Wos

Wos pethak lan wos abrit

Wos utawi beras (ngoko) punika gabah ingkang sampun dipunbucal kulitipun kaliyan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas menungsa ing donya. Cekakipun, beras punika wosing gabah.

Kulit utawi rambut gabah miturut anatomi saged ugi dipunsebat ‘palea’ (bagéyan ingkang dipuntutupi) lan ‘lemma’ (bagéyan ingkang nutupi).

Cara anggénipun mbucal kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:

• Cara tradhisional, gabah dipundheplok nganggé lumpang/lesung saha alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken saking bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul piyambak saged dipunginakaken dados pakan kéwan ternak, upaminipun ayam, mènthog lan babi.
• Cara modhèrn, gabah dipungiling nganggé mesin panggilingan. Mawi piranti punika, beras saged langsung resik lan dipunpisah kaliyan rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wetah (basa Indonesia: sekam) lan bekatul. Rambut gabah saged dados rabuk taneman kagem mbudhidhaya taneman hias utawi dipunbrastha ngantos dados awu. Awu punika saged dipunangge kagem isah-isah perabot pawon (basa Indonesia: dapur) saksampunipun dipuncampur sabun.

Anatomi wos

Wos ing ilmu Biologi punika bagéyan wosing pantun ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:

• aleuron, lapisan langkung njawi ingkang asring tumut dipunbucal ing prosés pamisahan kulit.
• endospermia, panggènan sebagéyan ageng pati lan protéin beras.
• embrio, ingkang dados calon taneman énggal (manawi sampun awujud beras sampun mboten saged thukul malih, kejawi ngangge pitulungan tèknik kultur jaringan). Ing basa padintenanipun, embrio punika kasebat mata beras.

Kandhungan wos

Kados bulir serealia sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pathi (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhut protéin, vitamin (mliginipun ing bagéyan aleuron), mineral lan toya.

Pathi wos saged dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:

• amilosa, pati kanthi struktur mboten cawang
• amilopektin, pati kanthi struktur cawang

Campuran kalih golongan pathi punika sanget nemtokaken werni (transparan utawi mboten) lan tèkstur sekul (léngkét, empuk, atos, utawi pera).

Jenis lan warna wos

Warna wos ingkang bènten-bènten dipunatur kanthi genetik, amargi bèdanipun gèn ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, saha campuran pati ing endospermia.

• Wos ‘biasa’ ingkang werni pethak radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhutan amilosa padatanipun kirang langkung 20%. Wos punika ndhominasi pasar wos.
• Wos abrit, amargi aleuronipun ngandhut gèn ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber werni abrit utawi ungu.
• Wos cemeng, langka sanget, amargi aleuron saha endospermia ngasilaken antosianin kanthi intènsitas inggil saéngga werninipun ungu sanget nyelaki ireng.
• Ketan (utawi wos ketan), werninipun pethak, mboten transparan, sedaya utawi méh sedaya pathinipun punika amilopektin.
• Ketan cemeng, inggih punika versi ketan saking wos ireng.

Wonten sapérangan jinising beras ingkang wangi menawi dipun-dang (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). Ganda arum punika amargi wonten senyawa aromatik ingkang medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. Sipat punika dipunatur kanthi genetik saha dados objék rekayasa genetika beras.

Ginanipun beras

Beras padatanipun dipunolah dados sekul, dhedhaharan paling wigatos manungsa ing donya. Beras ugi dados komponén wigati beras kencur saha param. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika arak saha toya tajin.

Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi inggil, dipunolah dados glepung rice bran. Bagéyan embrio ugi dados suplemèn ingkang kasebat tepung mata beras.

Kanggé kepentingan dhiét, beras dipundadosaken salah setunggal sumber pangan bébas gluten mawi bentuk brondong.

Aspèk budaya lan basa

Beras saged dipunsebat dados titikanipun budaya Austronesia kanthi integral, mliginipun Austronesia bagéyan kilèn. Sebatan Austronesia langkung tumuju ing aspèk linguistik.

Ingkang mbèntenaken pantun, gabah, merang, damèn, beras, sekul, utawi ketan punika salah satunggaling titikan lekatipun ‘budaya padi’ ing masarakat panganggé kulawarga basa Austronesia, saha kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.

Aspèk ‘budaya padi’ ing masarakat ngriku ing mangsa rumiyin, ugi katingal ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing Jawi.

Ing budaya Banten dipunkenal beras (mliginipun dhaérah Serang), inggih menika beras kanthi kualitas paling saé (pulen) ingkang mirip raos ketan.

Mangga ugi mriksani

• Pantun
• Gabah
• Sekul