah [[kulit]] [[wiji]] [[kopi]], [[ampas]] [[tebu]] (ampas sisa gawé gula) lan [[ampas]] [[téla]].<ref name="internet2"/> Bahan-bahan kang asalé saka [[sampah]] ing dhuwur iku nduwéni [[protéin]] kang akéh, saéngga bisa nambah [[gizi]] pakan sapi.<ref name="internet2"/>


==Habitat==
==Habitat==
Sapi ana kang diternak ing ''padang rumput'' lan diumbar urip bebas.<ref name="internet3"/> Model ternak kang kaya ngene iki kayata ing dhaerah [[Sumba]]-[[Sumbawa]] lan ing [[Eropa]] kang akeh ''padang rumput''.<ref name="internet3"/> Saliyane cara kang kaya mengkono ana uga sapi kang diternak kanthi cara dikandhang.<ref name="internet3"/> Dadi sapi-sapi mau urip ing kandhang sapi.<ref name="internet3"/> Sanajan uripe ing [[kandhang]], ananging sapi-sapi mau kanthi rutin dipakani lan dirumat.<ref name="internet3"/> Kandhang sapi kudu diresiki sawayah-wayah supaya sapi ora kena [[penyakit]], saliyane iku sapi kudu dibedhiangi.<ref name="internet3"/> Sapi dibedhiangi kanthi cara diobongake dami (wit pari) yen wayah bengi.<ref name="internet3">{{id}}[http://green.kompasiana.com/penghijauan/2011/04/13/jangan-membuang-makanan/ green.kompasiana.com](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Sapi ana kang diternak ing ''padang rumput'' lan diumbar urip bébas.<ref name="internet3"/> Modél ternak kang kaya ngéné iki kayata ing dhaérah [[Sumba]]-[[Sumbawa]] lan ing [[Éropa]] kang akéh ''padang rumput''.<ref name="internet3"/> Saliyané cara kang kaya mengkono ana uga sapi kang diternak kanthi cara dikandhang.<ref name="internet3"/> Dadi sapi-sapi mau urip ing kandhang sapi.<ref name="internet3"/> Sanajan uripé ing [[kandhang]], ananging sapi-sapi mau kanthi rutin dipakani lan dirumat.<ref name="internet3"/> Kandhang sapi kudu diresiki sawayah-wayah supaya sapi ora kena [[penyakit]], saliyané iku sapi kudu dibedhiangi.<ref name="internet3"/> Sapi dibedhiangi kanthi cara diobongaké [[dami]] (wit pari) yen wayah bengi.<ref name="internet3">{{id}}[http://green.kompasiana.com/penghijauan/2011/04/13/jangan-membuang-makanan/ green.kompasiana.com](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
===Susu sapi===
===Susu sapi===
Susu sapi bisa dadi sumber [[protein]]. <ref name="internet5"/>Para ilmuwan nerangake yen [[susu]] sapi bisa dadi pengganti [[ASI]] utawa [[''Air Susu Ibu'']]. <ref name="internet5"/>Saliyane iku susu sapi bisa dadi [[nutrisi]] kang ora mbebayani tumprap kasehatan awak.<ref name="internet5">{{id}}[http://internasional.kompas.com/read/2011/04/15/12172950/China.Jual.Susu.Sapi.Serupa.ASI](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Susu sapi bisa dadi sumber [[protein]]. <ref name="internet5"/>Para ilmuwan nerangaké yèn [[susu]] sapi bisa dadi pengganti [[ASI]] utawa [[''Air Susu Ibu'']]. <ref name="internet5"/>Saliyané iku susu sapi bisa dadi [[nutrisi]] kang ora mbebayani tumprap kaséhatan awak.<ref name="internet5">{{id}}[http://internasional.kompas.com/read/2011/04/15/12172950/China.Jual.Susu.Sapi.Serupa.ASI](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>




Larik 83: Larik 82:


