Islam ing Papua
Islam ing Papua minangka agama minoritas sing dianut 14,57% saka populasi total 4.310.000 populasi Papua miturut Kementerian Dalam Negeri (Kemendagri) (2021) [1] Mayoritas Muslim saka suku Papua non-pribumi (Boro) (439.337 jiwa, utawa 15,51%), dene liyane saka wong asli Papua (10.759 wong, utawa 0,38%).
Pambuka
[besut | besut sumber]Saka sumber-sumber Walandi cathetan dipikolehi ing abad kaping 16 sawetawis wilayah ing Papua sih kilen, yaiku wilayah Waigeo, Misool, Waigama lan Salawati dipasrahake marang jajahan Sultan Bacan ing Maluku. Adhedhasar crita populer saka komunitas Islam Sorong lan Fakfak, Islam mlebet Papua antawis abad kaping 15 dening priyayi Muslim. Kang sadean ditindakake dening pedagang Bugis mligi ing Banda (Maluku Tengah) kalian dening pedagang Arab saka Ambon liwat Seram Timur. [2]
Saged disimpulaken yen Islam Papua diwiwiti saking 4 kerajaan Islam kang ageng (kesultanan) ing Maluku sing diarani Moloku Kie Raha kang isinipun Kasultanan Jailolo, Kasultanan Ternate, Kasultanan Tidore lan Kasultanan Bacan. Karajan papat niki wau ndamel piagam kangge mbagi wilayah ing panyebaran agama Islam. Alon-alon kasil ngrembak ing Papua sisih kilen, nganti saking Biak . Papua Kulon ( Kapuloan Raja Ampat, Fakfak , Kaimana ) minangka dalam mlebunipun Islam ing Papua. Nganti sawetara dhaerah ing Papua diarani jajahan kasultanan papat lan raja cilik (sangaji) diangkat dadi kasultanan, mula nganti saiki ana fam mayor, kapan, sangaji, Korano, Kamara lan fam liyane sing asale saka jabatan sing banjur dipasang. kanggo jeneng kulawarga (fam). [2]
Kajawi saking jalur perdagangan, ing wilayah Merauke agama Islam dikenal saking Muslim wong buangan, sing teka saka Sumatra, Kalimantan, Maluku lan Jawa. Ana istilah populer ing Merauke, yaiku "Jamer" (singkatan saka Jawa-Merauke), kanggo nyebat anak turunipun tiang Jawi kang asalipun saking wong-wong kang telantar nalika jaman kolonial Walandi utawi keturunan wargi program transmigrasi. ing periode sawise kamardikan Indonesia. [3]
Sejarah Islam Ing Papua
[besut | besut sumber]Ngenani tekane agama Islam ing Nuswantara, wis suwe anggone rembugan lan rembug para ahli ngenani telung perkara pokok, yaiku ngenani papan asale agama Islam, pangembane, lan wektu tekane.
Tanah Papua sacara geografis dumunung ing pinggiran agama Islam ing Nuswantara, saengga agama Islam ing Papua uwal saka kajian para sejarawan lokal lan manca. lan turune para ratu ing Raja Ampat, Sorong, Fakfak, Kaimana lan teluk Bintuni-Manokwari, ing antarane, saben-saben ngaku yen Islam teka ing wilayahe luwih dhisik.[2]
Nelusuri sejarah awal Islamisasi ing Papua, paling ora bisa ditelusuri kanthi ndeleng sawetara versi ngenani tekane agama Islam ing Papua, ana 7 teori, yaiku:
Teori Papua
[besut | besut sumber]Teori iki minangka panemu saka adat istiadat lan legenda sing ana ing sawetara wong asli Papua, utamane sing manggon ing wilayah Fakfak, Kaimana, Manokwari lan Raja Ampat (Sorong). Teori iki nganggep Islam ora asal saka njaba Papua lan ora digawa lan disebarake dening Kerajaan Ternate lan Tidore utawa pedagang lan pendakwah Muslim saka Arab, Sumatra, Jawa utawa Sulawesi. Nanging, Islam asale saka Papua dhewe wiwit pulo Papua digawe dening Allah SWT. Wong-wong mau uga nyebutake yen Islam ana ing Papua bebarengan karo pulo Papua dhewe, lan padha percaya karo crita yen panggonan turune Nabi Adam lan Hawa ana ing dharatan Papua.
