Kyai Saleh Lateng
Kiagus Muhammad Saleh Kyai Saleh Lateng | |
|---|---|
 | |
| Data pribadi | |
| Lair | 7 Maret 1862 |
| Seda | 20 Agustus 1952 (umur 93) |
| Agami | Islam |
| Kebangsaan |  Indonésia |
| Etnis | Melayu Palembang lan Arab |
| Almamater | - Pondok Pesantren Simokerto, Surabaya - Pondok Pesantren Kyai Kholil Bangkalan |
| Pemimpin Muslim | |
| Menginisiasi | Pendirian GP Ansor dan (NU) |
Kyai Saleh Lateng (Lair ing Kampung Mandar, Banyuwangi, Jawa Timur, 7 Maret 1862 - tilar donya ing Lateng, Banyuwangi, 20 Agustus 1952 ing umur 93 taun) dikenal kanthi jeneng Kyai Saleh Lateng ing Kabupaten Banyuwangi. Dheweke dadi pendiri Gerakan Pemuda Ansor bebarengan karo K.H. Abdul Wahab Hasbullah, salah siji saka sangang pendiri Nahdatul Ulama, lan Pahlawan ing Kabupaten Banyuwangi. Dheweke duwe julukan Kiagus Muhammad Saleh. Bapake, Kiagus Abdul Hadi, lan ibune, Aisyah, asale saka Panderejo, Banyuwangi. Silsilahipun saged dipunpendhet saking Amir Hamzah (Pangeran Abdullah), yaiku keturunan Sunan Kudus (Panglima Perang Kasultanan Demak II) lan Rasulullah SAW.
Kulawarga[besut | besut sumber]
Ing wiwitan abad kaping 19, Kasultanan Palembang Darussalam kelangan panguwasané Walanda. Sultan Palembang Sultan Ahmad Najamuddin Prabu Anom dibuwang menyang Manado, dene Palembang dikuwasani Residen Walanda. Ing kahanan iku, akeh bangsawan Kasultanan Palembang Darussalam sing milih ninggalake papan kono. Salah sijine yaiku Kiagus Abdurrahman, mbah Kyai Saleh. Dhèwèké migrasi karo kulawargané lan manggon ing Jawa Wétan, banjur nikah karo Najihah ing Marengan Laok Sungai, Sumenep.[1]
Perkawinan iki dikaruniai anak telu, ing antarane Kiagus Abdul Hadi sing nerusake perjuangane Ki Agus Abdurrahman sajrone dakwah lan sinau ilmu agama Islam.
Sawetawis wekdal salajengipun, Kiagus Abdul Hadi migrasi dhateng Kabupaten Banyuwangi, Jawa Timur, lajeng krama kaliyan Aisyah. Pasangan kasebut manggon ing Kampung Mandar, Banyuwangi, lan nglairake anak lanang sing jenenge Kiagus Muhammad Saleh, utawa dikenal kanthi jeneng Kyai Saleh Lateng.
Bojo lan Anak lan Turunan[besut | besut sumber]
- Garwa: Khotimah (saka Sumbawa), dikaruniai anak Nyayu Masnah, Kiagus Abdul Kafie, lan Kiagus Syarkawi.
- Garwa : Sutrani (asli Banyuwangi), dikaruniai anak Nyayu Maimunah lan Kiagus Abdul Hadi.
- Garwa: Sarah (saka Banyuwangi), dikaruniai anak Nyayu Asmah, Kiagus Abdul Hamid, Nyayu Djaenab, Nyayu Sapiyah, Kiagus Abdullah, Kiagus Alwi, lan Nyayu Hunnah.
- Garwa: Raden Siti Fatimah (saka Banyuwangi), dikaruniai anak Nyayu Hadijah, Nyayu Kulsum, lan Kiagus Abdul Azis.
- putune : 'Kiagus Syamsudin, Nayu Muainah, Nayu Nihayatus, Kiagus Masrullah.
