Deleng sumberé Jawa Tengah

{{Infobox settlement
| name                    = Jawa Tengah
| native_name             = ꦗꦮꦠꦼꦔꦃ
| native_name_lang        = id<!-- ISO 639 code e.g. "id" for Indonesian -->
| type                    = Provinsi
| image_skyline           = {{Photomontage
| photo1a = Borobudur-Nothwest-view.jpg
| photo2a = Merbabu&Merapi.JPG
| photo2b = Pura Mangkunagaran01(2 Maret 2007).jpg
| photo3a = Fishermen on Rawa Pening.jpg
| photo3b = Dieng Plateau Java140.jpg
| photo4a = Ujung Gelam Beach Karimun Jawa 3.JPG
| photo4b = Serayu River, Central Java.jpg
| size = 300
| spacing = 1
| color = white
| border = 1
}}
| image_alt               = 
| image_caption          = Manut dom jam, saka kiwa ndhuwur: [[Barabudhur]], [[Pura Mangkunegaran]], Désa ing [[Plato Dièng]], [[Kali Serayu]], [[Karimunjawa]], Warigaluh ing Rawa Pening, Sawah mawa [[Gunung Merapi]] lan [[Gunung Merbabu]] ing lataré
| image_seal              = Central Java COA.svg
| seal_alt                = 
| nickname                = 
| motto                   = Prasetya Ulah Sakti Bhakti Praja
꧌ꦥꦿꦱꦠꦾꦲꦸꦭꦃꦱꦏ꧀ꦠꦶꦧꦏ꧀ꦠꦶꦥꦿꦗ꧍
| image_map               = IndonesiaCentralJava.png
| map_alt                 = 
| map_caption             = Pernahé Jawa Tengah ing Indonésia
| coordinates             = {{coord|7|30|S|110|00|E|region:ID_type:adm1st|display=inline,title}}
| coor_pinpoint           = 
| coordinates_footnotes   = 
| subdivision_type        = Nagara
| subdivision_name        = {{INA}}
| established_title      = Dikukuhaké
| established_date       = 15 Agustus 1950
| founder                 = 
| named_for               = 
| seat_type               = Kutha krajan
| seat                    = [[File:Seal of the City of Semarang.svg|20px]] [[Semarang]]
| government_footnotes    = 
| governing_body          = Pamaréntah Jawa Tengah
| leader_title            = Gubernur
| leader_name             = [[Ganjar Pranowo]]
| leader_party            = [[PDI-P]]
| leader_title2           = Wakil Gubernur
| leader_name2            = Taj Yasin Maimoen
| unit_pref               = Metric<!-- or US or UK -->
| area_footnotes          = 
| area_total_km2          = 32800.69
| area_note               = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| elevation_max_m         = 3428 
| population_footnotes    = 
| population_total        = 33753023
| population_as_of        = 2014
| population_density_km2  = auto
| population_note         = 
| population_rank         = Urut ka-3
| demographics_type1      = Dhémografi 
| demographics1_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags -->
| demographics1_title1    = Golongan etnis
| demographics1_info1     = [[Wong Jawa|Jawa]] (98%), [[Wong Cina Indonésia|Cina]] (2%)
| demographics1_title2    = [[Agama]]
| demographics1_info2     = [[Islam]] 95.74%, [[Kristen]] 4.95%, [[Hindhu]] 0.05%, [[Buda]] 0.22%, [[Konghucu]] 0.03%, lan [[Kajawèn]]
| demographics1_title3    = [[Basa]]
| demographics1_info3     = [[Basa Indonésia|Indonésia]] (resmi), [[Basa Jawa|Jawa]], [[Basa Sundha|Sundha]]
|| timezone1               = [[Wektu ing Indonésia|Wektu Indonésia Kulon]]
| utc_offset1             = +7
| postal_code_type        = [[Kodhe pos ing Indonésia|Kodhe pos]]
| postal_code             = 50xxx, 51xxx, 52xxx
| area_code_type          = [[Nomer tilpun ing Indonésia|Kodhe wewengkon]]
| area_code               = (62)2xx
| geocode                 = 
| iso_code                = ID-JT
| registration_plate_type = [[Plat nomer tetunggangan ing Indonésia|Tandha tetungganan]]
| registration_plate      = [[Plat nomer tetunggangan ing Indonésia|AA, AD, K, G, H]]
| blank_name_sec1         = GRP per kapita
| blank_info_sec1         = US$ 2,326
| blank1_name_sec1        = Urutan GRP
| blank1_info_sec1        = Urut ka-25
| blank2_name_sec1         = HDI
| blank2_info_sec1         = {{increase}} 0.695 ({{fontcolor|#fc0|Sedhengan}})
| blank3_name_sec1        = Urutan HDI
| blank3_info_sec1        = Urut ka-12
| blank_name_sec2         = Kutha gedhé dhéwé
| blank_info_sec2         = Semarang-{{convert|373.78|km2|sqmi}}
| blank1_name_sec2        = Kutha gedhé dhéwe populasiné
| blank1_info_sec2        = Semarang-(1.555.984-2010)
| blank2_name_sec2        = Kabupatèn gedhé dhéwé
| blank2_info_sec2        = [[Kabupatèn Cilacap]]-{{convert|2124.47|km2|sqmi}}
| blank3_name_sec2        = Kabupatèn gedhé dhéwe populasiné
| blank3_info_sec2        = [[Kabupatèn Brebes]]-(1.733.869-2010)
| website = {{URL|jatengprov.go.id|Situs resmi pamaréntah}}
| footnotes = 
}}
'''Jawa Tengah''' ([[Aksara Carakan|Carakan]]: ꦗꦮꦠꦼꦔꦃ) iku provinsi ing Indonésia. Kutha krajané ya iku [[Semarang]]. Jawa Tengah iku salah siji saka enem provinsi kang ana ing pulo Jawa. Kajaba jeneng sawijining provinsi, Jawa Tengah iku uga jeneng tlatah budaya ing [[Pulo Jawa]]. Dadi sajatiné [[Daerah Istimewa Yogyakarta|Ngayogyakarta]] iku uga pérangan saka Jawa Tengah, yèn ditilik saka sajarah ya pancèn mangkono. Kosok baliné, tlatah Surakarta sawisé Indonésia mardika dadi pérangan provinsi Jawa Tengah. Tlatah Jawa Tengah iku papan kang wong Jawané manggon akèh dhéwé kanthi kwantitatif. Sesanti provinsi iki uga nuduhaké yèn Jawa Tengah iku "Punjer Budaya Jawa".

