Paprangan Kadesh

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
Paprangan Kadesh
Péranganing Kampanye Suriah kedua Ramesses II

Ramesses II di atas kereta perang padha Paprangan Kadesh (relief sajeroning kuil Abu Simbel.)
TitimangsaAkhir Mèi 1274 SM[1]
PernahSungai Orontes dekat Kadesh
Asil

Taktis: kedua pihak mengklaim kemenangan[2][3]
Operasional: kekalahan Mesir (kampanye berakhir dengan mundurnya Mesir)

Strategis: kemanangan Het (Kamaharajan Het meluas ke selatan sampai ke Upi)[4]
Péhak kang perang
Karajan Baru Mesir Kamaharajan Het
Pangarep
Ramesses II Muwatalli II
Kakuwatan

20,000 wadya
(setengahnya bertempur)

  • 16,000 infantri[5]
  • 2,000 kereta perang[6]

50,000 wadya

  • 40,000 infantri[7]
    (tidak bertempur)
  • 3,700 kereta perang[7]
Kurban
Tak diketahui Tak diketahui

Paprangan Kadésh (utawa Paprangan Qadesh), ya iku paprangan antarané prajurit Kamaharajan Mesir kang dipanggedhèni déning Pirngon Ramesses II ngelawan Kamaharajan Het kang dipanggedhèni déning Muwatalli II.[9] Pertempuran iki ana ning kutha Kadesh ning kali Orontes, panggon kang saiki dadi pérangan tekaRepublik Arab Suriah.[10]

Pertempuran iki kedaden ing taun 1274 SM,[Catatan 1] lan salah sijining pertempuran tuwa dhéwé kang kecatet ing sajarah kang dingertèni rincian taktik lan formasine.[11] Pertempuran Kadésh uga mungkin pertempuran kang meluake kereta perang paling akèh, kira-kira antarané 5,000–6,000 kereta perang digunake déning loro pihak ing paperangan mau.[3]

pungkasan teka pertempuran iki ora dimangerti sèng pasti, amarga pihak Mesir lan Het padha-padha mengklaim duwé kamenangan.[2] déné semono konflik antarané bangsa Mesir lan Het dipungkasi karo kesepatan damai sauntara taun sakbare pertempuran iki. Perjanjian damai mau kui kasepakatan internasional katulis tuwa dhéwé kang isih nganti saiki.[3]

Sumber[besut | besut sumber]

Sumber informasi peristiwa iki ya iku saka cathetan Mesir sipertempuran iku. Mutu umum akurasi teka lapuran kui diterima meski ana pira-pira kesalahan faktual lan propaganda.[Catatan 2] Sifat bombastis versi Ramesses II dhéwé wis sue dipercaya.[Catatan 3] Versi Mesir kang bahas Pertempuran Kadesh iki dicatet ing 2 wujud utama kang kakenal Puisi lan Buletin. Puisi wes dipercaya dadi sajak kang aktual, dibandingke karo lapuran prosa kang mirib karo kang wis dicatet para firaun liyané, ngono uga Buletin kang dadi katerangan dawa kang mbarengi relief.[15][Catatan 4] Prasasti iki diulangi kaping pira-pira ambalan (Buletin kaping 7 lanPuisi kaping 8 ing njero kuil Abydos, Luxor, Karnak, Abu Simbel dan Ramesseum).[17]

Liyane cathetan dawa iki, ana uga katerangan-katerangan cekak kang digunake kanggo nunjuke pira-pira unsur pertumpuran iki. Saliyané prasasti, ana kedaden tekstual kang diabadike ing Papirus Raifet lan Papirus Sailler III.[18] Kedaden-kedaden kang padha kui uga mau ing sapucuk surat teka Pirngon Ramesses II marang Hattusili III, kang ditulis kanggo nanggepi keluhan Hattusili kang wis ngejek marang panggambaran kang jaya mengenai pertempuran kui déning sang Pirngon.[19]

Catatan Het mengenai pertempuran kui, uga surat ing dhuwur, wis ditemuake ing Hattusa, nanging ora ditemuke catatan kedaden kang nggambarke pérangan teka paristiwa kampanye militèr. Alih-alih, ana pira-pira catatan kang nyebutke pertempuran kui dalam konteks paristiwa liyané. Secara mirunggan hal iki kelakon ing Hattusili III. Kanggo dhèwèké pertempuran kui nandake tonggak bersejarah ing karire, amarga ndekne mèlu peran ing nyelesekke konflik antarané Mesir lan Het.[20][21]

