Aksara Siddhaṃ

Siddhaṃ 𑖭𑖰𑖟𑖿𑖠𑖽
Siddhaṃ 𑖭𑖰𑖟𑖿𑖠𑖽;
	Tembung Siddhaṃ nganggo aksara Siddhaṃ
Jinis	Abugida
Basa	Sangsekerta
Kala	udakara 600-1200 M ing India, lan tekan sepréné Asia Wétan
Aksara babon	Brahmi Gupta Siddhaṃ 𑖭𑖰𑖟𑖿𑖠𑖽; ;
Aksara turunan	Assam; Bengali; Tibèt
Aksara sadulur	Nāgarī; Śāradā
Arah nulis	Kiwa manengen
ISO 15924	Sidd, 302
Jeneng Unicode	Siddham
Larik Unicode	U+11580–U+115FF; Layang Palamaran Aksara Pungkasan Sing Tinampa; Warna-Warna Rupa Aksara

Siddhaṃ (𑖭𑖰𑖟𑖿𑖠𑖽), sabubaré owah dadi rupa anyar banjur kondhang mawa aran Siddhamātṛkā,^[1] ya iku jeneng aksara kang dianggo nulisaké basa Sangsekerta kawit taun 600-an tekan taun 1200-an. Aksara iki tumurun saka aksara Brahmi sarana aksara Gupta, lan nurunaké aksara Tirhuta, aksara Assam, aksara Bengali, lan aksara Tibèt. Panulisé jeneng aksara iki rada mbingungaké amarga tembung Siddhāṃ karo Siddhaṃ loro-loroné kaprah dianggo, sanajan ana kang ngarani tembung Siddhaṃ iku kang "bener".^[2] Aksara iki kasil besutan aksara kang dianggo nalika mangsané Kraton Gupta. Jenengé aksara dijupuk saka tembung Siddhaṃ utawa Siddhaṃ astu (muga-muga sampurna) kang asring tinulisaké ing sesirahé pustaka.

Tembung Siddhaṃ ateges "paripurna" utawa "sampurna" cara Sangsekertané. Jejuluk liya aksara iki ya iku ing Jepang: 梵字; bonji lan ing basa Tradisional: 悉曇文字; Pinyin: Xītán wénzi.

Siddhaṃ iku kalebu abugida, dudu alfabèt, amarga saben pralambangé (karakteré) nglambangaké sawiji wanda. Hurup-hurup wyanjana tanpa sandhangan mesthi mawa swara hraswa 'a'. Panrapé sandhangan ngasilaké swara liya, anuswara, utawa wisarga. Tandha wirama bisa dianggo saperlu nandhani wyanjana wantah utawa tanpa swara kang kala-kala dadi pungkasané tembung-tembung Sangsekerta.

Babad[besut | besut sumber]

Layang Siddhaṃ Sutra Wardaya. Bibliothèque nationale de France

Layang Siddham kawitan, saka wiwitan abad angka 6 (kawentar mawa aran "rontal Horiuzi" kang kareksa ing Hōryū-ji, Jepang). Rontal iki ngandhut tulisan Sangsekerta Sutra Wardaya lan Uṣṇīṣa Vijaya Dhāraṇī Sūtra. Larik pungkasan ya iku abugida Siddhaṃ.

Panganggoné aksara Siddhaṃ tumrap Mantra Pratisara ing Cina, saka mangsa Tang Lanjutan. 927 M.

Panganggoné aksara Siddhaṃ tumrap Mantra Mahāpratyaṅgirā ing Cina. 971 M

Akèh pustaangka pustaka Buda kang ginawa menyang Cina turut Dalan Sutra ditulis nganggo aksara Siddhaṃ. Aksara iki tansah owah lan nglantari tuwuhé selingan-selingan cilik sajeroning aksara iki ing saben mangsa lan papan. Nanging, pigunané panggah ya iku kanggo nularaké pustaangka pustaka tantra Buda. Kala samana, wigati anggoné ngreksa pangucapé mantra, déné aksara Cina ora trap manawa dianggo nulisaké uni-uni Sangsekerta. Kanthi jalaran iki, aksara Siddhaṃ mèlu kareksa ing Asia Wétan. Adat nulis nganggo aksara Siddhaṃ lestari ing Asia Wétan sarana agama Buda Tantra.