Provinsi Jawa Tengah ambané 32,548.20&nbsp;km²; kurang luwih saprapat saka gunggung ambané pulo Jawa. Sing ndunungi cacahé 31.820.000 jiwa (2005), dadi provinsi iki nomer telu kang gedhé dhéwé ing Indonésia sawisé [[Jawa Kulon]] lan [[Jawa Wétan]], lan kurang luwih saprapat saka gunggung cacah jiwa ing Pulo Jawa manggon ing provinsi iki.

== Géografi ==
[[Gambar:Pemandangan Merbabu dari Kota Salatiga (1).jpg|thumb|left|[[Gunung Merbabu]] cedhak [[Salatiga]]-akèh sesawangan padésan Jawa Tengah didhominasi déning sawah lan pucuk gunung mageni]]
Jawa Tengah iku papané ana ing satengahé [[Pulo Jawa]] lan kaapit déning provinsi [[Jawa Kulon]] lan [[Jawa Wétan]]. Ana pérangan cilik ing sisih kidul dadi ''[[Daerah Istimewa Yogyakarta]]'' kang kanthi sakabèhané diubengi déning Jawa Tengah. Ngayogyakarta iku yèn ditilik saka sajarah lan budaya sajatiné pérangan saka Jawa Tengah sanadyan saiki ngadeg dadi provinsi dhéwé. Ing sisih lor, Jawa Tengah winatesan déning [[Sagara Jawa]] lan ing sisih kidul déning [[Samodra Hindia]]. Provinsi Jawa Tengah uga ngambah sawatara pulo-pulo lepas pasisir: [[Karimunjawa, Jepara|Karimun Jawa]] ing lor lan [[Nusa Kambangan|Nusakambangan]] ing kidul-kulon.