Para arkeolog ora bisa nguji kanthi bébas saben kedaden kang dicaturaké manèh ing catatan Mesir lan Het mengenai Pertempuran Kadesh. Pengetahuan pertempuran sekabehe berasal teka lapuran-lapuran kang ana ing catatan Mesir lan Het, sakuntara kalorone padha tidak sepakat siji marang liyané, yakui yèn padha-padha pihak ngeklaim duwé kamenangan ing pertempuran mau.[2][3]

Meski ana luwih akèh bukti ing wujud tèks lan relief témbok ngenai pertempuran iki tinimbang pertempuran lyane ing Timur Dekat Kuno, meh kabèh isi rincian teka sudut pandang wong Mesir, lan bener lapuran ilmiah kapisan ngenai pertempuran iki, digawé déning James Henri Breasted taun 1903, njiuk bukti teka Mesir kaliyan barès lan ngasumsi kemenangan gedhé Mesir. Ndekne yakin sumber-sumber kui dimungkinke merekonstruksi pertempuran kui mesti bener.[22]

Latar belakang[besut | besut sumber]

Banjur ngusir wangsa kaping 15 Hyksos, para penguasa pribumi Karajan anya Mesir dadi luwih agresif ing duwé manèh kekuasaan wates nagara. Thutmose I, Thutmose III lan putra lan wali ratu Amenhotep II ngelakokake pira-pira pertempuran teka Megiddo ngalor tekan Kali Orontes, kalebu konflik karo Kadesh.[23]

Akeh cathetan kampanye Mesir wantara taun 1400 SM lan 1300 SM ngetoke ora stabile umum ing wewengkon Djahi. Pamaréntahan Thutmose IV lan Amenhotep III ora menonjol, kecuali Mesir terus-terusan kilangan wewengkon kekuasaan amarga direbut déning Karajan Mitanni ing Suriah utara.[24][25][26][27]

Kamaharajan Mesir padha mangsa Ramesses II (hijau) berbatasan dengan Kamaharajan Het (merah) padha mangsa kejayaannya sek. 1279 SM

Pada akir wangsa kaping 18 Mesir, Surat Amarna[28] mencaritakan kisah mengenai berkurangnya prabawa Mesir di wewengkon itu. Bangsa Mesir menunjukkan minat yang terus menurun terhadap wiayah ini hingga penghujung mangsa wangsa. Horemheb, penguasa terakhir wangsa ini, yang melakukan kampanye militèr di wewengkon ini, padha akhirnya wiwit membuat orang Mesir kembali tertarik padha wewengkon ini.[29][30]

Prosès iki dilanjutke ing wangsa kaping 19. Kaya ramane Ramesses I, Seti I komandan milter lan merjuangke memulihke Kamaharajan Mesir kaya ing mangsa ratu-ratu Thutmose meh seabad sadurungé. Prasasti ing témbok kuil Karnak ncatet rincian kampanye militere marang Kanaan lan Suriah.[31] Ndekne nggowo 20.000 wadya lan kembali nguwasani manèh pos-pos Mesir kang mbiyèn dijarke lan nempatke garnisun ing kutha-kutha kui. Ndekne nyepakati perdamaian ora resmi karo bangsa Het, duwé kendali ing wewengkon pasisir sedawane Laut Tengah, lan neruske kampanye militèr ing Kanaan. Kampanye militèr kang ke2 ndadeake ngerebut Kadesh (ing kana ana prasasti digawé memperingati kemenangane) lan Amurru. Putra sisan pewarise, Ramesses II, uga mèlu sarta ing kampanye kui. Catatan sajarah kang ana nunjukke pesenan senjata ana jumlah kang akèh déning Ramesses II setaun sedurunge ndekne lumakuake èkspèdhisi ing Kadesh taun lima pemerintahane.[32]

Nanging, ing suatu waktu, apik Kadesh lan Amarru dikuasai manèh marang bangsa Het.[33] Ana perdebatan ngenai apa kang sebenare kedaden ing Amarru. Miturut Trevor Bryce meski wewengkon kui tiba manèh marang kendali Het, luwih gedhé kamungkinan Amurru tetep dadi nagara ngisoran Het.[34]

Peristiwa kang ngarepi Pertempuran Kadesh yakui kampanye awal Ramesses II ing Kanaan. Wantara taun kepapat pemerintahanne, ndekne bergerak ngalor ngeleboni Suriah. Karepe ya iku kanggo ngerebut manèh Amurru[35] mungkin uga upaya kanggo nyelidiki, mastiake kesetian nagara ngisorane, lan njelajahi kondisi medan kanggo pertempuran kang mungkin kedaden.[34] Perebutan manèh Amurru déning Ramesses gawé Muwatalli obah ngidul kanggo ngadepi prajurit Mesir. Ramesses ngalor ing taun kelima pemerintahane lan ngadepi prajurit Het ing Kadesh.[32]