Teori Aceh
[besut | besut sumber]Panliten ngenani sejarah tekane agama Islam ing Fakfak sing dibentuk dening pemerintah kabupaten Fakfak ing taun 2006, nyimpulake yen agama Islam teka ing tanggal 8 Agustus 1360 M, sing dicethakake anane pendakwah Abdul Ghafar saka Aceh ing Fatagar. Lama, desa Rumbati Fakfak. Penentuan tanggal wiwitan mlebu agama Islam adhedhasar tradhisi lisan sing diandharake putra ragil Prabu Rumbati XVI (Muhamad Sidik Bauw) lan Prabu Rumbati ing saubengé, banjur séda lan disarèkaké ing mburi masjid désa Rumbati ing taun 1374 M.
Teori Arab
[besut | besut sumber]Miturut sejarah lisan Fakfak, agama Islam ditepangake ing tanah Papua, yaiku pisanan ing wilayah semenanjung Onin (Patimunin-Fakfak) dening sufi sing jenenge Syarif Muaz al-Qathan kanthi gelar Syekh Jubah Biru saka Arab. donya, sing kira-kira kedadeyan ing abad pertengahan.Abad XVI, miturut bukti anane Masjid Tunasgain sing umure watara 400 taun utawa dibangun watara taun 1587.
Kajawi saking riwayat lisan ing nginggil, katingal wonten ing cathetan asiling Seminar “Sejarah Masuknya Islam dan Perkembangannya di Papua” yang dilaksanakan di Fakfak tanggal 23 Juni 1997, dirumuskan bahwa:
- Agama Islam digawa dening Sultan Abdul Qadir watara taun 1500-an (abad XVI), lan ditampa dening masyarakat pesisir kidul Papua (Fakfak, Sorong lan sakiwa tengene).
- Islam teka ing Papua digawa wong Arab (Mekah).
Teori Jawa
[besut | besut sumber]Adhedhasar cathetan kulawarga Abdullah Arfan tanggal 15 Juni 1946, kacarita wong Papua kang sepisanan mlebu agama Islam yaiku Kalawen kang banjur krama karo Siti Hawa Farouk, pendakwah saka Cirebon. Sawise mlebu agama Islam, Kalawen banjur ganti jeneng dadi Bayajid, kira-kira kedadeyan iki kedadeyan ing taun 1600. Yen dideleng saka silsilah, Kalawen iku leluhure kulawarga Arfan sing wiwitane mlebu agama Islam.
Teori Banda
[besut | besut sumber]Miturut Halwany Michrob, Islamisasi ing Papua mligine ing Fakfak dikembangake dening pedagang Bugis liwat banda kang diterusake menyang Fakfak liwat Seram Timur dening pedagang Arab jenenge Haweten Attamimi sing wis suwe manggon ing Ambon. Michrob ugi ngandharaken bilih cara utawi proses Islamisasi sampun dipuntindakaken dening kalih pendakwah saking Banda ingkang asma Salahuddin lan Jainun, inggih menika proses Islamisasi dipuntindakaken kanthi cara khitanan, ananging dipunancam saking warga lokal, inggih menika menawi tiyang ingkang dikhitan mati, khotib loro uga bakal dipateni.nanging pungkasane padha kasil sunat banjur penduduk lokal berbondong-bondong mlebu agama Islam.
Teori Bacan
[besut | besut sumber]Kasultanan Bacan ing jaman Sultan Mohammad Al-Bakir lumantar piagam kesiratan sing diproklamiraké déning pendiri mamlakatul mulukiyah utawa moloku kie raha (papat karajan Maluku: Ternate, Tidore, Bacan, lan Jailolo) liwat waliné Ja'far. as-Shadiq (1250 M), lumantar turunane ing saindenging negari nyebarake dakwah Islam menyang Sulawesi, Filipina, Kalimantan, Nusa Tenggara, Jawa lan Papua.
Miturut Arnold, raja Bacan kang sepisanan mlebu agama Islam, Zainal Abiding, kang jumeneng nata ing taun 1521 M, nguwasani suku-suku ing Papua lan pulo-pulo ing sisih lor kulon, kayata Waigeo, Misool, Waigama lan Salawati. Banjur sultan Bacan nggedhekake kekuwatane menyang semenanjung Onin Fakfak, ing sisih lor-kulon Papua ing taun 1606 Masehi, liwat pengaruhe lan para pedagang Muslim, para pemuka masyarakat pulo kasebut mlebu agama Islam. Sanadyan masyarakat pedalaman isih ngugemi animisme, masyarakat pesisir tetep agama Islam.