- buyut : 'Kiagus Muhammad Fikri Firmansyah, Kiagus Ahmad Dimas N
Senadyan wis akeh putra lan putri saka jejodhoan saka 4 garwane, mung siji sing nerusake perjuangan ing ilmu Islam lan bela negara, yaiku Kiagus Abdul Aziz.
Almarhum Kiagus Abdul Aziz sing putrane Kiai Saleh Lateng kacathet njabat dadi Ketua IPNU Banyuwangi Pertama, Mantan Wartawan, lan Anggota DPRD Jatim periode 1974-1977. Profesi wartawan sing biyen digayuh Kiagus Abdul Aziz saka hobi nulis, saiki dituruti dening putune sing jenenge Kiagus Muhammad Fikri Firmansyah.
Pendidikan[besut | besut sumber]
Kyai Saleh sinau sinau saka wong tuwane nganti umur 15 taun. Sawisé iku, dhèwèké nginep ing sawetara Pesantren sing dipimpin Kyai Mas Ahmad ing Surabaya, banjur menyang Pesantren Syaikhona Khalil ing Bangkalan, Madura.
Kyai Saleh akeh santri sing ora mung sinau agama, nanging uga ngelmu kanuragan. Dhèwèké uga sinau ing Jembrana, Bali ing sangisoré Tuan Guru Muhammad Said, lan lunga menyang Mekah kanggo nglajengaké pendidikan agama.
Kiprah dan Jasa[besut | besut sumber]
- tengen: Nahdlatul Ulama (NU)
Sawisé umur 38 taun, Kyai Saleh bali menyang Désa omahé ing Lateng kanggo nyebaraké pamikiran agama ing pelosok Banyuwangi. Ing jaman biyen, Banyuwangi dikenal minangka dhaerah kang kebak pasulayan, nanging kanthi pencerahane Kyai Saleh sing terus-terusan, padudon bisa diilangi, lan uga nggawe insaf bromocorah.
Kyai Saleh nate ndherek Jihad ing Surabaya nglawan Walanda kaliyan para santrinipun. Satemene dheweke uga anti-Walanda, kabukten saka larangan kulawargane niru adat-istiadat Walanda, kayata nganggo jas, kathok cendhak, lan sekolah ing sekolah Walanda.[2]
Van Der Plass, Resident Walanda ing Banyuwangi, tau sowan marang Kyai Saleh arep aweh pitulungan marang gubuge, nanging Kyai Saleh kanthi tegas nolak. Dhèwèké uga dadi panggagas ngadegé Kementerian Agama, amarga Kyai Saleh nyumbang bukuné, Kitab Mu’jamul Buldan, marang Kementerian Agama lan nganti saiki isih dadi rujukan.
Kyai Saleh Lateng minangka tokoh sing nyopir. Dheweke nduweni peran strategis kanggo nggabungake jaringan ulama-santri kanggo dakwah lan ngontrol kamardikan Indonesia. Kyai Saleh Lateng ugi dados kyai ingkang wigatos nalika wiwitanipun madeg Nahdlatul Ulama, sesarengan kaliyan Hadratus Syaikh Hasyim Asy'ari, Kyai Wahab Chasbullah, Kyai Bisri Syansuri, lan saperangan kyai ing pojok. nuswantara.
Wiwitane Kyai Saleh Lateng nggerakake Sarekat Islam. Iki lumrah, amarga ing wiwitan abad kaping 20, gerakan Sarekat Islam dadi wahana para kyai-santri kanggo nyuarake kamardikan lan nata awake dhewe. Sanajan wusanane kyai pisah karo gerakan Sarekat Islam. Iki uga kedaden marang Kyai Wahab Chasbullah, sing nate dadi penggerak Sarekat Islam nalika sinau ing Hijaz. Nalika bali menyang tanah air, Kyai Wahab Chasbullah ngedegake organisasi dhewe kanthi ngrangkul kyai santri, ing Tashwirul Afkar, Nahdlatut Tujjar, Nahdlatul Wathan, nganti banjur dibentuk Nahdlatul Ulama.