Kampanye Kadesh[besut | besut sumber]

Pasukan Ramesses nyeberangi wates Mesir ing mangsa semi taun kelima pemerintahane lan sawisé berarak wantara sewulan, tiba ing wewengkon Kadesh teka arah kidul.[36][37]

Raja Het, Muwatili, seing wis mengumpulke pira-pira sekuthu (antarané ya iku Rimisharriana, ratu Aleppo) ndokok wadyabalae ing mburi "Kadesh Lama". Nanging Ramesses, amarga disesatke déning 2 wong mata-mata kang ketangkep déning prajurit Mesir, ngira prajurit Het ijeh adong ing Aleppo, ndadeake ndekne ngakon wadyabalae ngedeke pekemahan.[37]

Pasukan[besut | besut sumber]

[[Berkas:Phalanx of the Khita.png|200px|thumb|right|Ilustrasi prajurit infantri Kamaharajan Het.]] Ing mangsa semi taun kaping lima pemerintahane, trepe ing wulan Mèi 1274 Sedurung Masehi, Ramesses ngelakokake kampanye teka kutha krajané Pi-Ramesses (Quantir modhèren). Ramesses mimpin prajurit kang kapérang dadi 4 divisi: Amun, Re (P're), (Suteh), lan divisi Ptah kang ketoke anyar digawé.[37][38] Ana uga prajurit kang didokumentasike wujud èlèk kang diarani nrnn (Ne'arin utawa Nearin), amarga ndekne kui wadya bayaran Kanaan kang ngabdi marang Mesir[39] utawa malah wong Mesir[40] kang ditinggalke déning Ramesses II ing Amurru, kanggo ngamanke pelabuhan Sumur.[41] Divisi iki ameh duwé peran kang wigati sanget ing pertempuran. Sung uga wigati ya iku tekané prajurit Sherden ing prajurit Mesir. Iki kui kaping sijiné ndekne ketok dadi wadya bayaran Mesir, lan ndekne mengko mènèhi peranan kang saya sue saya wigati ing jero sajarah Jaman Perunggu Akhir, ing pungkasané muncul ing antarané Bangsa Laut kang ngobrak-abrik Mediterania ing akir Jaman Perunggu.[42][43]

Mark Healy, ing bukune Armies of Pharaoh, ncermati:[44]

Mustahil kanggo mangerteni persis ngenai jumlah prajurit kereta perang Mesir ing Kadesh, nanging jumlahe ora mungkin kurang teka 2000 kendaraan kang disebarke ing jero korps Amun, P'Re, Ptah, lan Sutekh, karo asumsi yèn sakiwa-tengené 500 kereta perang dialokasike kanggo tiap korps. ing jumlah iki kita uga kudu nambahke wadya Ne'arin karena yèn mereka ora prajurit pribumi Mesir, jumlah mereka mungkin ora bisa dihitung nganggo dhasar kereta perang kang dijupuk teka korps prajurit.

—Mark Healy, Armies of Pharaohs

Inh pihak Het, Ramesses II ncatet pratélan dawa kang isiné 19 sekuthu Het kang digawa Muwatalli mareng Kadesh. Pratélan iki wis ngundang minat kang gedhé sèng taunan suene amarga jadi tantangan kanggo mgidentifikasi sekabehe lokasi ing kana, amarga pratélan kui nggambarke bentangan luas nagari-nagari taklukan Het, lan amarga ana pira-pira laladan ing Anatolia kulon, kang kayake ngeliputi wong Dardania kang diarani déning Homeros.[45]

Iki pratélan sekuthu kang dicatet déning Ramesses:[46][47][48][49]

Nama Mesir Lokasi
Ḥt Ḥatti (Anatolia tengah)
Nhrn Nahrin = Mitanni
I҆rṭw Arzawa (Anatolia barat)
Pds Pitassa (Anatolia tengah)
Drdny Dardania (sekuthu bangsa Troya,[Catatan 5]Anatolia barat laut)
Ms Masa (Mysia, Anatolia barat laut)
Krkš Karkisa (Anatolia)
Krkmš Karkhemish, di Suriah
Qd Laladan di Suriah utara yang sulit didefinisikan
Qdš Kadesh (di Suriah)
Ꜥkrṭ Ugarit (di Suriah utara)
Mwšꜣnt Mushanet (tak diketahui)
Kškš Kaska (Anatolia utara)
Lk Negeri-nagari Lukka (Lykia dan Karia, Anatolia barat daya)
Qḍwdn Kizzuwatna (Kilikia)
Nwgs Nuḥḥašši (di Suriah)
I҆rwnt (sic!) Arawanna (di Anatolia)
Ḥlb Ḥalba (Aleppo, di Suriah, dipanggedhèni olèh rajanya, Talmi-Sarruma, cucu Suppiluliuma I.)
I҆ns Inesa (tak diketahui)