Témperatur ing Jawa Tengah iku antara 18–28 drajat celsius lan kadar lembab rélatif antara 73–94 persèn.<ref name="Jateng-Profil">{{Cite web |url=http://www.jawatengah.go.id/framer.php?SUB=ttg_jateng&DATA=profil_jawa_tengah |title=Archive copy |access-date=2007-10-30 |archive-date=2006-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060629031921/http://www.jawatengah.go.id/framer.php?SUB=ttg_jateng&DATA=profil_jawa_tengah |url-status=dead }}</ref> Sawetawis kadar lembab dhuwur ana ing tlatah ngisor provinsi iki, curah udan cukup gedhé ing tlatah pagunungan.<ref name="Jateng-Profil"/> Kadar udan paling dhuwur 3.990&nbsp;mm karo 195 dina udan tau kacathet ing [[Salatiga]].<ref name="Jateng-Profil"/>

Géografi Jawa Tengah bisa kaanggep teratur karo jalur ciyut ''dataran cendhèk'' ing pasisir lor lan kidul mawa tlatah pagunungan ing tengah. Ing sisih kulon ana gunung geni aktif, [[Gunung Slamet]], banjur rada mangétan ana [[komplèks pagunungan Dièng]] ing ''dataran tinggi'' Dièng. Banjur sakidul-wétané ana latar Kedhu kang winatesan déning [[Gunung Merapi]] lan [[Gunung Merbabu]] ing sisih wétan. Sakiduling [[Semarang]] ana [[Gunung Ungaran]] lan sawétané ana [[Gunung Muria]]. Banjur ing sisih wétan, ing tlatah pawatesan karo provinsi Jawa Wétan ana [[Gunung Lawu]].

Amerga déning sajarah vulkanik lan akibaté [[awu vulkanik]], Jawa Tengah iku papan kang subur banget kanggo tani. Pemandhangan [[sawah]] ana ing ngendi-endi, kajaba ing tlatah kidul-wétan saubenging [[Kabupatèn Gunungkidul|Gunungkidul]] lan [[Kabupatèn Wanagiri|Wanagiri]]. Sebabé lemahé akèh konsentrasiné [[gamping]] lan panggonané pancèn ing tlatah ayang-ayang udan.

Ana loro [[kali]] gedhé ing Jawa Tengah; [[Kali Serayu]] ing sisih kulon kang mili menyang [[Samodra Hindhia]] lan [[Bengawan Sala]] kang mili menyang [[Sagara Jawa]], ngliwati Provinsi Jawa Wétan.

== Pamérangan administratif ==

: Uga pirsanana ''[[Pratélan Daerah Tingkat II#Jawa Tengah:|Pratélan Kabupatèn lan Kutha ing Jawa Tengah]]''

Jawa Tengah nduwé status [[Provinsi]] wiwit jaman [[Walanda]] kang katata sajeroning 5 laladan (''gewesten'') utawa [[Karesidhenan|Karésidhènan]] ya iku [[Eks. Karesidenan Semarang]], [[Eks. Karesidenan Pati]], [[Eks. Karesidenan Kedu]], [[Eks. Karesidenan Banyumas]], [[Eks. Karesidenan Pekalongan]] lan ditambah [[Eks. Karesidenan Surakarta]] saha Eks. Karesidenan Ngayogyakarta. Sing dadi laladan swapraja (''vorstenland'') ya iku [[Kasunanan Surakarta|Kasunanan]] lan [[Praja Mangkunagaran|Mangkunagaran]] saha [[Kasultanan Ngayogyakarta]] lan [[Kadipaten Pakualaman|Pakualaman]]. Saben-saben ''gewest'' iku ketata manèh saka kabupatèn-kabupatèn.

