Menyang kontèn

Astana Pajimatan Himagiri

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa

Masalah Lua ing package.lua larik 80: module 'Module:Settlement short description' not found.

Astana Pajimatan Himagiri
  • ꦥꦱꦫꦺꦪꦤ꧀ꦢꦊꦩ꧀ꦥꦫꦤꦠ ꦲꦱꦠꦤꦥꦗꦶꦩꦠꦤ꧀ꦲꦶꦩꦓꦶꦫꦶ
  • Pasarean Dalem Para Nata Astana Pajimatan Himagiri
Astana Pajimatan Himagiri berada di Bukit Merak u. 1890
Peta
Details
Didirikan1632
Lokasi
NegaraIndonesia
JenisMakam kerajaan
GayaMakam berteras
PemilikKesunanan Surakarta Hadiningrat dan Kesultanan Ngayogyakarta Hadiningrat
Cagar budaya Indhonésia
Kompleks Makam Imogiri
Peringkatn/a
KategoriSitus
No. RegnasCB.1449
PanggonanKalurahan Wukirsari, Kapanewon Imogiri, Kabupaten Bantul, Daerah Istimewa Yogyakarta
No. SKSK Menteri PM.89/PW.007/MKP/2011
Tanggal SK17 Oktober 2011
Koordinat7°55′13″S 110°23′45″E / 7.920163°S 110.395828°E / -7.920163; 110.395828
[[file:Cithakan:Location map Kabupaten Bantul|240px|Astana Pajimatan Himagiri is located in Cithakan:Location map Kabupaten Bantul]]
Lokasi Astana Pajimatan Himagiri di Kabupaten Bantul
Jeneng kang kapacak ing
Sistem Registrasi Nasional Cagar Budaya

Astana Pajimatan Himagiri (Aksara Jawa: ꦥꦱꦫꦺꦪꦤ꧀ꦢꦊꦩ꧀ꦥꦫꦤꦠ ꦲꦱꦠꦤꦥꦗꦶꦩꦠꦤ꧀ꦲꦶꦩꦓꦶꦫꦶ) iku sawijining komplék pasaréan sing ana ning Désa Wukirsari, Kapanewon Imogiri, Kabupatèn Bantul, Daerah Istimewa Yogyakarta.[1] Kompleks pasaréan iki minangka papan pasaréan para raja-raja teka wangsa Mataram lan kulawarga karo sanak kadangé.

Terminologi[besut | besut sumber]

Aran "Astana Pajimatan Himagiri" isiné teka telung tembung, yaiku: astana (Sansekerta: sthāna artiné "panggonan")[2], pajimatan[3] lan himagiri sing artiné "gunung pedhut". [4]

Himagiri dijupuk teka basa Sansekerta hima lan giri (hima artiné "salju/pedhut" lan giri artiné "gunung/bukit"). [4] Himagiri uga dipadakna karo aran liya kanggo Himalaya. Amarga iku, Astana Pajimatan Himagiri artiné "panggonan suci gunung pedhut".

Sajarah[besut | besut sumber]

Tilas pasaréan kraton ana ning Pasaréan Mataram. Sauntara kuwi, Astana Pajimatan Himagiri dibangun ning Bukit Merak dening Sultan Agung ing dekade kaping papat abad ke-17, dibangun ing taun 1632.[5]

Pambangunan Komplek Astana Pajimatan Himagiri dipimpin dening Tumenggung Citrakusuma, arsitekturé campuran budaya Jawa-Islam. Struktur bangunan ing tlatah kuburan minangka ciri utama arsitektur Jawa pra-Islam. Komplek pemakaman iki ana nang bukit sing diarani Merak sing dhuwuré kurang luwih 100 meter teka permukaan segara.[6]

Sakdurungé mbangun pasaréan enggal wonten ning Bukit Merak, Sultan Agung sing awalé mréntahna rekonstruksi pasaréan ning Girilaya, sing bakalé dados pasaréan kulawargané. Sing dipercaya mbangun pasaréan yaiku Panembahan Juminah kang pamané Sultan Agung. Sasampunipun pambangunan rampung, Panembahan Juminah sèda. Kanggo ngurmati jasane, Sultan Agung dhawuh supaya pamané dikubur ing Girilaya.[7]