==Asil olahan==
==Asil olahan==
===Dendeng sayat===
===Déndéng sayat===
;;Dendeng sayat'' yaiku lembaran tipis [[daging]] sapi kang dibumboni. [[Dendeng sayat]] iki kanggo lawuh nalika mangan. Cara masak dendeng sayat kanthi di[[goreng]].<ref name="internet4">{{id}}[http://www.warintek.ristek.go.id/pangan_kesehatan/pangan/piwp/dendeng_sayat.pdf](dipunundhuh tanggal 23 April]</ref>
''Déndéng sayat'' yaiku lembaran tipis [[daging]] sapi kang dibumboni. [[Déndéng sayat]] iki kanggo lawuh nalika mangan. Cara masak déndéng sayat kanthi di[[goreng]].<ref name="internet4">{{id}}[http://www.warintek.ristek.go.id/pangan_kesehatan/pangan/piwp/dendeng_sayat.pdf](dipunundhuh tanggal 23 April]</ref>
Bahan dendeng sayat<ref name="internet4"/>:
Bahan déndéng sayat<ref name="internet4"/>:
# Daging sapi (tanpa lemak) 4 kg
# Daging sapi (tanpa lemak) 4 kg
# Gula abang 1 kg
# Gula abang 1 kg
Larik 98: Larik 97:
# Sendawa (NANO3) (0,1%) 4 gram
# Sendawa (NANO3) (0,1%) 4 gram
===Susu sapi===
===Susu sapi===
Susu sapi bisa digawe werna-werna panganan. Prinsip kanggo ngolah susu sapi yaiku [[pasteurilisasi]] lan [[sterilisasi]].<ref name="internet6">{{id}}[http://library.usu.ac.id/download/fp/ternak-eniza2.pdf](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Susu sapi bisa digawé werna-werna panganan. Prinsip kanggo ngolah susu sapi yaiku [[pasteurilisasi]] lan [[sterilisasi]].<ref name="internet6">{{id}}[http://library.usu.ac.id/download/fp/ternak-eniza2.pdf](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)</ref>
Susu kalebu [[nutrisi]] sepisanan kanggo makhluk kang lagi wae lair, kanggo kewan apadene kanggo manungsa.<ref name="internet6"/> Susu sapi nduweni [[gizi]] kang akeh, amarga [[susu]] sapi ngandhut zat [[kimia]] kang dibutuhake awak kayata [[Calsium]], [[Phosphor]], [[Vitamin A]], [[Vitamin B]] lan [[Riboflavin]] kang dhuwur.<ref name="internet6"/> Susu sapi gampang dicerna usus lan nduweni [[protein]], [[mineral]] lan [[vitamin]].<ref name="internet6"/> Telu-telune ndadekake [[susu]] sapi dadi bahan panganan kang ''fleksibel'' kang bisa diatur kadar lemake, saengga bisa jumbuh karo selera [[konsumen]].<ref name="internet6"/>
Susu kalebu [[nutrisi]] sepisanan kanggo makhluk kang lagi wae lair, kanggo kéwan apadéné kanggo manungsa.<ref name="internet6"/> Susu sapi nduwéni [[gizi]] kang akéh, amarga [[susu]] sapi ngandhut zat [[kimia]] kang dibutuhaké awak kayata [[Calsium]], [[Phosphor]], [[Vitamin A]], [[Vitamin B]] lan [[Riboflavin]] kang dhuwur.<ref name="internet6"/> Susu sapi gampang dicerna usus lan nduwéni [[protéin]], [[mineral]] lan [[vitamin]].<ref name="internet6"/> Telu-telune ndadekake [[susu]] sapi dadi bahan panganan kang ''fleksibel'' kang bisa diatur kadar lemaké, saéngga bisa jumbuh karo seléra [[konsumén]].<ref name="internet6"/>