Sawise jaman mardika, ing taun 1957, karésidhènan iki dijabel kabèh sawisé pemilu lokal<ref>Robert Cribb, ''Historical Atlas of Indonésia'' (2000:165)</ref>.

Saiki Jawa Tengah (tanpa Ngayogyakarta) dipérang dadi 29 [[kabupatèn]] lan 6 kutha otonom (sadurungé diarani ''kotamadya'' lan ''kutha pradja'' ing basa Indonésia). Ing ngisor kabèh kabupatèn lan kutha dipacakaké:

* '''Kabupatèn:''' [[Kabupatèn Banjarnegara]], [[Kabupatèn Banyumas]], [[Kabupatèn Batang]], [[Kabupatèn Blora]], [[Kabupatèn Boyalali]], [[Kabupatèn Brebes]], [[Kabupatèn Cilacap]], [[Kabupatèn Demak]], [[Kabupatèn Grobogan]], [[Kabupatèn Jepara]], [[Kabupatèn Karanganyar]], [[Kabupatèn Kebumèn]], [[Kabupatèn Kendhal]], [[Kabupatèn Klathèn]], [[Kabupatèn Kudus]], [[Kabupatèn Magelang]], [[Kabupatèn Pathi]], [[Kabupatèn Pekalongan]], [[Kabupatèn Pemalang]], [[Kabupatèn Purbalingga]], [[Kabupatèn Purwareja]], [[Kabupatèn Rembang]], [[Kabupatèn Semarang]], [[Kabupatèn Sragèn]], [[Kabupatèn Sukaharja]], [[Kabupatèn Tegal]], [[Kabupatèn Temanggung]], [[Kabupatèn Wanagiri]], [[Kabupatèn Wanasaba]]
* '''Kutha otonom:''' [[Kutha Magelang]], [[Kutha Surakarta]], [[Kutha Salatiga]], [[Kutha Semarang]], [[Kutha Pekalongan]], [[Kutha Tegal]]

Kabupatèn lan kutha iki bisa dipérang manèh dadi 565 [[kacamatan]]. Banjur kacamatan iki bisa dipérang dadi 7.804 [[désa]] lan 764 [[kalurahan]]<ref name="Jateng-Profil"/>.

== Sajarah ==

=== Jaman Prasajarah ===

Ing jaman [[prasajarah]], Jawa Tengah wis nduwé budaya ya iku budaya purba. Anané ''[[Pithecantropus erectus javanicus]]'' iku dadi bukti.

Sanadyan [[candhi]] Sukuh diyasa wektu prabawa budaya Hindhu wiwit pudar, dadi corak budaya jaman sadurungé dadi bangkit manèh, mulané wujud candhi iki mempèr karo yasan-yasan prasajarah [[jaman watu gedhé]] (megalitikum).

Wiwit jaman prasajarah, Jawa Tengah wis dienggoni [[manungsa purba]] kang isih nduwé budaya primitif banget. [[Fosil]] [[manungsa]] kang diarani [[Pithecantropus erectus javanicus|Pithecantropus erectus]] utawa Pithecantropus Erectus Javanicus kang urip sakiwa-tengené 750.000 taun sadurungé Masehi iki tinemu ing laladan Sangiran. [[Sangiran|Situs purbakala Sangiran]] iki sapérangan ana ing [[Kabupatèn Sragèn]] lan sapérangan manèh ing [[Kabupatèn Karanganyar]] Jawa Tengah. Situs manungsa purba iki asalé saka [[kala pleistosen]] lan tinemu déning [[G. H. R. von Königswald|Dr. Ralph von Königswald]] ing désa Ngebung taun 1934. Miturut ketetapan [[Unesco]] tanggal 5 Dhésèmber 1996, situs iki dadi warisan èlmu kawruh donya.