Paraga sing disarèna ana ing Girilaya yaiku Ki Ageng Giring, Ki Ageng Sentong, Panembahan Girilaya (para maratuwa Sultan Agung), Dyah Banawati (ibuné Sultan Agung) lan Panembahan Juminah (Paman Sultan Agung).[8] Amarga Girilaya wis didadékna pesaréan kulawarga, Sultan Agung duwé rencana katé mbangun pasaréan kanggo para turunané ing Bukit Merak sing ana ning sisih kidul Girilaya.[9]

Pamilihé Bukit Merak dadi papan pesaréan ora bisa uculna teka konsep masyarakat Jawa sing nganggep gunung lan bukit utawa dataran sing luwih dhuwur dadi papan suci lan penghubung antarané manungsa karo Gustiné. Bukit Merak diyakini nduweni kekuwatan gaib lan keramat.[10] Iki dadi konstruksi intelektual sing dibentuk kanggo nyukupi kabutuhan manungsa kanggo samubarang sing asipat religius.[11]

Sultan Agung sèda ing taun 1646 lan dadi ratu pertama sing disarèna ning Astana Pajimatan Himagiri, banjur para penerus wangsa Mataram lan turunané uga disarèna ning kéné. [12] Nganti sakwisé Perjanjian Giyanti ing taun 1755, sing mbagi Mataram dadi Surakarta lan Ngayogyakarta, sang prabu, kulawarga lan para sanak-seduluré banjur disarèna ing Astana Pajimatan Himagiri. Ning sisih kulon papan pasaréané para ratu ing Surakarta, déné ning sisih wetan papan pasaréané para ratu ing Ngayogyakarta.[13]

Astana Pajimatan Himagiri mujudaké jaringan tradhisi ziarah Jawa menyang papan panggonan makam leluhur. Iki ndadékna pasaréan iki minangka salah sawijining tujuan wisata religius sing umum ditindakna dening masyarakat Jawa.[14] Komplék pesaréan iki dikelola déning Sunanan Surakarta lan Kasultanan Ngayogyakarta kanthi mapanakna para abdi dalem sing ngurus pesareyan lan dikelola bebarengan.[13]

Tata letak[besut | besut sumber]

Papan pemakaman ning Astana Pajimatan Himagiri kapérang dadi telung komplék utama, yaiku komplék makam raja-raja Mataram ing sisih lor paling ndhuwur, komplék makam raja-raja Surakarta ing sisih kulon lan komplek makam para raja Yogyakarta ing sisih wètan. Ing komplék makam para raja Mataram ana rong perangan, yaiku Astana Kasultanagungan lan Astana Pakubuwanan. Ing komplek pasaréan para raja Surakarta ana telung pérangan, yaiku Astana Kaswargan, Astana Kapingsangan lan Astana Girimulya. Ing kompleks pasaréan raja-raja Ngayogyakarta ana telung pérangan, yaiku Astana Kaswargan, Astana Besiyaran lan Astana Saptarengga.[13]

Ing tlatah pasaréan iki uga ana kuburane wong pengkhianat, jenenge Tumenggung Endranata kanthi kuburan ing telung bagéan; ing sawetara bagéyan 409 undhak-undhakan, watara Gapura Supit Urang lan ing blumbang sisih tengen. Tumenggung Endranata dhewe diarani pengkhianat amarga dheweke bocor rencana kanggo nyerang Batavia. [15]

Babagan Tumenggung Endranata, sejarawan de Graaf njléntrehna dhéwéké minangka pengkhianat nanging ora ana ing konteks serangan Mataram ing Batavia. Dheweke dieksekusi sawisé rampung kraman Adipati Pragola II. Panyebab ukuman pati iku amarga randha Adipati Pragola II nglapurna marang Sultan Agung yen Tumenggung Endranata sejatiné sing dadi panyengkuyung ing konflik kraman Adipati Pragola II. [12]

Bangunan[besut | besut sumber]