Susu sapi uga bisa diolah saengga nduweni rasa [[stroberry]], rasa [[jeruk]], [[anggur]] lan buah-buah liyane.<ref name="internet6"/>
Susu sapi uga bisa diolah saéngga nduweni rasa [[strobérry]], rasa [[jeruk]], [[anggur]] lan buah-buah liyané.<ref name="internet6"/>
Susu kalebu bahan pangan hewani, yaiku arupa cairan [[putih]] kang diasilake [[kewan]] [[ternak]] lan kanthi cara diperes. <ref name="internet6"/>
Susu kalebu bahan pangan héwani, yaiku arupa cairan [[putih]] kang diasilaké [[kéwan]] [[ternak]] lan kanthi cara diperes. <ref name="internet6"/>
Saiki, meh saben dhaerah nduweni [[pabrik]] [[susu]].<ref name="internet6"/>
Saiki, méh saben dhaérah nduwéni [[pabrik]] [[susu]].<ref name="internet6"/>
Ing [[Sumatera Utara]] susu diasilake ing Kabupaten [[Deli]] [[Serdang]], [[Simalungun]], [[Binjai]] lan [[Medan]].<ref name="internet6"/> Ing pulo [[Jawa]], susu diasilake lan diproses ing dhaerah [[Jawa Barat]] yaiku [[Lembang]] lan [[ujung berung]], [[Jawa Tengah]] yaiku ing [[Semarang]], [[Ungaran]] lan [[Boyolali]] lan ing dhaerah [[Jawa Timur]] yaiku ing [[Pujon]], [[Nongko jajar]], [[Batu]] lan [[Grati]]. <ref name="internet6"/>
Ing [[Sumatera Utara]] susu diasilaké ing Kabupatén [[Deli]] [[Serdang]], [[Simalungun]], [[Binjai]] lan [[Medan]].<ref name="internet6"/> Ing pulo [[Jawa]], susu diasilake lan diproses ing dhaerah [[Jawa Barat]] yaiku [[Lembang]] lan [[ujung berung]], [[Jawa Tengah]] yaiku ing [[Semarang]], [[Ungaran]] lan [[Boyolali]] lan ing dhaerah [[Jawa Timur]] yaiku ing [[Pujon]], [[Nongko jajar]], [[Batu]] lan [[Grati]]. <ref name="internet6"/>
Ing [[Amerika Serikat]], dhaerah-dhaerah penghasil [[susu]] ana ing kawasan urban utawa perkotaan kang akeh panduduke.<ref name="internet6"/> Negara bagian [[Amerika Serikat]] kang ngasilake susu kayata [[Wisconsin]], [[California]], [[New York]], [[Minnesota]],[[Pensylvania]], [[Michican]], [[Ohio]] lan [[Iowa]].<ref name="internet6"/>
Ing [[Amérika Serikat]], dhaérah-dhaérah penghasil [[susu]] ana ing kawasan urban utawa perkotaan kang akéh pandhudhuké.<ref name="internet6"/> Negara bagian [[Amérika Serikat]] kang ngasilaké susu kayata [[Wisconsin]], [[California]], [[New York]], [[Minnesota]],[[Pensylvania]], [[Michican]], [[Ohio]] lan [[Iowa]].<ref name="internet6"/>


