Aksara Khmer

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
Khmer
Jinis
BasaKhmer
Kala
u. 611–saiki[1]
Aksara babon
Aksara turunan
Thai
Lao
Aksara sadulur
Mon
Kawi
Arah nulisKiwa manengen
ISO 15924Khmr, 355
Jeneng Unicode
Khmer
Larik Unicode

Aksara Khmer (cara Khmer: អក្សរខ្មែរ; API: [ʔaʔsɑː kʰmaːe])[2] yaiku aksara abugida minangka sarana nulis basa Khmer (basa resmi ing nagara Kamboja). Aksara iki uga kanggo nulis basa Pali ing pangibadahan agama Buda ing nagara Kamboja lan Thailand.

Aksara Khmer turun saka aksara Pallawa, owah-owahaning aksara Grantha sing turun saka aksara Brahmi, sing rikala abad kaping 5 lan 6 M sumrambah ana ing Indhia bang kidul lan Asiah Kidul-Wétan.[3] Prasasti tuwa dhéwé ing aksara Khmer ditemu ing Dhistrik Angkor Boréi, Provinsi Takéo ana sakidulé Phnom Penh, kanthi sengkala taun 611.[4] Aksara Khmer modhèren utawa anyar ana bédané saka aksara-aksara sadurungé kaya sing tinulis ing prasasti sing mapan ing tilasé Angkor. Aksara Thai lan Lao uga kalebu ing turunané aksara Khmer Kuna.

Aksara Khmer kuna diukir ana ing watu.

Aksara Khmer ditulis saka kiwa manengen. Tetembungan sajeroning ukara adat sabené ditulis sastra lampah antarané tembung siji lan liyané. Wyanjana tumpuk ing sajeroning tembung "ditumpuk", kanthi wyanjana kapindho lan sabanjuré ditulis sarana ngowahi rupa hurupé. Biyèn aksara iki cacahé 35 hurup wyanjana, nanging aksara Khmer modhèren mung nganggo 33 hurup. Saben-saben hurup makili uni wyanjana lan uni swara gawan – kang uniné â utawa ô.

Ana sawenèh hurup swara, nanging uni swara luwih umum ditulis sarana sandhangan ing sandhuwuré, sangisoré, utawa sakiwatengené wyanjana.

Wyanjana[besut | besut sumber]

Wyanjana Pasangan Uni wutuh Uni mligi wyanjana
API PBB API PBB
្ក [kɑː] [k] k
្ខ [kʰɑː] khâ [kʰ] kh
្គ [kɔː] [k] k
្ឃ [kʰɔː] khô [kʰ] kh
្ង [ŋɔː] ngô [ŋ] ng
្ច [cɑː] châ [c] ch
្ឆ [cʰɑː] chhâ [cʰ] chh
្ជ [cɔː] chô [c] ch
្ឈ [cʰɔː] chhô [cʰ] chh
្ញ [ɲɔː] nhô [ɲ] nh
្ដ [ɗɑː] [ɗ] d
្ឋ [tʰɑː] thâ [tʰ] th
្ឌ [ɗɔː] [ɗ] d
្ឍ [tʰɔː] thô [tʰ] th
្ណ [nɑː] [n] n
្ត [tɑː] [t] t
្ថ [tʰɑː] thâ [tʰ] th
្ទ [tɔː] [t] t
្ធ [tʰɔː] thô [tʰ] th
្ន [nɔː] [n] n
្ប [ɓɑː] [ɓ], [p] b, p
្ផ [pʰɑː] phâ [pʰ] ph
្ព [pɔː] [p] p
្ភ [pʰɔː] phô [pʰ] ph
្ម [mɔː] [m] m
្យ [jɔː] [j] y
្រ [ɲɔː] [ɲ] r
្ល [lɔː] [l] l
្វ [ʋɔː] [ʋ] v
្ឝ Wis ora kanggo; biyèn kanggo nulis uni palatal s
្ឞ Wis ora kanggo; biyèn kanggo nulis uni rétroplèks s
្ស [sɑː] [s] s
្ហ [hɑː] [h] h
ora ana[5] [lɑː] [l] l
្អ [ʔɑː] ’â [ʔ]
Wyanjana

