Baya

Baya (bajul); Kalamangsa: Late Cretaceous - Saiki
	Baya Nil
Klasifikasi ngèlmiah
Karajan:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Sauropsida
Ordho:	Crocodilia
Famili:	Crocodylidae; Cuvier, 1807
Genera
	Mecistops; Crocodylus; Osteolaemus; Pirsani princèné ing taksonomi.

Baya utawa kerep mau bajul (Jawa Kuna wuhaya) ya iku reptil sing awak'e gedhé sing urip ing banyu. Sacara ilmiah, baya nyakup kabèh spésies kulawarga suku Crocodylidae, kalebu uga baya iwak (Tomistoma schlegelii). Sanadyan mangkono jeneng iki bisa uga kanthi longgar kanggo nyebut ‘baya’ aligator, kaiman lan gavial; ya iku krabat-krabat baya saka suku liya.

Baya racaké manggon ana ing banyu tawar kaya ta kali, tlaga, rawa lan papan panggonan kang teles, nanging ana uga kang manggon ana ing banyu payau kaya baya muara. Pangonone baya kaya ta bangsa iwak, reptil lan mamalia, kandhang uga mangan moluska lan krustasea gumantung spesiese. Baya kagolong kéwan purba, sing ngalami evolusi sithik awit jaman dinosaurus.

Ana uga jeneng liyané baya, kaya déné buhaya (Sd.); buhaya (bjn); bicokok (Btw.), bekatak, utawa baya kodhok kanggo ngarani baya kang duwé awak cilik nanging lemu; senyulong, baya jolong-jolong (Mly.), utawa baya julung-julung kanggo ngarani baya iwak; baya pandan, ya iku baya kang wernane ijo; baya tembaga, baya kang wernane kuning semu soklat; lan liya liyané.

Taksonomi lan panyebaran

Akèh-akèhé baya kagolong sajeroning marga Crocodylus. Loro marga liya sing isih urip anggota suku Crocodylia ya iku Osteolaemus lan Tomistoma, saben jinis asipat monotipik.

Suku Crocodylidae
- Anak suku Mekosuchinae (cures)
- Anak suku Crocodylinae
  - Marga Euthecodon (cures)
  - Marga Rimasuchus (cures, sadurungé Crocodylus lloydi)
  - Marga Osteolaemus
    - Baya kerdil, Osteolaemus tetraspis (para ahli béda panemu ngenani spésies iki sakbeneré dumadi saka rong spésies. Akèh-akèhé duwé panemu yèn baya kerdil iku siji spésies kanthi loro anak jinis (subspesies): O. tetraspis tetraspis & O. t. osborni)
  - Marga Crocodylus
    - Crocodylus acutus, baya Amérika
    - Crocodylus cataphractus, Baya moncong-ramping (kajian DNA paling anyar ing spésies ini bisa digolongake digolongkan sajeroning marga utawa kulawarga, Mecistops)
    - Crocodylus intermedius , baya Orinoco
    - Crocodylus johnsoni, baya banyu-tawar Australia
    - Crocodylus mindorensis, baya Filipina
    - Crocodylus moreletii , baya Meksiko
    - Crocodylus niloticus, baya Nil utawa baya Afrika (anak jinis Madagaskar kadang dijenengi baya ireng)
    - Crocodylus novaeguineae, baya Irian
    - Crocodylus palustris, baya India utawa baya rawa
    - Crocodylus porosus , baya muara
    - Crocodylus rhombifer , baya Kuba
    - Crocodylus siamensis, baya Siam utawa baya air-tawar Asia
- Anak suku Tomistominae (kajian paling anyar yèn golongan iki sakbeneré luwih cedhak karo gavial, suku Gavialidae)
  - Marga Kentisuchus (cures)
  - Marga Gavialosuchus (cures)
  - Marga Paratomistoma (cures)
  - Marga Thecachampsa (cures)
  - Marga Rhamphosuchus (cures)
  - Marga Tomistoma
    - Tomistoma schlegelii, baya senyulong utawa gavial Malaya
    - Tomistoma lusitanica (cures)
    - Tomistoma cairense (cures)
    - Tomistoma machikanense (cures, spésies kala Pleistosen dari Jepang)

Baya ing Indonésia

Jinising baya kang ana ing Indonésia kapengkar minangka pitu spésies (utawa subspesies) kang tinemu ing sakiteré kapuloan Indonésia.^[1], yakni:

Baya Mindoro utawa baya Filipina (Crocodylus mindorensis)
Baya Irian (C. novaeguineae)
Baya muara (C. porosus)
Baya Kalimantan (C. raninus)
Baya banyu tawar utawa baya Siam (C. siamensis)
Baya Sahul (Crocodylus sp.nov.), lan
Baya senyulong (Tomistoma schlegelii)

Rujukan

↑ Iskandar, D.T. 2000. Kura-kura dan Buaya Indonésia dan Papua Nugini. Penerbit ITB, Bandung. 191 hal. ISBN 979-96100-0-1

Pranala njaba

Crocodilian Online Archived 2011-07-08 at the Wayback Machine.
BBC news finds powerful agent in crocodile blood
Recent Crocodile Attacks in Australia Archived 2006-06-23 at the Wayback Machine.
(ing basa Burma) Penduduk ketakutan, buaya serang lelaki di Sg Kelantan, berita MStar Online 24-07-2007 06:57:30 PM
Buaya 7 Meter Serang Tim Penyelamat, berita Harian Global, 15 Mèi 2007
Buaya Teluk Cempi Serang Warga^{[pranala mati permanèn]}, berita pada Suara NTB Online, Rabu 16/08/06.
Buaya Ancam Pasokan Listrik PLTU Suralaya, berita TempoInteraktif hari Rabu, 13 Juni 2007 15:30 WIB
Merebut Pasar Ekspor dari Penangkaran Buaya Archived 2005-01-26 at the Wayback Machine., berita Kompas CyberMedia hari Jumat, 09 Januari 2004
Videos of Crocodile

[iskandar2000-1] Iskandar, D.T. 2000. Kura-kura dan Buaya Indonésia dan Papua Nugini. Penerbit ITB, Bandung. 191 hal. ISBN 979-96100-0-1

[1]