=== Jaman Karajan-Karajan ===

Udakara taun 78 M (?, kira-kira), miturut lapuran kang ditulis Tim Peneliti Sajarah Galuh (1972), [[Krajan Galuh Purba]] wis wiwit diyasa, jeneng kratone ya iku Karajan Galuh Sindula (ana uga naskah kang njenengi Karajan Bojong Galuh). Punjering papréntahan ana ing Medang Gili lan dislirani Ratu Galuh (Ratu kapisan). Kira-kira taun iku uga wulangan [[Hindhu]] wiwit lumebu ing Jawa Tengah.

Abad IV-V [[Karajan Kalingga]] ([[Buda]]) madeg ing sakiwo-tengene [[Jepara]] saiki. Abad V-VI Punjering [[Karajan Galuh Purba]] ana ing sak udhege [[Gunung Slamet]]. Taun 674 M, Karajan Kalingga (Buda) dipandhegani [[Ratu Sima]]. Abad VI Punjering Karajan Galuh Purba dipindhah ana ing sacedhake Garut-Ciamis lan yasa [[Karajan Galuh]] (Kawali).

Taun 732 M (miturut [[Prasasti Canggah]]), Karajan Kalingga (Buda) diowah dadi [[Karajan Mataram]] (Hindhu), dipandhegani [[Raja Sanjaya]] utawa [[Raja Sanjaya|Rakai Mataram]] (wiwit Dinasti/wangsa Sanjaya), déné [[kutharaja]] ana ing Medang Kamulan. Candhi-candhi Siwa ing Banjarnegara (Dieng) digawé wektu iku. Nalika reh-kaprajan diasta déning [[Rakai Pikatan]] (wangsa Sanjaya), [[Candhi Rorojonggrang]] utawa [[Candhi Prambanan]] wiwit diyasa.

Taun 750-850 M, [[wangsa Syailendra]] (Buda) tekan Sriwijaya nguwasani Jawa Tengah. Wangsa Syailendra iki nggawé candhi-candhi: [[Candhi Barabudhur|Candhi Borobudur]], [[Candhi Sewu]], [[Candhi Kalasan]] lan liya-liyané. Kira-kira taun 800 M, Krajan Mataram Hindhu ([[wangsa Sanjaya]]) wiwit kedheseg lan nyingkir ing arah wétan. Taun 925 M, punjering papréntahan krajan pindhah ing [[Jawa Wétan]], Jawa Tengah ditinggal.

Sawisé [[Karajan Majapahit]] (Hindhu) ambruk (iku sakiwa-tengené taun 1518 M), kraton-kraton Islam katon ing Demak, wiwit iku [[Agama Islam]] disebarke ing Jawa Tengah bebarengan punjering kraton mbalik ing Jawa Tengah manèh.

Taun 1569 M, [[Kasultanan Demak]] ambruk, punjering Kraton Demak pindhah mring Pajang cedhak [[Surakarta|Sala]], [[Jaka Tingkir]] (putra mantune Raja Demak [[Sultan Trenggana]]) dadi Ratu [[Kasultanan Pajang]] gelare [[Sultan Hadiwijaya]]. Wektu peprentahan Sultan Hadiwijaya akèh rerusuh, uga akèh kang mbalela. Perang kang gedhé dhéwé ya iku antarané Sultan Hadiwijaya lawan [[Haryo Penangsang]]. Sultan Hadiwijaya ndawuhake Danang Sutawijaya supaya numpes Haryo Penangsang kang mbalela, lan kasil merjaya Harya Penangsang. Sultan Hadiwijaya maringi bebungah awujud lemah ya iku bumi Alas Mentaok (=Mataram; Kuthagedhé, Jogjakarta) mring Danang Sutawijaya. Taun 1575 M, Danang Sutawijaya (Putra Kyai Gede) jumeneng nata kang kapisanan ing Mataram (Islam) kanthi silih asma Kanjeng Gusti Panembahan Senapati Panatagama Kalifathollah Tanah Jawa.