Astana Pajimatan Himagiri dumadi teka sawetara plataran makam. Saben astana, dhéwé-dhéwéné ana telung plataran. Pesaréané raja ana nang plataran dhuwur bebarengan karo garwané lan kulawargané, plataran kapindho ana nang tengah lan plataran ngisor minangka plataran persiapan kanggo peziarah. Saben kaca disambungna kanthi gapura.[16] Ing kompleks Astana Pajimatan Himagiri uga ana macem-macem komponen bangunan kalebu:

Undhak-undhakan[besut | besut sumber]

Tangga tumuju kompleks Astana Pajimatan Himagiri (kira-kira taun 1935).

Sakdurungé mlebu kuburan, akèh undhak-undhakan sing ambané watara 4 mèter kanthi kemiringan 45 drajat sing ngubungna pemukiman karo kuburan. Ana kurang luwih 446 undhak-undhakan nang Astana Pajimatan Himagiri. Saben perangan undhak-undhakan nduweni teges lan makna tartamtu, kaya nang ngisor iki:[8]

  • Ana 32 undhak-undhakan saka pemukiman menyang wilayah cedhak Masjid Pajimatan Himagiri. Cacahing undhak-undhakan kasebut nyuduhna Astana Pajimatan Himagiri sing dibangun taun 1632.
  • Ana 13 undhak-undhakan saka tlatah cedhak Mesjid Pajimatan Himagiri tumuju pekarangan Masjid Pajimatan Himagiri. Cacahing undhak-undhakan nglambangna munggah tahta Sultan Agung Anyakrakusuma dadi raja Mataram ing 1613.
  • Ana 46 undhak-undhakan saka latar Masjid Pajimatan Himagiri nganti tangga paling dawa. Cacahing undhak-undhakan nyuduhna seda Sultan Agung ing 1646.
  • Langkah paling dawa nomer 346. Jumlah undhak-undhakan kasebut nyuduhna Astana Pajimatan Himagiri sing dibangun kanthi tahapan luwih saka 346 taun.
  • Ana 9 langkah ngubengi blumbang. Cacahing undhak-undhakan iku wujudna 9 anggota Walisanga.

Masjid[besut | besut sumber]

Astana Pajimatan Himagiri duwé masjid nang sisih kulon plataran tumuju undhak-undhakan kuburan. Mesjid iki diarani Mesjid Pajimatan Himagiri lan digunakna minangka panggon ibadah dening para abdi dalem nalika lagi tugas nang kana. Ruangan utama masjid iki ambané kurang luwih 10x6 meter persegi. Èmpèrané duwé ukuran watara 6x3 meter persegi. Mesjid iki nduwéni plataran kurang luwih 80 meter persegi.[17]

Pendhapa[besut | besut sumber]

Pendhapa isa ditemokna nang aréa kuburan lan uga nang ngarep masjid. Bangsal yaiku gedhong terbuka kang duwé saka guru nanging ora ana témbok. Pendhapa nang Astana Pajimatan Himagiri digunakna para abdi dalem kanggo nindakna kuwajiban. Kajaba iku, pendhapa ugi asring didadékna panggon tunggu para peziarah sing ziarah nang makam. [16]

Kelir[besut | besut sumber]

Kelir yaiku gedhong cilik awujud pager tembok nang lawang mlebu saben pekarangan. Kelir nduwéni fungsi minangka penghalang supaya mripate wong ora katon langsung. Nang Astana Pajimatan Himagiri ana papat gedhong kelir, yaiku kelir nan Gapura Supit Urang, kelir nan Regol Sri Manganti I, kelir nang Regol Sri Manganti II lan kelir nan Gapura Papak.[16]

Regol[besut | besut sumber]

Rangkaian halaman terbuka nang Astana Pajimatan Himagiri diarani plataran. Saben plataran disambung karo regol minangka penghalang antarané saben plataran. Regol nyuduhna bangunan atap sing fungsiné minangka lawang mlebu sing nyambungna komplék plataran siji menyang komplék plataran liyané.[16]

Gapura[besut | besut sumber]

