Sajarah kaum Yahudi ing Polen
Sajarah kaum Yahudi ing Polen lawasé kurang luwih 1.000 taun. Sadawaning 1.000 taun sajarah, manifèstasiné warna-warna banget, saka masa-masa toleransi religius lan karaharjan kanggo komunitas Yahudi nganti mèh kasirnan total komunitas utawa génosidha marang komunitas iki nalika Perang Donya II lan Holocaust tatkala Polen didhudhuki Nazi Jerman kanthi brutal. Wiwit karaton Polen diadegaké ing abad kaping 11 nganti anané Pasamakmuran Polen-Litowen ing 1569, Polen iku salah sijining nagara ing Éropa kang paling toleran marang komunitas Yahudi. Negara iki dadi pondhoké komunitas Yahudi kang gedhé dhéwé lan paling énèrjik Nanging sawisé Pasamakmuran iki dadi kèlangan daya déning intrik-intrik nagara manca lang pangowahan sajeroning nagara iki dhéwé; Reformasi Protèstan lan Kontra-Reformasi Katulik, toleransi tradhisional Polen dadi saya ilang wiwit saka abad kaping 17 lan sabanjuré. Kasilé, situasi angèl komunitas Yahudi dadi saya èlèk nganti padha karo nagara-nagara Éropa liyané ing pungkasané abad kaping 18.
Sawisé palihan nagara Polen ing taun 1795 lan dibedhahé nagara iki lan kasirnané kamardikan Polen, kaum Yahudi Polen dadi kudu nurut hukum-hukum nagara-nagara kang njajah Polen, mligi kakaisaran Ruslan kang anti-semitik, nanging uga kakaisaran Ostenrik-Honggari saha karaton Prusia/kakaisaran Jerman. Saliyané iku, akèh wong Yahudi Polen kang njurung Kuminisme. Prekara iki nambah polarisaniné kaum Yahudi marang pamaréntah kakaisaran Ruslan lan Ostenrik-Honggari sarta ngecap kaum Yahudi dadi pendhukung Revolusi Kuminis Ruslan. Sanadyan mangkono nalika Polen mardika sawisé Perang Donya I ing taun 1918, nagara iki nduwé komunitas Yahudi gedhé kang urip lan cacahé ana kurang luwih telung yuta jiwa. Komunitas iki salah siji kang gedhé dhéwé sadonya, kamangka anti-semitisme iku masalah kang dadi saya gedhé.
Nalika Perang Donya II lan masa pendhudhukan Polen déning Nazi Jerman, 90% komunitas Yahudi sirna. Sawisé perang, kurang luwih 240.000 jiwa kaum Yahudi kang isih turah, migrasi menyang Amérikah Sarékat, Amérika Kidul utawa Palestina ing ngendi ing taun 1948 diadegaké nagara Israèl. Nalika jaman kuminis, wong-wong Yahudi kang tangat marang agamané dikuya-kuya pamaréntah. Saiki komunitas Yahudi Polen resminé kari 12.000 cacahé, nanging cacahé kang sajati bisa luwih gedhé manèh.