Taun 1582 M, Kasultanan Pajang dikepung Karajan Mataram. Taun 1586 M, punjering Kraton Pajang dipindhah ing Mataram. Taun 1613-1645 M, Reh kaprajan diasta déning Sultan Agung Hanyakrakusuma ing Pleret (saiki Kacamatan Pleret wewengkon Kabupatèn Bantul). Taun 1755 M, [[Prajanjian Giyanti]], [[Surakarta Hadiningrat]] (Kraton Kasunanan) lan [[Yogyakarta|Ngayogyakarta Hadiningrat]] (Kraton Kasultanan) dijumenengake.

=== Jaman Walanda ===

Jawa Tengah duwé status [[Provinsi]] wiwit jaman [[Walanda]] kang katata sajeroning 5 laladan (gewesten) utawa [[Karesidhenan]] ya iku [[Eks. Karesidenan Semarang]], [[Eks. Karesidenan Pati]], [[Eks. Karesidenan Kedu]], [[Eks. Karesidenan Banyumas]], [[Eks. Karesidenan Pekalongan]] lan [[Eks. Karesidenan Surakarta]]. Sing dadi laladan swapraja (vorstenland) ya iku [[Kasunanan Surakarta|Kasunanan]] lan [[Karajan Mangkunagaran|Mangkunagaran]]. Masing-masing gewest iku katata manèh saka kabupatèn-kabupatèn.

=== Jaman Mardika ===

Taun 1946 pamerentah [[Indonésia]] netepke laladan swapraja Kasunanan lan Mangkunagaran dadi [[karesidhenan]]. Taun 1950 liwat [[Undang-undang]] laladan-laladan kabupatèn lan kotamadya ditetapke, penetapan undhang-undhang iku saiki dièngeti minangka dina lair Provinsi Jawa Tengah, ya iku tanggal 15 Agustus 1950.

== Dhémografi ==

Miturut cacah jiwa taun 2205, penduduk provinsi Jawa Tengah ana 31.820.000 jiwa. Sadurungé miturut cacah jiwa taun 1990, kang ndunungi 28.516.786 jiwa.<ref>''Kamus Besar Bahasa Indonésia'' (1997:1249)''</ref> Dadi kang ndunungi Jawa Tengah munggah kurang luwih 11,6% ing 15 taun.

Kabupatèn/kutha kang paling padhet ya iku [[Kabupatèn Brebes]] (1,767 yuta jiwa), [[Kabupatèn Cilacap]] (1,644 yuta jiwa), lan [[Kabupatèn Banyumas]] (1,603 yuta jiwa). Suku mayoritas ing Jawa Tengah iku [[Wong Jawa]]. Séntra populasi urban kang gedhé iku laladan [[Semarang]] Raya, laladan [[Surakarta]] Raya lan laladan [[Brebes]]-[[Tegal]]-[[Slawi]].

=== Agama ===
[[Gambar:Masjid Sholihin Surakarta.jpg|thumb|Sawijining masjid kas Jawa karo atep wujud [[Meru]] (Masjid Sholihin ing Surakarta)]]
Resminé, ing 1990 mayoritas populasi Jawa Tengah utawa kurang luwih 96%, iku agamané Islam. Sing gedhé dhéwé kapindho iku agama Kristen Protèstan kang dilakoni déning 2% kang ndunungi Jawa Tengah.<ref>Robert Cribb, ''Historical Atlas of Indonésia'' (2000:51)</ref> Sisané manut agama Katulik, Hindhu utawa Buda.

