Andhès

Pagunungan Andes mbentuk rangkéyan pagunungan paling dawa ing donya

Cono de Arita, Salta (Argentina)

Antizana, Ekuador

Pagunungan Andes (Basa Quechua, anti, "jènggèr dhuwur") iku pagunungan paling dawa ing donya kang mbentuk rangkéyan dhataran dhuwur sadawané pasisir kulon Amérika Kidul. Pagunungan iki dawané punjul 7.000 km, ambané tekan 500 km ing sapérangan nggon (paling amba ing 18° tekan 20° LS), lan duwé kadhuwuran rata-rata watara 4.000 m. Pagunungan iki mbentang liwat pitung nagara: Argentina, Bolivia, Chili, Kolombia, Ekuador, Peru, lan Venezuela, kang sok karan "Nagara-Nagara Andean" (Andean States).

Rangkéyan pagunungan Andes mligi kapérang saka loro pagunungan gedhé Cordillera Oriental lan Cordillera Occidental, kang asring dipisahaké karo depresi antara kang njero, ing ngendi tumuli muncul rangkéyan pagunungan minor, kayataCordillera de la Costa ing Chili. Cordillera de la Costa awalé saka pojok kidul bawana lan terus ngalor, paralèl karo pasisir, kapecah dadi sapérangan pulo ing pérangan awalé lan sabanjuré mbentuk wates kulon lembah tengah gedhé Chili. Nuju arah lor, rangkéyan ing pasisir iki terus minangka rangkéyan pabukitan utawa bukit-bukit kapencil sadawané Samodra Pasifik nganti tekan Venezuela, kanthi menthi mbentuk lembah ing pérangan kulon rangkéyan gedhé.

Gunung paling dhuwur ing Andes ya iku Aconcagua kang dhuwuré 6.962 m dpl. Pucuk Chimborazo ing wewengkon Ekuador ya iku titik ing lumahing bumi kang paling adoh saka pusat bumi amarga anané gelembung khatulistiwa (equatorial bulge). Andes ora bisa madhani Himalaya ing prakara kadhuwuran, nanging nguwihi ing babagan amba lan tikel loro luwih dawa tinimbang Himalaya.

Pranala njaba

• Andes geology (University of Arizona) Archived 2005-09-22 at the Wayback Machine.
• Climate and animal life of the Andes Archived 2007-12-14 at the Wayback Machine.
• Civilizations of Ancient Peru Archived 2006-05-01 at the Wayback Machine.
• Complete list of separate mountains in the Andes over 6000 m Archived 2009-07-16 at the Wayback Machine.
• Complete list of mountains in South America with a prominence of at least 1500 m
• PhotoGlobe: Andes around Mt. Mercedario