Liyane para sekuthu iki, ratu Het uga ngerahke pira-pira suku Shasu lokal.[53]

Pertempuran[besut | besut sumber]

Serangan Het[besut | besut sumber]

Relief yang menggambarkan mata-mata Shasu dipukuli olèh prajurit Mesir

Ramesses II menggambarke tekané ing medan perang dalam dua prasasti utama kang di tulis ngenani palagan iku. Judule Puisi lan Buletin. Ana ing Puisi tertulis:[54]

Saiki, Baginda wis nyiapke infantri, kereta perang, lan prajurit Sherden. Baginda nembé ngrebut,... ana ing taun kelima, mangsa ketelu, wulan keloro, lan dina kesanga, Baginda nglintasi bètèng Sile. [lan lumebu wewengkon sisih tengenn]... infantrine nglintasi dalanan sempit seumpama nglewati jalan raya Mesir. Saiki wis pirang dina kapungkur, Baginda ana ing Ramses Meri-Amon, kutha kang ana ing Lembah Cedar.

Baginda terus lumaku ngalor. Sak wise Baginda wis teka ing barisan pagunungan Kadesh, Baginda terus lumaku maju... lan sira nyebrangi pérangan Orontes kang cethek, divisi kapisan Amon (kang dijenengi) "Sira Nganugerahke Kemenangan Marang User-maat-Re Setep-en-Re. Baginda tumeka kutha Kadesh... divisi Amon lumaku ana ing mburine; divisi Re iseh nyeberangi pérangan kali cethek iku kang ana ing dhistrik kidul ing kutha Shabtuna kang jarake sak kilo mèter saka papan Baginda ; divisi Ptahana ing sisih kidul kutha Armain; divisi Seth sedang berarak di jalan. Bnembe lumaku ing dalan. Baginda wis maujud barisan tempur kapisan kang kalebu sak kabehe pemimpin ing njero wadyabalae, ketika mereka (isih) ana ing pasisir laladan Amaru.

Relief di kuil Abu Simbel Relief ing kuil Abu Simbel kang nggambarke Pirngon Ramesses II ing nduwur kereta perang ana ing Pertempuran Kadesh.

Samentawa ana ing Buletin tertulis:[54][55]

Cithakan:Taun kelima, mangsa ketelu, wulan ketel, dina kesanga, di bawah pimpinan Baginda (Ramesses II)... Sang Raja lumaku ngalor, lan Baginda tekan ing sisih kidul kutha Shabtuna.

Ketika Ramesses lan prajurit Mesir lumaku maju kira-kira 11 kilomèter saka Kadesh, sisih kidul Shabtuna, sira ketemu wong loro Shasu (kaum pengembara) kang memberitahunya bahwa bangsa Het ana ing "lemah Aleppo, ing lor Tunip" 200 kilomèter adohe ing kana, tembung mereka, prajurit Het "(terlalu) wedi marang Pirngon, KKK, kanggo teka ngidul.[33][56] Cerita iki miturut naskah-naskah Mesir, ya iku lapuran palsu kang diperintahke dhening wong Het "kanggo maksud agawe mencegah prajurit Baginda nyiapke tempur nglawan musuh saka Hatti."[56] Pengintai Mesir balik ana ing perkemahan kanggo nggawa tawanan kang jumlahe loro Het kang anyar. Ramesses II baru mengetahui kaanan sakbenere kang bahaya bisa mata-mata iku dicekel, dipilara lan dipeksa ngungkap kaanan sebenere. Amarga disiksa, golongan mata-mata keloro ngungkap bahwa seluruh wadya Het lan ratu Het sakbenere wis cedhak[57]

Serangan Mesir[besut | besut sumber]

Ramesses lajeng mimpin langsung pira-pira serangan marang barisan Het bareng karo pengawal pribadine, ana pirang kereta perang saka divisi Amun, lan wong-wong kang slamet saka divisi Re kang sadurungé wis dipeksa mundur.[58] Sira manfaatke kemampuan manuver kereta-kereta perangnge kang luwih unggul sarta kakuwatan lan jangkauan busur campur Mesire, kang mencarke lan nyerang prajurit kereta perang Het kang keselen.[59][60]