Sanadyan mayoritas kang ndunungi Jawa iku wong Muslim, uga akèh kang manut kapracayan [[Kajawèn]]. [[Clifford Geertz]], ing bukuné bab agama Jawa mbédakaké apa kang diarani wong [[santri]] lan [[abangan]].<ref>Clifford Geertz, ''The Religion of Java'' (1976:121-131), paperback edition</ref> Geertz nganggep yèn kaum santri iku wong Muslim tangat lan wong abangan iku wong Jawa kang nominal kang uga nglakoni tradhisi asli luwih akèh.

Wong-wong Walanda uga nyebaraké agama Protèstan lan umaté lumayan akèh. Banjur misionaris Walanda Katholik saka ordho Yésuit, [[:id:Franciscus Georgius Josephus van Lith|F.G.C. van Lith]] uga olèh kasil lumayan suksès, mligi ing tlatah Jawa Tengah kidul lan Ngayogyakarta ing awalé [[abad angka 20]].<ref>http://www.kompas.com/kompas-cetak/0312/27/natal/768772.htm</ref> Van Lith disarèkaké ing pasaréan Yésuit ing [[Munthilan]].

Sawisé prastawa [[G-30-S PKI]] ing taun 1965, warganagara Indonésia diwajibaké nganut agama supaya ora dicap kuminis déning pamaréntah. Mulané sawisé iku agama Hindhu lan Buda tumuwuh manèh ing Jawa Tengah. Banjur [[agama Kong Hu Cu]] uga lumrah ing antarané komunitas Tiong Hoa. Wiwit taun 2006, agama iki uga diakoni dadi agama resmi.

=== Ètnisitas ===

: ''Uga pirsana [[Wong Jawa]]''

Mayoritas populasi ing Jawa Tengah iku wong Jawa. Cacahé kurang luwih 98% saka penduduk total.<!--<ref name="Ethnic-Java"></ref>--> Banjur saliyané wong Jawa, uga ana kanthong-kanthong komunitas Sundha ing [[Kabupatèn]] [[Kabupatèn Brebes|Brebes]] lan [[Kabupatèn Cilacap|Cilacap]]. Toponimi Sundha ing tlatah kéné lumrah tinemu, kaya ta [[Dayeuhluhur, Cilacap|Dayeuhluhur]] ing Cilacap, [[Ciputih, Salem, Brebes|Ciputih]] lan [[Citimbang, Salem, Brebes|Citimbang]] ing Brebes lan malahan uga [[Cilongok, Banyumas|Cilongok]] kang papané wis cukup adoh ing Banyumas.<ref>Toponimi Sundha lumrahé diawali karo [[mofem]] ''ci-'', kang tegesé "kali" utawa "banyu" [http://earth-info.nga.mil/gns/html/Indonésia_Names_Standardization_Policy1.0.pdf]. ''Dayeuh'' uga sawijining tembung Sundha kang tegesé "tlatah", q.v. F.S. Eringa ''Soendaas-Nederlands woordenboek'' (1984)</ref>

Ing punjer-punjer urban, kaum minoritas kaya ta bangsa Tiong Hoa-Indonésia lan Arab-Indonésia uga akèh tinemu. Laladan panggonané wong Tiong Hoa diarani [[pecinan]] lan wong Arab akèh manggon ing [[Kampung Arab]]. Kampung Arab kang misuwur contoné ing [[Pasar Kliwon, Surakarta]], [[kutha]] [[Surakarta]].