Kanggo munggah nang puncak Astana Pajimatan Himagiri ana gapura Gapura Supit Urang. Supit Urang iku aran strategi perang Mataram sing ditindakake kanthi ngubengi mungsuh bebarengan teka loro-lorone, saengga mungsuh kepépét kanthi pola kaya udang. Gapura Supit Urang sacara simbolis minangka gapura utama kanggo mlebu kabèh papan pasaréan. Astana wolung nang kompleks Astana Pajimatan Himagiri saben-saben duwe gapura minangka lawang mlebu.[16]

Komplèk[besut | besut sumber]

Dènah pasaréan nang Astana Pajimatan Himagiri

Dhaptar nang ngisor iki minangka urutan pembagian kompleks makam nang Astana Pajimatan Himagiri. Wiwitané para nata Mataram ana nang bagéyan sing padha, sawise kerajaan dibagi, bagean kanggo nata Surakarta lan Ngayogyakarta dipisahna.

Makam para ratu Mataram[besut | besut sumber]

Komplèk makam para raja Mataram kapérang dadi loro pérangan yaiku:

Astana Kasultanagungan[besut | besut sumber]

Astana Pakubuwanan[besut | besut sumber]

Pasaréan para ratu ing Surakarta[besut | besut sumber]

Komplèk pasaréan para raja Surakarta kaperang dadi telu yaiku:

Astana Kaswargan Surakarta[besut | besut sumber]

Astana Kapingsangan Surakarta[besut | besut sumber]

Astana Girimulya Surakarta[besut | besut sumber]

Pasaréan para ratu ing Ngayogyakarta[besut | besut sumber]

Komplèk pasaréan para raja Yogyakarta kaperang dadi telu yaiku:

Astana Kaswargan Yogyakarta[besut | besut sumber]

Astana Besiyaran Yogyakarta[besut | besut sumber]

Astana Saptarengga Yogyakarta[besut | besut sumber]

Budaya lan tradhisi[besut | besut sumber]

Ana telung tradhisi sing biasané dilakokna nanng Astana Pajimatan Himagiri, yaiku Nawu Enceh, Kirab Budaya Ngarak Siwur, lan Nyadran.[18] Prosesi saben tradhisi kaya ing ngisor iki:

Nawu Enceh[besut | besut sumber]

Nawu Enceh yaiku upacara nyiram banyu gentong kanthi tujuan ngresiki gentong nang ngarepé makam Sultan Agung. Tradhisi iki dilakokna saben wulan Sura ing dina Jum’at Kliwon.[18] Acarané dimulai waosan donga dening penjaga kuburan. Sholawat katur dumateng Allah kangge leluhur ingkang sampun sèda.[19]

Ngarak Siwur[besut | besut sumber]

Ngarak Siwur wujudna kirab budaya sing isih ana gegayutané karo tradhisi Nawu Enceh. Kirab Budaya iki dianana sakdurungé upacara Nawu Enceh, yaiku dina Kemis Wage sore.[18] Karnaval kabudayan iki fokus ing ngarak utawa nampilna siwur, yaiku piranti kanggo ngumpulna banyu ing kendi sing digawe teka batok klapa teka saben karaton sing cacahé ana loro (Surakarta lan Yogyakarta).[19]

Nyadran Karaton[besut | besut sumber]

Nyadran Karaton wujudna rerangkening upacara adat kang dilakokna saben karaton (Surakarta lan Ngayogyakarta) sajrone sasi Ruwah kanggo ngucapna rasa syukur sing dilakokna bebarengan kanthi cara ziarah lan ndonga marang para leluhur sing wis tilar donya. Upacara adat iki ngelibatna abdi dalem, santana dalem karo pangageng caraton.[18]

Galeri[besut | besut sumber]

Deloken sisan[besut | besut sumber]

  • Pasaréan Mataram
  • Pasaréan Tegalarum
  • Astana Mangadeg
  • Astana Girilayu
  • Astana Giriganda

Referensi[besut | besut sumber]