Kūkai nepungaké aksara Siddhaṃ menyang Jepang nalika dhèwèké bali saka Cina taun 806 saperlu maguru basa Sangsekerta marang pandhita-pandhita Nalanda, kang salah sijiné ajeneng Prajñā (Tionghoa: 般若三藏; Pinyin: Bōrě Sāncáng, taun 734–810-an). Rikala Kūkai nuju sinau aksara iki, dalan dharat kanggo merdagang lan jiarah menyang India ditutup déning Kakalifahan Abasiyah kang nembé mbabrahaké wewengkoné.

Ing Jepang, nulis mantra lan nurun sutra nganggo aksara Siddhaṃ dadi kalumrahan ing papan pamulangan kawruh Buda Shingon lan Tendai saha ing sékté sinkrètis Shugendō. Hurup-hurup kang dianggo dijenengi shittan (悉曇, shittan^?) utawa bonji (梵字, bonji^? Cina: Fànzì). Tripiṭaka Taishō kang kalebu wewatoné Buda Cina ngreksa panganggoné hurup-hurup Siddhaṃ ing mantra. Wong-wong Buda Koréa uga isih ajeg nulis bīja nganggo aksara Siddhaṃ rékan. Rerékan gagrag modhèren ya iku nulisaké unèn-unèn abasa Jepang menyang kaos oblong nganggo Bonji. Aksara Siddhaṃ Jepang wis malih saka aksara asliné kang dianggo nulisaké sūtra, lan saiki wis rada béda saka aksara kunané.

Aksara Siddhaṃ lumrah ditulis nganggo cawi kaya hurup-hurup Cina, lan uga ditulis nganggo panuli pring. Ing Jepang, cawi mirunggan aran bokuhitsu (朴筆, bokuhitsu^? Chinese: pǔbǐ) kanggo nggawé kaligrafi Siddhaṃ kang resmi. Gagragé kang ora resmi aran "fude" (筆, "fude"^? Cina: "máobĭ").

Ing madya abad angka 9, Cina nyingkiraké "agama-agama manca", nglantari dilarangé pustaangka pustaka Siddhaṃ saka Jepang. Kala samana uga aksara-aksara liya, mligi aksara Déwanagari, nggantèni panganggoné aksara Siddhaṃ ing India, déné ing Bangala aksara Siddhaṃ owah dadi aksara Bengali. Kaanan iki njalari mung kari wewengkon Asia Wétan waé papan lestariné aksara Siddhaṃ.

Rupa aksara Siddham kang mbédani dianggo ing Koréa. Gagrag iki adoh bédané saka pakemé kang dianggo ing Cina lan Jepang. Samana uga, tinemokaké bukti manawa aksara Siddham dianggo ing Asia Tengah kawit abad angka 7.

Kayadéné hurup-hurup Cina, sarjana Buda ing Jepang kala-kala nggawé pirang-pirang hurup mawa uni kang padha saperlu nambah surasa marang hurup-hurup Siddham. Kalumrahan iki tundhoné nuduhaké anané 'caruban' gagag tulis Cina lan gagrag tulis India lan dadi lantaran tulisan-tulisan Sangsekerta mawa aksara Siddham panjarwané bisa béda-béda gumantung pamacané, mèmper hurup-hurup Cina kang diaku wong Jepang. Mulané, ana manéka rupa hurup kanggo uni kang padha.^[3]

Tulisan Siddham wiyahé diwaca saka kiwa manengen tumuli ndhuwur mangisor manawa kanggo nulisaké basa-basa India. Kala-kala uga, aksara iki ditulis nganggo gagrag Cina lumrahan, ya iku saka ndhuwur mangisor tumuli tengen mangiwa. Tulisan-tulisan dwiaksara Siddham-Jepang kawaca kanthi digèsèr 90 drajat manengen amarga tulisané aksara Jepang ditulis saka ndhuwur mangisor kaya lumrahé, banjur digèsèr 90 drajat bali amarga tulisané aksara Siddham ditulis saka kiwa manengen. Tundhoné, tulisané aksara Jepang katon nepi.