=== Basa ===

: ''Uga pirsana [[basa Jawa]]''
[[Gambar:Java languages.JPG|thumb|Basa-basa ing Jawa]]
Amarga penduduk kang paling akèh ing Jawa Tengah iku wong Jawa, mula basa kang utama ya iku [[basa Jawa]]. Ing Jawa Tengah ana sawatara dhialèk kang dicaturaké. Ana rong dhialèk utama: "basa Jawa Kulonan" utawa "basa Ngapak" (antarané [[basa Banyumasan]]) lan "basa Jawa Tengahan".<ref>E.M. Uhlenbeck, ''A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura'' (1964:62-65)</ref>

[[Basa Sundha]] uga dipigunakaké ing tlatah pawatesan provinsi Jawa Kulon, mligi ing Brebes lan Cilacap. Malahan miturut sawatara sumber, basa Sundha dhek mbiyèn dipigunakaké nganti tekan Dièng.<ref>Robert Cribb, ''Historical Atlas of Indonésia (2000:33)</ref> Manawa tenan, mantan wates basa Sundha iki kurang luwih sarujuk karo wates [[isoglos]] kang mbédakaké dhialèk Jawa Tengahan karo Jawa Wétanan.

Ing tlatah kutha-kutha utawa urban, [[basa Indonésia]] lumrah dipigunakaké.

== Ékonomi ==
Pertanian minangka sèktor utama perékonomian Jawa Tengah, dadi panguripan mèh saparo saka penduduk Jawa Tengah.

Kawasan [[alas]] nyakup 20% wewengkon provinsi, mligi ing tlatah lor lan kidul. Laladan Blora-Grobogan minangka pangasil kayu jati. Ing Jawa Tengah uga ana sawatara indhustri gedhé lan menengah. Laladan Semarang-Ungaran-Demak-Kudus minangka kawasan indhustri utama ing Jawa Tengah. Kudus kaloka minangka punjer indhustri [[rokok]]. Cilacap dadi tlatah indhustri [[semen]]. indhustri logam ana ing Ceper lan Tegal.

[[Blok Cepu]] ing pinggiran [[Kabupatèn Blora]] (tapel wates Jawa Wétan lan Jawa Tengah) ana cadhangan [[lenga patra]] kang cukup gedhé, lan kawasan iki wiwit jaman [[Walanda]] wis kaloka minangka laladan tambang lenga.

Pusat dagang tekstil kang kondhang mligi bathik ana ing Pasar Klewer Surakarta, uga ana bathik corak pasisir ya iku ing Pekalongan lan Lasem.

Pusat jajanan lan panganan kas Jawa Tengah kang rasané mak nyus meh kabèh kuta ing Jawa Tengah duwé ciri dhéwé-dhéwé. Kaya ta thengkleng Sala, jenang Kudus, sate Tegal, soto Pekalongan lan soto Bangkong ing Semarang.

== Budaya ==

: ''Uga pirsanana [[Budaya Jawa]]''

Jawa Tengah dianggep dadi jantungé Budaya Jawa.

== Pendhidhikan ==
Ing provinsi Jawa Tengah akèh [[pawiyatan luhur]] kang misuwur, mligi ing kutha [[Semarang]] lan [[Surakarta]]. Pawiyatan luhur nagari antarané: [[Universitas Diponegoro]] (Undip), [[Universitas Negeri Semarang]] (Unnes), lan [[Universitas Islam Negeri Walisongo]] ing Semarang; [[Universitas Negeri Surakarta]] (UNS) ing kutha Sala, uga [[Universitas Jenderal Soedirman]] (Unsoed) ing [[Purwokerto]].

[[Universitas]] swasta kang misuwur antarané [[Universitas Kristen Satya Wacana]] (UKSW) ing [[Salatiga]], Universitas Islam Sultan Agung (Unissula) lan Unika Soegijapranata ing Semarang, Universitas Muhammadiyah Surakarta, uga Universitas Panca Sakti ing [[Tegal]].

== Plesiran ==

* [[Barabudhur|Candhi Barabudhur]]
* [[Prambanan|Candhi Prambanan]]
* [[Baturaden]]

== Cathetan suku ==

{{Reflist}}

{{Jawa Tengah}}
{{Provinsi Indonésia}}

[[Kategori:Provinsi Indonésia]]
[[Kategori:Jawa Tengah]]
[[Kategori:Géografi Indonésia]]