== Liya-liya ==
== Liya-liya ==

Révisi kala 23 April 2011 07.31

Sapi
Sapi karo pedhèt (anaké)
Klasifikasi ngèlmiah
Karajan: Animalia
Filum: Chordata
Klas: Mammalia
Ordho: Artiodactyla
Famili: Bovidae
Subfamili: Bovinae
Génus: Bos
Spésies: B. taurus
Jeneng binomial
Bos taurus
Linnaeus, 1758

Sapi kuwi kéwan ternak saka familia Bovidae lan subfamilia Bovinae.[1] Saliyané dipiara kanggo nggarap sawah déning wong tani (narik luku, garu,lan liya-liyané), sapi uga bisa dijupuk susu lan dagingé. [1]Daging sapi rasané énak lan bisa digawé werna-werna masakan.[1] Saliyané iku kulit sapi uga isa dimanfaatké kanggo gawe bedhug, kendhang, lan wayang kulit.[1]

Pakan Sapi

Pakan kéwan ternak kang tradisional umume suket, godhong jagung, lan godhong-godhongan kayata godhong waru, godhong pethet, lan liya-liyané.[2] Mengkono uga sapi, biyasané saliyané godhong-godhongan kaya mau uga kadang-kadang dicampuri katul yaiku glepung saka kulit beras.[2] Katul iku digawé saka kulit beras kang digiling.[2] Ananging bahan-bahan pangan kaya mau biyasané thukulé musiman. [2]Yèn wayah udan akéh sing thukul subur lan yén wayah ketiga bakal padha garing.[2] Apamanéh yèn wayah rendheng bakal mati kebaceken. [2]Mulané yèn wayah musim-musim kang tinamtu para peternak sapi bakal kangélan luru pakan sapi.[2] Saliyané iku, rega suket uga mundhak.[2] Saiki ana pakan sapi kang ora gumantung saka musism.[2] Pakan sapi kang jenengé protefeed iki bisa ditemokaké sawayah-wayah tanpa ngenténi musim udan. [2]Protefeed iki bahané saka sampah nabati. [2]Sampah nabati iki tuladhané sampah kulit wiji kopi, ampas tebu (ampas sisa gawé gula) lan ampas téla.[2] Bahan-bahan kang asalé saka sampah ing dhuwur iku nduwéni protéin kang akéh, saéngga bisa nambah gizi pakan sapi.[2]

Habitat

Sapi ana kang diternak ing padang rumput lan diumbar urip bébas.[3] Modél ternak kang kaya ngéné iki kayata ing dhaérah Sumba-Sumbawa lan ing Éropa kang akéh padang rumput.[3] Saliyané cara kang kaya mengkono ana uga sapi kang diternak kanthi cara dikandhang.[3] Dadi sapi-sapi mau urip ing kandhang sapi.[3] Sanajan uripé ing kandhang, ananging sapi-sapi mau kanthi rutin dipakani lan dirumat.[3] Kandhang sapi kudu diresiki sawayah-wayah supaya sapi ora kena penyakit, saliyané iku sapi kudu dibedhiangi.[3] Sapi dibedhiangi kanthi cara diobongaké dami (wit pari) yen wayah bengi.[3]

Susu sapi

Susu sapi bisa dadi sumber protein. [1]Para ilmuwan nerangaké yèn susu sapi bisa dadi pengganti ASI utawa ''Air Susu Ibu''. [1]Saliyané iku susu sapi bisa dadi nutrisi kang ora mbebayani tumprap kaséhatan awak.[1]


Jinis Sapi

Ing Indonesia ana werna-werna jenis sapi.[4]

Jenis Sapi Unggulan
No. Jenis Cirine
01. Sapi Simental warna kulite soklat rada abang
wulu bagian endhas
sikil wenane putih
awake gedhe, keker
apike diopeni ing panggonan sing iklime sedheng
02. Sapi Ongole wernane putih, rada abu-abu
gelambire wiwit ngisor rahang nganti dhadha
endhase dawa
kupinge cilik, kaku
kempole gedhe, kulite kandel
03. Sapi Madura wernane abang bata
sungune cilik, metu
04. Sapi Limosin wernane soklat nom, kuning rada klawu
bentuk awake dawa, gedhe
pas yen diopeni ing iklim sedhengan
05. Sapi Fries Holand wernane ireng putih, batese cetha
pucuk buntute werna putih
06. Sapi Brangus wernane ireng
gulu lan kupinge cendhak
gegere lurus
awake gedhe, keker
sikile gedhe, kuat
campuran anatarane sapi brahman lan angus
07. Sapi Brahman wernane putih, awu-awu, utwa abang
gelambire saka rahang nganti dhadha
punuke ing dhuwur bahu
endhase dawa
kupinge gedhe
kempole gedhe
kulite kandel
08. Sapi Aberden Angus wernane ireng
gulune cendhak
kuping cendhak
akeh wulu
geger lurus
awake gempal
sikile gedhe, kuat
09. Sapi Bali wedok wernane abang semu emas
lanang wernane ireng
bokong mengisor wernane putih
sungune gedhe, dawa, madhep mengarep
sikile kuat