Ing sadawané mangsa, sawenèh sandhangan tambahan diréka kaya ta tandha waca, tandha ulang, tandha pungkas, ligatur mirunggan kanggo wyanjana jèjèr, saha sawatara ornamèn. Pralambang-pralambang iki durung sinandi ing Unicode. Pralambang nuqta uga kanggo ing tulisan-tulisan Siddham modhèren.

Hurup[besut | besut sumber]

Swara[besut | besut sumber]

Rupa ijèn	Latin	Minangka sandhangané hurup	Rupa ijèn	Latin	Minangka sandhangané hurup
	a			ā
	i			ī
	u			ū
	e			ai
	o			au
	aṃ			aḥ

Rupa ijèn	Latin	Minangka sandhangané hurup	Rupa ijèn	Latin	Minangka sandhangané hurup
	ṛ			ṝ
	ḷ			ḹ

Rupa-rupa liya
ā	i	i	ī	ī	u	ū	o	au	aṃ

Wyanjana[besut | besut sumber]

	Andegan					Apoksiman	Frikatif
	Tenuis	Aspirat	Sinwara	Sinwara enggos	Nasal	Apoksiman	Frikatif
Glotal							h
Vélar	k	kh	g	gh	ṅ
Cethak	c	ch	j	jh	ñ	y	ś
Rétroflèks	ṭ	ṭh	ḍ	ḍh	ṇ	r	ṣ
Déntal	t	th	d	dh	n	l	s
Bilabial	p	ph	b	bh	m
Labiodéntal						v

Wyanjana jèjèr
kṣ	llaṃ

Rupa-rupa liya
ch	j	ñ	ṭ	ṭh	ḍh	ḍh	ṇ	ṇ	th	th	dh	n	m	ś	ś	v

Wyanjana jèjèr[besut | besut sumber]

Aksara Siddhaṃ déning Kūkai (774–835)

k $\cdots$ kṣ	-ya	-ra	-la	-va	-ma	-na
k	kya	kra	kla	kva	kma	kna
rk	rkya	rkra	rkla	rkva	rkma	rkna
kh	$\cdots$
$\vdots$ kabèhé ana 68 larik

↑ Gabungan hurup kang rupané padha dibusak saka tabèl iki.

ṅka	ṅkha	ṅga	ṅgha
ñca	ñcha	ñja	ñjha
ṇṭa	ṇṭha	ṇḍa	ṇḍha
nta	ntha	nda	ndha
mpa	mpha	mba	mbha

ṅya	ṅra	ṅla	ṅva
ṅśa	ṅṣa	ṅsa	ṅha	ṅkṣa

ska	skha	dga	dgha	ṅktra
vca/bca	vcha/bcha	vja/bja	vjha/bjha	jña
ṣṭa	ṣṭha	dḍa	dḍha	ṣṇa
sta	stha	vda/bda	vdha/bdha	rtsna
spa	spha	dba	dbha	rkṣma

rkṣvya	rkṣvrya	lta	tkva
ṭśa	ṭṣa	sha	bkṣa

pta	ṭka	dsva	ṭṣchra

jja	ṭṭa	ṇṇa	tta	nna	mma	lla	vva	$\cdots$

Rupa gabungan liya kang ngandhut hurup ṇ.

ṇṭa	ṇṭha	ṇḍa	ṇḍha

Wanda-wanda ṛ[besut | besut sumber]

kṛ	khṛ	gṛ	ghṛ	ṅṛ	cṛ	chṛ	jṛ	jhṛ	ñṛ	$\cdots$

Sawènèh wanda conto[besut | besut sumber]

rka	rkā	rki	rkī	rku	rkū	rke	rkai	rko	rkau	rkaṃ	rkaḥ
ṅka	ṅkā	ṅki	ṅkī	ṅku	ṅkū	ṅke	ṅkai	ṅko	ṅkau	ṅkaṃ	ṅkaḥ

Fon-fon Siddhaṃ[besut | besut sumber]

Aksara Siddhaṃ isih ajeg minangka aksara kang ditulis-tangan. Sawenèh pangudi wis lumaksana nggawé fon-fon komputer masiya tekan sepréné durung ana kang kasil ngolah wyanjana jèjèr. Sing moncèr, Paguyuban Tulisan Digital Buda Cina wis nyipta fon Siddhaṃ tumrap Tripiṭaka Tisho digital, sanajan isih durung bisa ngolah kabèh wyanjana jèjèr. Piranti alus Mojikyo uga ngandhut fon-fon aksara Siddham, nanging mérang aksara Siddham marang babagan kang béda lan butuh fon béda-béda kanggo ngolah salayang.