Saka sumber tulisan lan lisan uga bukti warisan jeneng panggonan lan keturunan raja Bacan sing dadi raja Islam ing Kapuloan Raja Ampat. Mula dicurigai banget yen sing sepisanan nyebarake agama Islam ing Papua ya iku Kasultanan Bacan watara pertengahan abad kaping 15. Banjur ing abad kaping nembelas kerajaan cilik dibentuk ing pulo Raja Ampat.
Teori Maluku Lor
[besut | besut sumber]Ing cathetan sajarah Kasultanan Tidore, kacarita ing taun 1443 M Sultan Ibnu Mansur (Sultan Tidore). Sasampunipun dumugi ing pulo Misool, Raja Ampat, Sultan bin Mansur ngangkat Kaicil Patrawar, putranipun sultan Bacan, kanthi gelar Komalo Gurabesi (Kapita Gurabesi). Kapita Gurabesi lajeng krama kaliyan putrinipun sultan Ibnu Mansur ingkang asma Boki Tayyibah. Banjur ana papat kerajaan ing pulo Raja Ampat, yaiku kerajaan Salawati, kerajaan Misool/Sailolof, kerajaan Batanta lan kerajaan Waigeo. Saka Arab, Aceh, Jawa, Bugis, Makasar, Buton, Banda, Seram, Goram, lan liya-liyane.
Penganut agama Islam dening masyarakat Papua utamane ing wilayah pesisir kulon ing pertengahan abad kaping 15 ora bisa dipisahake saka pengaruh kerajaan Islam ing Maluku (Bacan, Ternate lan Tidore) sing saya suwe saya kuwat lan ing wektu sing padha. wilayah iki minangka rute perdagangan rempah-rempah (dalan sutra) ing donya. Kaya sing ditulis dening sumber kulon, Tomé Pires sing ngunjungi Nuswantara antara taun 1512-1515 lan Antonio Pegafetta sing teka ing Tidore taun 1521 M ngandhakake yen Islam wis ana ing Maluku lan raja pisanan mlebu agama Islam 50 taun kepungkur, tegese antarane taun 1460-1465. . Pawarta menika ugi jumbuh kaliyan pawartosipun Antonio Galvao ingkang nate dados kepala bangsa Portugis ing Ternate (1540-1545 M). ngandhakake yen Islam wis mlebu ing wilayah Maluku wiwit 80 utawa 90 taun kepungkur.
Nanging, Kasultanan Tidore mung tekan ing sekitar Kapuloan Raja Ampat nanging bisa ngrembaka ing sisih lor lan wetan. Iki amarga Armada Honggi ditugasake dening Kasultanan Tidore kanggo ngumpulake pajak menyang Papua Timur (Biak). Pajak sing diwenehake dening masyarakat Biak nggawe hubungan sing raket antarane masyarakat Biak lan Maluku (Tidore). Miturut FC Kamma, yen wong mbayar pajeg, dheweke bakal diganjar gelar Kerajaan Tidore kayata Sangaji, Dimara lan Karano.
Proses nggawa Islam menyang Indonesia ora ditindakake kanthi kekerasan utawa kekuwatan militer. Panyebaran agama Islam ditindakake kanthi tentrem lan alon-alon liwat sawetara jalur, kayata perdagangan, perkawinan, ngadegake lembaga pendidikan pondok pesantren lan liya-liyane, nanging dalan sing paling penting ing proses Islamisasi ing Nuswantara yaiku liwat perdagangan, lan pungkasane. lumantar katentreman.Kanthi perdagangan iki, agama Islam saya misuwur ing masyarakat Papua. Nalika semana panyebaran agama Islam isih relatif winates ing sakiwa tengene kutha pelabuhan. Pedagang lan sarjana dadi guru sing nduwe pengaruh gedhe ing panggonan anyar iki.
Referensi
[besut | besut sumber]- ↑ Kusnandar, Viva Budy. "Mayoritas Penduduk Papua Beragama Kristen". Katadata (ing basa Indonesia). Dibukak ing 2021-12-30.
- ↑ a b c Mashad, Dhurorudin (2020). Muslim Papua: membangun harmoni berdasar sejarah agama di bumi cendrawasih (édhisi ka-Cetakan pertama). Jakarta: Pustaka Al-Kautsar. ISBN 978-979-592-881-2.
- ↑ Saberia (2013). Komunitas Islam di Lembah Baliem Jayawijaya (PDF). Yogyakarta: Kepel Press. ISBN 978-602-1228-04-3.