Naraguna:Dila Retno/Wayang Thengul
Wayang Thengul ya iku sawijining jinis seni wayang sing asalé saka Bojonegoro [1] . Wayang thengul mèh padha karo wayang golèk nanging bédané jelas katon yaiku saka crita wungu lan uga watak karakter sing ditampilaké. Yén ing Wayang Golek luwih akèh sing ndadekake crita saka Wayang Purwa kayata Mahabarata lan Ramayana, nanging ing Wayang Thengul iki, akèh ngangkat crita rakyat kaya crita Wayang Gedhog yaiku crita rakyat Majapahit, crita panji lan crita para wali. Saliyané ana uga crita sing nyritakaké crita saka serat Damarwulan [2] . utawa wayang sing nggunakaké bonéka wayang sing bunder lan kandel. Bagian ngisor lan sikil dibungkus sandhangan lan kain (sarong) ing endi tangan dhalang mlebu ing jeroné. Dhalang ngobahaké bonéka kasebut nganggo driji jempol lan driji panunjuk, dene telung driji liyané nyekel gagang wayang. Bonéka sing bagian ndhuwur biasané wuda, kajaba sawetara dagelan lan kasatriya, nganggo busana sikepan. Ora kaya wayang kulit ing umumé, kelir sing digunakaké ana bolongan kotak ing tengahé, saéngga pamirsa uga bisa mirsani saka mburi kelir. Wayang iki awujud 3 dimensi lan biasané ditampilaké diiringi gamelan pélog / sléndro. lakon sing kerep ditampilaké saka kaseni iki luwih akèh njupuk carita sing luwih narik wigati, babagan crita Umar Maya, Amir Hamzah, Damar Wulan, crita Panji , sejarah Majapahit, lan crita Betoro Kolo sing biasané dilakonake kanggo ruwatan.
Sejarah
[besut | besut sumber]Jaréné, asalé wayang thengul kainspirasi saka wayang golèk ménak saka Kudus . Wayang ménak digunakaké minangka pirantti kanggo panyebaran agama Islam; Ananging, Ki Samijan nduwéni niyat nggawé wayang thengul kajaba kanggo ngembangaké kréativitas seniné, uga digunakaké kanggo golek dhuwit (ngamen), ing ngendi ing taun 1930 ékonomi rakyat angèl banget. Ing Daerah Istiméwa Yogyakarta (DIY), wayang thengul uga dikenal kanti aran wayang golèk ménak. Kaya wayang golèk, wayang thengul minangka monolog dhalang sing diiringi gamelan lan waranggana. Adhedhasar niyat arep nguber (ngumbara) saka sawijining désa menyang désa liyané, sing ing basa Jawa "methentheng niyat ngulandara" kanti ndhalang nganggo wayang bonéka kayuné, sing didadékaké aran thengul (theng saka akronim methen-theng, lan ngul saka tembung ngul-andara).
Ana uga sing ngartikaké amarga wayang thengul iki ing bagiyan pustaka wayangé bisa diobahaké ngiwa lan nengen, utawa methungal-methungul, kamangka kasebut "wayang thengul". Nanging ing vérsi liya nyebutaké tembung "thengul" ing panuturé masyarakat, asalé saka tembung "methentheng" lan "methungul" sing artiné amarga digawé saka kayu bentuké telu dimensi, kamangka dhalang kudu methentheng (tenaga luwih) ngangkat kanthi temenan supaya methungul (muncul lan katon dening pamirsa). [[Kategori:Budaya Jawa]]