Sistem input siddhaṃ kang gumantung marang fon CBETA, Siddhamkey 3.0, wis dibabar.

Unicode[besut | besut sumber]

Aksara Siddham ditambahaké menyang Pakem Unicode Juni 2014 bareng karo dibabaré édhisi 7.0.

Babagan Unicode kanggo aksara Siddham ya iku U+11580–U+115FF:

Siddham^[1]^[2] Tabèl sandi Konsorsium Unicode Resmi (PDF)
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+1158x	𑖀	𑖁	𑖂	𑖃	𑖄	𑖅	𑖆	𑖇	𑖈	𑖉	𑖊	𑖋	𑖌	𑖍	𑖎	𑖏
U+1159x	𑖐	𑖑	𑖒	𑖓	𑖔	𑖕	𑖖	𑖗	𑖘	𑖙	𑖚	𑖛	𑖜	𑖝	𑖞	𑖟
U+115Ax	𑖠	𑖡	𑖢	𑖣	𑖤	𑖥	𑖦	𑖧	𑖨	𑖩	𑖪	𑖫	𑖬	𑖭	𑖮	𑖯
U+115Bx	𑖰	𑖱	𑖲	𑖳	𑖴	𑖵			𑖸	𑖹	𑖺	𑖻	𑖼	𑖽	𑖾	𑖿
U+115Cx	𑗀	𑗁	𑗂	𑗃	𑗄	𑗅	𑗆	𑗇	𑗈	𑗉	𑗊	𑗋	𑗌	𑗍	𑗎	𑗏
U+115Dx	𑗐	𑗑	𑗒	𑗓	𑗔	𑗕	𑗖	𑗗	𑗘	𑗙	𑗚	𑗛	𑗜	𑗝
U+115Ex
U+115Fx
Cathetan 1.^ Kayata Unicode vèrsi 8.0 8.0 2.^ Babagan klawu minangka titik-sandi titik-sandi ora tinugasan

Rujukan[besut | besut sumber]

Cathetan sikil[besut | besut sumber]

↑ Rajan, Vinodh; Sharma, Shriramana (2012-06-28). "L2/12-221: Comments on naming the "Siddham" encoding" (PDF). Dibukak ing 2014-08-19.
↑ Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary, page 1215, col. 1 http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/monier/
↑ http://www.unicode.org/L2/L2013/13110r-n4407.pdf

Bibliografi[besut | besut sumber]

Bonji Taikan (梵字大鑑). (Tōkyō: Meicho Fukyūkai, 1983)
Chaudhuri, Saroj Kumar (1998). Siddham in China and Japan, Sino-Platonic papers No. 88
Stevens, John. Sacred Calligraphy of the East. (Boston: Shambala, 1995).
Van Gulik, R. H. Siddham: An Essay on the History of Sanskrit Studies in China and Japan (New Delhi, Jayyed Press, 1981).
Yamasaki, Taikō. Shingon: Japanese Esoteric Buddhism. (Fresno: Shingon Buddhist International Institute, 1988).

Pranala njaba[besut | besut sumber]

Muktamsiddham — Fon Unicode bébas aksara Siddham
Pandey, Anshuman (2014-01-08). "N4294: Proposal to Encode the Siddham Script in ISO/IEC 10646" (PDF). Working Group Document, ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 and UTC. Retrieved 2014-08-19.
Aksara Siddham ing kaca Omniglot
Conto mantra-mantra Siddham Kaca jaringan basa Cina.
Mantra Katon klumpukan pépak mantra-mantra lan sūtra-sūtra aksara Siddhaṃ
Bonji Siddham Pralambang lan Pangucap
SiddhamKey Piranti alus kanggo nulis hurup-hurup Siddham

[1] Rajan, Vinodh; Sharma, Shriramana (2012-06-28). "L2/12-221: Comments on naming the "Siddham" encoding" (PDF). Dibukak ing 2014-08-19.

[2] Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary, page 1215, col. 1 http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/monier/

[3] ttp://www.unicode.org/L2/L2013/13110r-n4407.pdf

[1]

[2]

[3]

[1]

[2]