Kyai Saleh Lateng ingkang wiwitanipun nggerakaken Sarekat Islam wonten ing Banyuwangi, lajeng dados tokoh wigatos ing madegipun Nahdlatul Ulama. Malah ing taun 1913, Kyai Saleh Lateng mimpin Rapat Umum Sarekat Islam ing Glenmore Banyuwangi. Dadi, peran Kyai Saleh ing mobilisasi jaringan Islam ing awal abad 20 diakoni minangka kontribusi sing penting. Nalika Komite Hijaz kabentuk, Kyai Saleh Lateng gabung karo baris kyai. Ikatan emosional nalika sinau ing sawetara pesantren, mligine pesantren Bangkalan lan Makkah, nambah kekuwatan komunikasi antarane Kyai Saleh lan sawetara kyai liyane.
Kyai Saleh ngadegake GP Ansor lan Nahdatul Ulama[besut | besut sumber]
Nalika wiwitan ngadege Nahdlatul Ulama, yaiku tanggal 16 Rajab 1344 H/31 Januari 1926, Kyai Saleh Lateng diangkat dening Hadratus Syaikh Kyai Hasyim Asy'ari lan Kyai Wahab Chasbullah dadi anggotane. tatanan madeg Nahdlatul Ulama .
Wonten ing KTT NU kaping 9 ing Banyuwangi ingkang dipunpandhegani dening Kyai Saleh Lateng, tepatipun tanggal 10 Muharram 1353 H utawi 24 April 1934, ANO dipuntampi lan dipunkukuhaken dados bagian saking departemen pemuda NU kanthi pengurus antawisipun: Kepala H.M. Thohir Bakri; Wakil Kepala Abdullah Oebayd; Sekretaris H. Achmad Barawi lan Abdus Salam (24 April banjur dikenal minangka tanggal lair saka Gerakan Pemuda Ansor).
Kyai Saleh Lateng melu ngadegake Kementerian Agama[besut | besut sumber]
dicritakake, Abdul Wahid Hasyim, bapake Gus Dur diangkat dening Presiden Soekarno mimpin Kementerian Agama. Minangka negara sing anyar merdika lan ing proses ngatur pemerintahan, ora gampang dadi menteri. Menapa malih, kementrian punika dudu kamentrian ingkang populer ing sistem pemerintahan ingkang sampun ngrembaka kathah.[3]
Minangka negara kang adhedhasar Pancasila, Indonesia dudu negara sekuler, nanging uga dudu negara teokrasi. Nilai-nilai agama ora dadi pathokan utama negara, nanging ora diilangi. Agama dadi hawa sing menehi inspirasi saben kabijakan negara. Negara uga melu ngembangake urip agama. Kanggo iku, Kementrian Agama kudu didegake ing Indonesia. Institusi pelayanan sing ora akeh negara ing wektu kasebut.
Minangka menteri agama, Kiai Wahid jelas mbutuhake referensi kanggo ngrancang pelayanane. Ing salebeting kirangipun tuladha kementrian ingkang sami, lajeng studi sastra minangka solusinipun. Nliti kepriye pamarentah Islam ing Timur Tengah ing jaman biyen nglembagakake urusan agama minangka alternatif kang kudu digatekake.
Kanthi mekaten, Kiai Wahid mbutuhake referensi sing jero babagan perkara kasebut. Dheweke nglumpukake macem-macem sastra kanggo diklumpukake ing Maktabah Islamiyah (Perpustakaan Islam) Kementerian Agama. Ing kono bakal diklumpukake macem-macem literatur babagan sejarah pemerintahan wiwit jaman Nabi nganti pungkasan. Saka macem-macem sumber kasebut, bakal dadi pusat studi kanggo nata Kementrian ing tembe.