Sakmentawa iku, prajurit Het, kang yakin déné musuhe wis dipeksa mundur sakpenuhe, akhire mandeg njarah perkemahan prajurit Mesir. Kanthi tumindhak demikian, mereka dadi sasaran empuk kanggo serangan balesan Ramesses. Tindakan Ramesses éntuk kasil ndésak prajurit Het mundur bali marang arah Orontes lan ngadohi saka perkemahan Mesir.[61] Sakmentawa ana ing pengejaran saliyané, kereta perang Het kang luwih abot bisa disusul kanthi gampang lan dilumpuhke dhening kereta perang Mesir kang luwih enteng lan rikat.[62]

Anggoné mederita serangan balesan ykang signifikan, Muwatalli isih duwé sejumlah prajurit kereta perang lan infantri cadangan[37] ditambah manèh déning dinding-dinding kutha. Nalika prajurit Het kang mundur wis tekan kali, sira merintahake éwon kereta perang liyané kanggo nyerang prajurit Mesir, unsur prajurit kang kuwat meliputi bangsawan kelas nduwur kang ngubengi ratu. Nalika prajurit Het bali tekan perkemahan Mesir, rombongan prajurit Ne'arin saka Amurru teka ndadak. Iki anggawe kaget prajurit Het. Ramesses uga wis ngatur wadyabalae lan, nyambi mengharapkan bantuan, uga nyerang saka perkemahan.[63]

Saikuse dilancarke enem serangan, prajurit Het nyaris terkurung, lan wadya kang slamet kudu ngelangi "kanthi perasaan kang hina", nyerangi bali kali Orents kanggo nggabung karo infantri mereka.[41] kajepit ana ing sungai Orontes, unsur-unsur prajurit Het kang kasisa ora bisa nyusul rombongan prajurit kang lagi mundur, lan kapaksa ninggal kereta perang mereka lan berusaha nyeberangi kali Orontes. Peristiwa pelarian iki digambarke ana ing prasasti Mesir dadi "terburu-terburu", bahkan disebutke uga déné mereka "ngelangi sakcepate kaya baya." Ana ing prosesne, akèh saka mereka kang kelelep.[63]

Akhir pertempuran[besut | besut sumber]

Sesuk dinane, kedadian manèh pertempuran kepindho kang ora jelas sapa kang dadi pemenange. Miturut lapuran Ramesses, Muwatili anjaluk gencatan senjata, lan banjur mangkono prajurit Mesir pikantuk kemenangan ana ing pertempuran iku.[64] déné mangkono bab iki kemungkinan ya iku propaganda amarga bangsa Het ora nyatet penyelesaian kang mangkono. Catatan saka pihak Het menyatakan bahwa prajurit Mesir kapeksa ninggal medan perang ana ing kekalahan lan Kadesh tetep dikuasai déning Het.[65] Sejumlah sejarawan modhèren berpendapat bahwa kedua pihak ora mikantuk kemenangan total. Ana prajurit Mesir déné Het uga menderita kurban kang akèh. Pasukan Mesir gagal ngancurke pertahanan Kadesh, sakmentawa prajurit Het gagal mikantuk kemenangan padahal awalé mereka wis mikantuk keunggulan.[41]

Ora ana kesepakatan ing kalangan sejarawan bab hasil perang iku utawa apa kang luwih kedadian. Panemu kang munculan berkisar antara kemenangan prajurit Mesir, kaanan seri, lan kekalahan Mesir (uga anggapan déné lapuran-lapuran Mesir namung propaganda).[66] Salah siji sejarawan kang yakin déné pihak Mesir ngalami kekalahan ana perang iki ya iku Egiptolog asal Iran, Mehdi Yarahmadi.[67]

Ngisor iki ya iku wong-wong Het kang kacatet palastra ana ing pertempuran mau[68]

Nama Keterangan
Spţr Saudara Muwattalli
Trgnns Sais kereta perang
Grbts Pembawa perisai
Trgtţs Kapten prajurit Qbsw(?)
'Agm Kapten prajurit
Kmyţ Ketua prajruit (infantri?) thr
Ḥrpsr Juru tulis kraton
Tydr Kepala pengawal[Catatan 6]
Pys Sais kereta perang
Smrts Sais kereta perang
Rbsnn Kapten prajurit 'Inns.
Ḥmţrm Saudara Muwattalli
Tdr Ketua prajurit thr
Ţ..m Pembawa perisai(?)
Ţwţs Ketua prajurit 'Ins
Bnq(?) Sais kereta perang
[?] [satu nama lagi hilang]

Uga delengen[besut | besut sumber]