tambahan

Katerangan Uni wutuh Uni mligi wyanjana Cathetan
API PBB API PBB
ហ្គ + [gɑː] [g] g Tuladha: ហ្គាស, [gas] ('gas')
ហ្គ៊ + + sandhangan [gɔː] [g] g
ហ្ន + [nɑː] [n] n Tuladha: ហ្នាំង or ហ្ន័ង, [naŋ] ('wayang' saka basa Thai: หนัง)
ប៉ + sandhangan [pɑː] [p] p Tuladha: ប៉ាក់, [pak] ('ńganam'), ប៉័ង, [paŋ] ('roti')
ហ្ម + [mɑː] [m] m Tuladha: គ្រូហ្ម, [kruː mɑː] ('dhukuni', saka basa Thai: หมอ)
ហ្ល + [lɑː] [l] l Tuladha: ហ្លួង, [luəŋ] ('ratu', saka basa Thai: หลวง)
ហ្វ + [fɑː], [ʋɑː] fâ, vâ [f], [ʋ] f, v Pangucapé [ʋ] ana ing ហ្វង់, [ʋɑŋ] ('cetha') lan [f] ana ing កាហ្វេ, [kaafeɛ] ('kopi').
ហ្វ៊ + + sandhangan [fɔː], [ʋɔː] fô, vô [f], [ʋ] f, v Tuladha: ហ្វ៊ីល, [fiːl] ('filem')
ហ្ស + [ʒɑː], [zɑː] žâ, zâ [ʒ], [z] ž, z Tuladha: ហ្សាស, [ʒas] ('jazz')
ហ្ស៊ + + sandhangan [ʒɔː], [zɔː] žô, zô [ʒ], [z] ž, z Tuladha: ហ្ស៊ីប, [ʒiːp] ('jip')

Swara[besut | besut sumber]

Sandhangan

swara

Tuladha API[2] PBB Katrangan
golongan-a golongan-o golongan-a golongan-o
(ora ana) [ɑː] [ɔː] â ô Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris) lan wyanjana tanpa swara gawan (basa Inggris).
អា [aː] [iə] a éa Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អិ [ə], [e] [ɨ], [i] ĕ ĭ Pangucapé [e]/[i] ana ing gatra sigeg. Delengén owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អី [əj] [iː] ei i
អឹ [ə] [œ] œ̆
អឺ [əː] [œː] œ
អុ [o] [u] ŏ m Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អូ [ou] [uː] o u Dadi [əw]/[ɨw] sadurungé sigeg.
អួ [uə]
អើ [aə] [əː] aeu eu Delengen owahan awit sadhangan (basa Inggris).
អឿ [ɨə] œă
អៀ [iə]
អេ [ei] [eː] é Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អែ [ae] [ɛː] ê Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អៃ [aj] [ɨj] ai ey
អោ [ao] [oː] Delengen owahan awit sandhangan (basa Inggris).
អៅ [aw] [ɨw] au ŏu

Cathetan[besut | besut sumber]

  1. Herbert, Patricia; Anthony Crothers Milner (1989). South-East Asia: languages and literatures: a select guide. University of Hawaii Press. kc. 51–52. ISBN 0-8248-1267-0.
  2. a b Huffman, Franklin. 1970.
  3. Punnee Soonthornpoct: From Freedom to Hell: A History of Foreign Interventions in Cambodian Politics And Wars. kaca 29, Vantage Press, Inc
  4. Russell R. Ross: Cambodia: A Country Study, kaca 112, Library of Congress.
  5. Hurup iku tanpa pasangan ing ortograpi bakuné, nanging sawenèh fon nglimput sawiji pasangan sing bakal muncul samangsa hurup iki dipasang menyang hurup sadurungé (deleng cathetan Unicode).

Rujukan[besut | besut sumber]

  • Dictionnaire Cambodgien, Vol I & II, 1967, L'institut Bouddhique (basa Khmer)
  • Jacob, Judith. 1974. A Concise Cambodian-English Dictionary. London, Oxford University Press.