  1. Kemendikbudristek (2022), Kompleks Makam Imogiri (ing basa Indonesia), kemdikbud.go.id, dibukak ing 20 April 2022
  2. Turner, Ralph Lilley (1969–1985), "sthāna" (ing basa Inggris), A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, Oxford University Press, dibukak ing 5 Februari 2022 {{citation}}: Check date values in: |access-date= (pitulung)
  3. Poerwadarminta, W.J.S (1939). Baoesastra Djawa (ing basa Jawa). Batavia: J.B. Wolters. ISBN 0834803496.
  4. a b Turner, Ralph Lilley (1969–1985), "hima" and "giri" (dalam bahasa Inggris), A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, Oxford University Press, diakses tanggal 5 Februari 2022
  5. Balai Pelestarian Cagar Budaya Provinsi D.I. Yogyakarta (2022), Kompleks Makam Imogiri (ing basa Indonesia), kemdikbud.go.id, dibukak ing 20 April 2022
  6. Gunawan, Arif; Wibowo, Nugroho B. (2013). "Spatial Analysis to Predict Conservation Heritage's Damage of "Imogiri Graves" by using Microtremor Measurements". Jurnal Tata Kota dan Daerah (ing basa Inggris). 5.
  7. Mandoyokusumo, K.R.T. (1976), The history of graves of the kings at Imogiri (ing basa Inggris), s.n, dibukak ing 20 April 2022
  8. a b Suaka Peninggalan Sejarah Purbakala DIY (1995), Laporan Pendokumentasian Situs Giriloyo, Imogiri, Bantul, Yogyakarta
  9. Sumartono, D. A. (2019), Catatan Silam Pajimatan Imogiri, Yogyakarta: Mayangkara, kc. 24
  10. Heins, M. (2004), Karaton Surakarta (édhisi ka-1), Yayasan Pawiyatan Kabudayaan Karaton Surakarta Hadiningrat, ISBN 978-979-98586-0-3
  11. Herusatoto, Budiono (2008). Simbolisme Jawa. Yogyakarta: Ombak. kc. 215. ISBN 9789793472904.
  12. a b de Graaf, H.J. (1986). Puncak Kekuasaan Mataram: Politik Ekspansi Sultan Agung. Jakarta: Pustaka Grafiti Pers.
  13. a b c Chawari, Muhammad (2008). "Studi Kelayakan Arkeologi di Kompleks Makam Imogiri Yogyakarta". Berkala Arkeologi (ing basa Indonesia). 28 (1). doi:10.30883/jba.v28i1.355.
  14. Mumfangati, Titi (2007). "Tradisi Ziarah Makam Leluhur Pada Masyarakat Jawa". Jantra (ing basa Indonesia). 3 (3): 223. ISSN 1907-9605.
  15. Moedjanto, G. (1986). The Concept of Power in Javanese Culture (ing basa Inggris). Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. kc. 220. ISBN 9789794200247.
  16. a b c d e Adrisijanti, I. (2000). Arkeologi Perkotaan Mataram Islam. Yogyakarta: Jendela. kc. 343. ISBN 9799597846.
  17. Adrisijanti, I. (1973), Kekunoan Islam di Imagiri, Tinjauan Terhadap Seni Bangun dan Seni Hiasnya (ing basa Indonesia), Yogyakarta: Gadjah Mada University Press
  18. a b c d Purwadi (2005). Upacara Tradisional Jawa: Menggali Untaian Kearifan Lokal. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. kc. 253. ISBN 9793721863.
  19. a b Haribowo, Yandhika (2017). "The Symbolic Meaning of Carnival Culture in Imogiri". Bening. 6 (1): 8.

Wacan liyané[besut | besut sumber]

  • Martohastono, R. Ng. (1956), Riwayat Pasarean Imogiri Mataram (ing basa Indonesia), Yogyakarta: Brosur – Buku saku
  • Djagapuraya, R. W. (1976), Skema Makam Raja-Raja di Imogiri (ing basa Indonesia), Yogyakarta: Brosur – Buku saku
  • Suroso, Supriyono T (n.d.), The Royal Cemetery of Imogiri (ing basa Inggris), Yogyakarta: Guide book