Catatan kaki[besut | besut sumber]

  1. Sekitar "Tahun 5 III hari Shemu 9" padha mangsa pamaréntahan Ramesses II (BAR III, hlm. 317<) atau lebih tepatnya 12 Mèi 1274 SM berdasarkan perkiraan waktu penobatan Ramesses yang paling diterima ya iku padha taun 1279 SM.
  2. T.G. James mengatakan, "Catatan yang diromantisasi mengenai Pertempuran Kadesh ini tidak dapat dianggap sebagai carita yang jujur tentang apa yang sebenarnya terjadi, dan saya ragu apakah banyak orang Mesir \bkuna\b yang menerima sepenuhnya kisah tersebut sebagai catatan sajarah."[12] Akan tetapi ia mencermati bahwa "fakta-fakta yang luas kemungkinan dicatat dengan tingkat kebenaran yang lumayan."[13]
  3. Beberapa kritik paling keras terhadap Ramesses datang dari para Egiptolog. John Wilson mengatakan, "Jelas sekali bahwa dia ya iku seorang jenderal bodoh yang tak efisien dan patut dicela dan bahwa dia gagal mencapai tujuannya di Kadesh."[14] Namun Wilson mengakui keberanian pribadi Ramesses, dan peningkatan kemampuannya dalam kampanye-kampanye berikutnya.
  4. Sanajan demikian, Miriam Lichtheim berpendapat bahwa Puisi benar-benar seperti itu, bertentangan dengan Gardiner, dan lebih suka mempertahankan pembagian tiga pihak atas dokumentasi itu.[16]
  5. Michael Astour menulis tentang seseorang yang menyamakan orang Dardania dengan orang Troya, yang menurut Astour "tidaklah demikian, Iliad kanthi hati-hati membedakan orang Dardania dari orang Troya, bukan hanya dalam pratélan sekuthu Troya,[50] melainkan juga dalam formula yang sok diulang keklyte meu, Tr6es kai Dardanoi ed' epikuroi.[51][52]
  6. Suatu nama yang problematis. Gardiner menerjemahkan jabatannya sebagai "kepala pelayan dari pelayan." Jika yang dimaksud di sini ya iku Kepala Pengawal Karajan, maka kalungguhan itu dipegang olèh saudaranya Hattusili, yang jelas sekali tidak tewas.

Rujukan[besut | besut sumber]