Asil olahan

Déndéng sayat

Déndéng sayat yaiku lembaran tipis daging sapi kang dibumboni. Déndéng sayat iki kanggo lawuh nalika mangan. Cara masak déndéng sayat kanthi digoreng.[5] Bahan déndéng sayat[5]:

  1. Daging sapi (tanpa lemak) 4 kg
  2. Gula abang 1 kg
  3. Uyah 4 ons
  4. Tumbar 2 ons
  5. Jinten 1 ons
  6. Brambang 1 ons
  7. Bawang 2 ½ ons
  8. Laos ½ kg
  9. Mrica sacukupe
  10. Jae sacukupe
  11. Sendawa (NANO3) (0,1%) 4 gram

Susu sapi

Susu sapi bisa digawé werna-werna panganan. Prinsip kanggo ngolah susu sapi yaiku pasteurilisasi lan sterilisasi.[6] Susu kalebu nutrisi sepisanan kanggo makhluk kang lagi wae lair, kanggo kéwan apadéné kanggo manungsa.[6] Susu sapi nduwéni gizi kang akéh, amarga susu sapi ngandhut zat kimia kang dibutuhaké awak kayata Calsium, Phosphor, Vitamin A, Vitamin B lan Riboflavin kang dhuwur.[6] Susu sapi gampang dicerna usus lan nduwéni protéin, mineral lan vitamin.[6] Telu-telune ndadekake susu sapi dadi bahan panganan kang fleksibel kang bisa diatur kadar lemaké, saéngga bisa jumbuh karo seléra konsumén.[6] Susu sapi uga bisa diolah saéngga nduweni rasa strobérry, rasa jeruk, anggur lan buah-buah liyané.[6] Susu kalebu bahan pangan héwani, yaiku arupa cairan putih kang diasilaké kéwan ternak lan kanthi cara diperes. [6] Saiki, méh saben dhaérah nduwéni pabrik susu.[6] Ing Sumatera Utara susu diasilaké ing Kabupatén Deli Serdang, Simalungun, Binjai lan Medan.[6] Ing pulo Jawa, susu diasilake lan diproses ing dhaerah Jawa Barat yaiku Lembang lan ujung berung, Jawa Tengah yaiku ing Semarang, Ungaran lan Boyolali lan ing dhaerah Jawa Timur yaiku ing Pujon, Nongko jajar, Batu lan Grati. [6] Ing Amérika Serikat, dhaérah-dhaérah penghasil susu ana ing kawasan urban utawa perkotaan kang akéh pandhudhuké.[6] Negara bagian Amérika Serikat kang ngasilaké susu kayata Wisconsin, California, New York, Minnesota,Pensylvania, Michican, Ohio lan Iowa.[6]

Liya-liya

Pranala njaba

Galeri

Wikimedia Commons duwé médhia ngenani Bos taurus.
  • sapi
    sapi
  • Sapi ing Désa Sambi, Sléman, Jawa
    Sapi ing Désa Sambi, Sléman, Jawa
  • Monumèn sajarah sapi ing Polandia
    Monumèn sajarah sapi ing Polandia
  • Saté Sapi
    Saté Sapi

Cathetan Suku

  1. ↑ a b c d e f g (ing basa Indonésia)[1](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m (ing basa Indonésia)http://www.disnak.jabarprov.go.id(dipunundhuh tanggal 23 April 2011)
  3. ↑ a b c d e f g (ing basa Indonésia)green.kompasiana.com(dipunundhuh tanggal 23 April 2011)
  4. ↑ (ing basa Indonésia)disnakeswan.kalbarprov.go.id(dipunundhuh tanggal 23 April 2011)
  5. ↑ a b (ing basa Indonésia)[2](dipunundhuh tanggal 23 April]
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l (ing basa Indonésia)[3](dipunundhuh tanggal 23 April 2011)
Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Sapi&oldid=490360"