Nanging, ngumpulake macem-macem literatur ora gampang. Ana buku sing gampang ditemokake, nanging ana uga sing angel banget. Salah sijine ya iku karya Al-Halawi kanthi irah-irahan Mu'jamul Buldan (Ensiklopedia Bangsa). Buku ingkang dipundamel 4 taun ing pungkasaning gesangipun Al-Halawi punika kathah ngrembag babagan pagesanganing nagari-nagari kala wau, wiwit saking papan geografis, tata pemerintahan lan sejarahipun. Ngatasi kangelan golek buku, Kiai Wahid banjur mbentuk tim khusus. Tim kasebut ditugasake nggoleki buku ing kabeh pesantren ing Jawa, kanthi pangarep-arep yen ana kiai sing duwe salinan.
Sawise nggoleki sawetara panggonan, tim kasebut uga ora nemokake dheweke. Pesantren, ulama, lan cendekiawan Muslim nalika iku ora ana sing duwe. Nalika meh nyerah, tim kasebut entuk kabar apik saka Sayid Yahya Surakarta. Dheweke ngandhani yen siji-sijine kiai sing duwe buku yaiku Kyai Saleh Lateng ing Banyuwangi.
Utusan punika tumuju ing wetan pulo Jawi. Dheweke nggoleki Kyai Saleh Lateng. Satekane ing Banyuwangi, utusan saka Kyai Wahid ketemu langsung karo Kyai Saleh. Dheweke ketemu Kyai Saleh sing ndhelik saka Walanda ing Desa Pakistaji, Kabat, Banyuwangi. Nalika iku Kyai Saleh dikancani Sayyid Muhsin al-Haddar.
Tim kasebut banjur nyatakake niat tuku buku Mu'jamul Buldan duweke Kyai Saleh kanggo nglengkapi pusat studi sing dikembangake dening Kementerian. Sawise nampa tawaran, Kyai Saleh rembugan karo Sayyid Muhsin al-Haddar.
Sayyid Muhsin ngusulake marang Kyai Saleh supaya didol Rp. 1.500-. Kanggo ukuran 1946, dhuwit cukup gedhe. Nanging, iku padha karo kualitas buku.
Nanging Kyai Saleh mikir liyane. Dheweke nyuda regane mung 950 rupiah. Nanging, nalika arep dibayar dening wakil Kementrian loro, Kyai Saleh mung pengin nampa 475 rupiyah. “Separone titipna dadi sedekahku kanggo negoro iki,” ujare Kyai Saleh karo ngulungake bukune.
Malah, Kyai Saleh uga nawakake sawetara koleksi buku langka, kayata Dairatul Ma'arif. Dheweke gelem nyerah yen negara pancen butuh.
Kyai Saleh Lateng seda ing dinten Rebo wengi, 29 Dzulqo'dah 1371 H/20 Agustus 1952 ing yuswa 93 taun. Layonipun kakubur ing sandhing musholla (Langgar), papan Kyai Saleh Lateng ngajar murid-muridipun. Ing taun 1956, DPRD Kabupaten Banyuwangi mutusake kanggo nggunakake jeneng Kyai Saleh Lateng kanggo bagean dalan. Kaputusan DPRD Banyuwangi iki kanggo ngurmati perjuangan lan dedikasi Kyai Saleh Lateng sajrone ndhidhik rakyat uga merjuangake negara.
Nasab[besut | besut sumber]
-
Peninggalan[besut | besut sumber]
Galeri[besut | besut sumber]
-
Tampak depan masjid KH. Kiagus Muhammad Saleh (Kyai Saleh Lateng Banyuwangi) -
Gapura menuju pesantren dan masjid bersejarah KH. Kiagus Muhammad Saleh (Kyai Saleh Lateng Banyuwangi)