  1. Oakes, Pyramids, Temples & Tombs of Ancient Egypt: An Illustrated Atlas of the Land of the Pharaohs, hlm. 142.
  2. a b c Masalah sitiran: Tenger <ref> ora trep; ora ana tèks tumrap refs kanthi jeneng grimal256
  3. a b c d "Ancient Discoveries: Egyptian Warfare". History.com. Dibukak ing 2004-05-15. 12:00 EDST, 2008-05-14, History Channel Program: Ancient Discoveries: Egyptian Warfare with panèl of three experts {{cite web}}: Unknown parameter |unused_data= ignored (pitulung)
  4. Masalah sitiran: Tenger <ref> ora trep; ora ana tèks tumrap refs kanthi jeneng Tyldesley73
  5. a b Healy, Qadesh 1300 BC: Clash of the Warrior Kings, hlm. 32
  6. Healy, Qadesh 1300 BC: Clash of the Warrior Kings, hlm. 39
  7. a b Healy, Qadesh 1300 BC: Clash of the Warrior Kings, hlm. 22
  8. Healy, Qadesh 1300 BC: Clash of the Warrior Kings, hlm. 21
  9. Toynbee, Sajarah Umat Manusia, hlm. 135.
  10. Kitchen, Ramesside Inscriptions, hlm. 16-17.
  11. Eggenberger, An Encyclopedia of Battles, hlm. 214.
  12. James, Pharaoh's People: Scenes from Life in Imperial Egypt, hlm.26
  13. James, Pharaoh's People: Scenes from Life in Imperial Egypt, hlm.27
  14. Wilson, The Culture of Ancient Egypt, hlm. 247
  15. Gardiner, The Kadesh Inscriptions of Ramesses II, hlm. 2-4.
  16. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol. 2: The New Kingdom, hlm. 58,
  17. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol. 2: The New Kingdom, hlm. 57.
  18. Breasted, Ancient Records of Egypt: Historical Documents, hlm. 58.
  19. Kitchen, Ramesside Inscriptions, hlm. 13
  20. Bauer, Sajarah Dunia Kuno, hlm. 280-281.
  21. "Hittite Empire". Maps of World. Dibukak ing 2012-06-20.
  22. *Breasted, A History of the Ancient Egyptians.
  23. Cline, The Battles of Armageddon: Megiddo and the Jezreel Valley from the Bronze Age to the Nuclear Age, hlm 16-17.
  24. "Mitanni". Ancient Worlds. Dibukak ing 2012-06-20.
  25. Bauer, Sajarah Dunia Kuno, hlm. 258-242.
  26. "Hurrian Empire of Mitanni (Naharina/Hanigalbat)". Kingdoms of Mesopotamia. Dibukak ing 2012-06-20.
  27. Ross, Kelley L. "The New Kingdom of Egypt". Friesian School. Dibukak ing 2012-06-20.
  28. Moran, The Amarna Letters
  29. Wilson, John A. (1955). Texts from the Tomb of General Hor-em-heb, dalam Ancient Near Eastern Texts (ANET) relating to the Old Testament, Edisi kedua. New Jersey: Princeton University Press. hlm. 250-251.
  30. Dunn, Jimmy. "Horemheb, The Last King of Egypt's 18th Dynasty". Tour Egypt. Dibukak ing 2012-06-20.
  31. Murnane, The Road to Kadesh: A Historical Interpretation of the Battle Reliefs of King Sety I at Karnak.
  32. a b "Ramses II: The Battle of Kadesh". Pharaonic Egypt. Dibukak ing 2012-07-20.
  33. a b Bauer, Sajarah Dunia Kuno, hlm. 276.
  34. a b Bryce, The Kingdom of the Hittites, hlm. 233
  35. Grimal, Nicolas, A History of Ancient Egypt, hlm. 253
  36. Aly, The Egyptian Way of War, hlm. 14
  37. a b c d Bauer, Sajarah Dunia Kuno, hlm. 277.
  38. Gardiner, Egypt of the Pharaohs, hlm. 260.
  39. Goedicke, Hans (December 1966). "Considerations on the Battle of Kadesh". The Journal of Egyptian Archaeology. The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 52. 52: 78. doi:10.2307/3855821. JSTOR 3855821. {{cite journal}}: More than one of |pages= and |page= specified (pitulung)
  40. Schulman, A.R. (1981). "The Narn at Kadesh Once Again". Journal of the Society for the Study of Egyptian Antiquities. 11 (1): 7–19. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (pitulung)
  41. a b c "Late Empire, Part 2". Hittite History. Dibukak ing 2012-07-10.
  42. Baird, W. Sheppard. "The Origin of the Sea Peoples". Minoan Atlantis. Dibukak ing 2012-07-20.
  43. Wood, Michael. O(2007). In Search of the Trojan War. BBC Books.
  44. Healy, Armies of the Pharaohs, hlm. 39
  45. Catalan, Jonathan Finegold. "The Battle of Kadesh". All Empires. Dibukak ing 2012-06-20.
  46. Goetze, The Hittites and Syria (1300-1200 B.C.), dalam Cambridge Ancient History. hlm. 253
  47. Gardiner, The Kadesh Inscriptions of Ramesses II, hlm. 57
  48. Breasted, Ancient Records of Egypt; Historical Records, hlm. 125
  49. Lichtheim,Ancient Egyptian Literature, Vol. 2: The New Kingdom, hlm. 57.
  50. Homeros, Iliad, 11:816-823
  51. Homeros, Iliad, 3:456
  52. Astour, Michael C. (July-September, 1972). Review: Some Recent Works on Ancient Syria and the Sea People. Journal of the American Oriental Society, 92 (3), hlm. 447-459
  53. "Battle of Kadesh". World News. Dibukak ing 2012-06-20.
  54. a b "Egyptian Accounts of the Battle of Kadesh". Pharaonic Egypt. Dibukak ing 2012-06-20.
  55. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts, hlm.255-256
  56. a b Wilson, John A. (July 1927). The Texts of the Battle of Kadesh. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 34(4), hlm. 278
  57. Tyldesley, Ramesses II: Egypt's Greatest Pharaoh, hlm. 70-71
  58. Masalah sitiran: Tenger <ref> ora trep; ora ana tèks tumrap refs kanthi jeneng Mark Healy, op. cit., p.61
  59. Wanner, Rob. "Kadesh". Military History Online. Dibukak ing 2012-06-20.
  60. "Great battles". KingTutShop. Dibukak ing 2012-06-20.
  61. Healy, Armies of the Pharaohs, hlm. 62
  62. Dunn, Jimmy. "The Chariot in Egyptian Warfare". Tour Egypt. Dibukak ing 2012-06-20.
  63. a b Suhr, Robert Collins. "Battle of Kadesh". Historynet.com. Dibukak ing 2012-06-20.
  64. Bauer, Sajarah Dunia Kuno, hlm. 278.
  65. Rickard, J. "Battle of Kadesh, c.1275 B.C". History of War. Dibukak ing 2012-06-20.
  66. Hasel, Domination and Resistance: Egyptian Military Activity in the Southern Levant, 1300-1185 B.C., hlm. 155
  67. یاراحمدی, مهدی (2011). پارادوکس قادش: پیروزی رامسس بزرگ یا برتری مواتالی دوم ؟. دانشگاه فردوسی مشهد: شماره 44-45 فصلنامه تاریخ پژوهی. kc. 141–151.
  68. Gardiner, The Kadesh Inscriptions of Ramesses II, hlm. 39–41.

Bibliografi[besut | besut sumber]

  • Aly, Ahmed. (2004). The Egyptian Way of War: The Tradition of Excellence Confronts the 21st Century Archived 2013-04-08 at the Wayback Machine.. Kansas: School of Advance Military Studies.
  • Bauer, Susan Wise. (2010). Sajarah Dunia Kuno. Jakarta: Elex Media Komputindo. ISBN 978-979-27-9043-6
  • Breasted, James Henry. (1906). Ancient Records of Egypt: Historical Documents. Chicago: The University of Chicago Press.
  • Breasted, James Henry. (1908). A History of the Ancient Egyptians Archived 2012-03-21 at the Wayback Machine.. Montana: Kessinger Publishing.
  • Bryce, Trevor. (2005). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-927908-Xm.
  • Cline, Eric H. (May 2002). The Battles of Armageddon: Megiddo and the Jezreel Valley from the Bronze Age to the Nuclear Age. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-06739-8.
  • Eggenberger, David. (1985). An Encyclopedia of Battles. New York: Dover Publications.
  • Gardiner, Alan. (1964). Egypt of the Pharaohs. Oxford: Oxford University Press.
  • Gardiner, Alan. (1975). The Kadesh Inscriptions of Ramesses II. Michigan: Griffith Institute.
  • Goetze, A. (1975). The Hittites and Syria (1300-1200 B.C.), dalam Cambridge Ancient History. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Grimal, Nicolas. (1994). A History of Ancient Egypt. Oxford: Blackwell Books.
  • Hasel, Michael G (1998). Domination and Resistance: Egyptian Military Activity in the Southern Levant, 1300-1185 B.C. Leiden: Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-10984-1.
  • Healy, Mark. (2000). Armies of the Pharaohs. Oxford: Osprey Publishing.
  • Healy, Mark. (1993). Qadesh 1300 BC: Clash of the Warrior Kings[pranala mati permanèn]. Oxford: Osprey Publishing.
  • James, T. G. (2007). Pharaoh's People: Scenes from Life in Imperial Egypt. New York: I.B. Tauris.
  • Kitchen, K. A. (1996). Ramesside Inscriptions, Vol. 2. Oxford: Blackwell Publishing Limited.
  • Lichtheim, Miriam. (1978). Ancient Egyptian Literature, Vol. 2: The New Kingdom. Berkeley: University of California Press
  • Moran, William L. (1992). The Amarna Letters. Maryland: Johns Hopkins University Press
  • Murnane, W. J. (1990). The Road to Kadesh: A Historical Interpretation of the Battle Reliefs of King Sety I at Karnak Archived 2013-05-20 at the Wayback Machine.. Edisi Revisi Kedua. Chicago: The Oriental Institute. ISBN 0-918986-67-2
  • Oakes, Lorna. (2003). Pyramids, Temples & Tombs of Ancient Egypt: An Illustrated Atlas of the Land of the Pharaohs. Leicester: Hermes House.
  • Pritchard, James B. (1969). Ancient Near Eastern Texts. Princeton, ISBN 978-0-691-03503-1. (ANET), "The Asiatic Campaigning of Ramses II,"
  • Toynbee, Arnold. (2004). Sajarah Umat Manusia. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. ISBN 979-3477-74-1
  • Tyldesley, Joyce. (2000). Ramesses II: Egypt's Greatest Pharaoh. London: Penguin Books.
  • Wilson, John A. (1951). The Culture of Ancient Egypt. Chicago: University Of Chicago Press.

Bacaan lanjutan[besut | besut sumber]

  • Pasaribu, Saut. (2011). Pertempuran-Pertempuran Dahsyat Jaman Kuno. Yogyakarta: Golden Books. ISBN 978-602-98039-0-7
  • Roaf, Michael (1990). Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East. Equinox. ISBN 0-8160-2218-6.
  • Shaw, Ian (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press.

Pranala njaba[besut | besut sumber]