Riyaya Undhuh-Undhuh

Riyaya Undhuh-Undhuh Majawarna inggih menika salah satunggaling upacara kang ngrembaka ing Gereja Kristen Jawi Wetan (GKJW) Majawarna, Jombang. Tradhisi menika sampun turun-temurun ing GKJW Majawarna (Mojowarno ing panulisan basa Indhonesiya). Undhuh-undhuh menika diwontenaken ing wulan Mei saben taunipun.

Sajarah

Undhuh-undhuh menika salah satunggaling kabudayan masyarakat Jawi kang gesang wonten ing desa-desa. Upacara menika dados paring kasil panen tumrap Dewi Sri. Ananging sabanjuripun Kristen mlebet ing Majawarna undhuh-undhuh menika banjur digabung dados setunggal kaliyan ajaran Kristen lan dados paring kagem Gusti Yesus Kristus. Menawi wonten umat kang angsal kasil panen kathah, kedah caos marang tiyang kang mbetahaken.

Saderengipun undhuh-undhuh, masyarakat Majawarna ngawontenakaen Lumbung Pirukunan. Lumbung Pirukunan menika tembung kangge nyebat nalika masyarakat Mojowarno ngelmpakake arta utawi panen pari. Kasil panen pari menika banjur disade lan artanipun dikempalaken kagem damel Gereja ing taun 1871. Masyarakat menika ingkang damel gereja ing taun 1879.^[1] Gereja Majawarna dados Gereja Kristen Jawi kang paling sepuh ing Jawi Wetan.

Upacara menika ugi dados sarana raos sukur nalika taun 1923 Gereja Majawarna dados gereja mandhiri. Rikala semanten Jemaat Kristen Majawarna sampun saged nyekapi piyambak tata cara pelayanan ing Gereja tanpa Zending. Gereja menika saget nyekapi saking masyarakat piyambak saking daya lan dana masyarakat Majawarna.

Sabanjuripun taun 1930, undhuh-undhuh menika diwonteni saben taun.^[2] Wonten pambeda nalika panen taun 1930 kang saderengipun mlebet lumbung piyambak dados mlebet ing lumbung gereja. Uga wonten pambeda inggih menika ingkang saderengipun damel golekan Dewi Sri utawi Sudhana dipungantos dados golek saking tokoh-tokoh Alkitab ingkang didamel saking kasil panen.

Tradhisi kang wiwitanipun saking Majawarna menika banjur ngrembaka ing Jawi. Mboten namung ing Majawarna, nanging uga ing tlatah Jawi Wetan. Uga GKJ (Gereja Kristen Jawa) ing Jawa Tengah lan Jakarta.^[3]

Tata Cara

Desa Majawarna menika desa kang dibika dening babad alas. Sabanjuripun babat alas menika dados masyarakat petani. Saderengipun Undhuh-undhuh, wonten tradhisi kebetan, keleman, lan pungkasanipun undhuh-undhuh.

Kebetan

Nalika wiwit garap sabin, masyarakat Kristen Majawarna menika ngawontenaken upacara kebetan. Kebetan menika kapendhet saking tembung Walandi "gebed" ingkang jarwanipun donga. Masyarakat Jawi menika banjur nyebat gebed dados kebet utawi kebetan.^[4] Kebetan utawi donga sesarengan menika nyuwung karaharjan nalika wiwit tandur ing sabin.

Warga mbeta encek kang isinipun urap-urap, ayam, lan arem-arem kang dibeta tumuju ing Sinagog utawi kantor desa.^[5] Masyarakat menika nyebat tumindhak menika medalaken asahan utawi medalaken tumpeng. Sabanjuripun donga sesarengan menika banjur dhahar sesarengan. Adicara menika dipandegani dening kepala dhusun utawi kepala dèsa kang ngundang panituwa utawi pandhita supados mandegani donga sesarengan.

Acara menika diwontenaken ing wulan Oktober. Wancinipun jam 14.00 siyang. Tandha menika menawi kenthongan jam 13.00 masyarakat kedah siyap ing dalemipun piyambak-piyambak. Wanci jam 13.30 kenthongan dipunthuthuk malih tandha mlampah medal saking dalemipun piyambak-piyambak. Ingkang pungkasan wanci jam 14.00 kenthong dipunthuthuk dados tandha menawi adicara dipunwiwiti.

Acara menika dipunbikak dening sesepuh desa kanthi paparan tujunipun adicara menika. Sabanjuripun sesepuh desa matur, warga jemaat utawi pandhita mandegani kabekten kanthi donga lan pujian. Sabanjuripun kabekten menika dhaharan sesarengan. Nalika acara menika diwiwiti, namung jaler lan para taruna ingkang tumut. Ananging samenika tiyang estri lan bocah angsal tumut adicara menika. Sabanjuripun kebetan, para tani banjur wiwit garap sabin.

Para tani banjur nyawisaken bedengan lan pinihan. Tata tanam menika miturut pranata mangsa kados dene para sesepuh. Prantandha menawi wiwitan tandur menika menawi gadhung utawi uwi kang jinis tanduran rambat menika tuwuh. Ing wulan Dhesember tandhur menika kedah pungkasan. Tandur menika kedah sesarengan. Amargi menawi tandur lebar kathah kasilipun kirang sae.

Sabanjuripun winih pantun sampun cumawis dipunpindhah ing bedengan, mula diwonteni ndhaud. Ndhaud menika njabut winih pantun lajeng dipunpindhah ing bedengan. Rikala rumiyin, para tani menika mboten saged ngukur jarak mula cara tanduripun ngginakaken jarakan. Nalika taun 1960, para tani menika mangertos cara ngukur migunakaken cara larik. Piranti menika jidharan ingkang dipundamel saking kajeng utawi pring kanthi ukuran tapak asta tiyang sepuh.

Keleman

Sabanjuripun pantun umur 36 dinten utawi selapanan, diwontenaken acara keleman.^[6] Adicara menika nyuwun dhumateng Gusti Allah supados paring toya ingkang cekap lan kasil panen ingkang sae. Keleman menika kapendhet saking tembung kelem. Tembung menika saking kawontenan pantun ingkang sampung kelem kalawan toya ing sabin, pantun ingkang wilis ing sabin.

Nalika keleman kang tindak menika sesepuh lan tiyang enem. Ing kasembadan menika kathah rembag lan pawiyatan cara nandur pantun kang sae utawi cara menawi ngadhepi ama lan penyakit. Mboten namung sesepuh, nanging generasi enem uga diparingi kasembadan menawi ajeng rembag ing keleman.

Adicacara kabekten ing keleman menika diwontenaken ing papan nalika kebetan. Dhaharan menika arupa kuwe. Wonten dhaharan horog-horog, pleret, juwadah, wajik, nagasari, wajik, surabi, lan sapanunggalanipun.

Horog-horog lan pleret menika dipundamel saking glepung uwos lan dipundhahar sesarengan kaliyan parutan klapa. Horog-horog menika dados pralambang siti ingkang subur. Pleret dados pralambang ama utawi penyakit ing pantun.^[7]

Undhuh-Undhuh

Riyaya undhuh-undhuh menika diwontenaken ing wulan Mei.^[8] Kados ajaranipun Nabi Musa kang tani, para tani ing Majawarna uga nyaosaken kasil panenipun marang Gusti Ingkang Maha Kuwasa. Masyarakat Majawarna kang sanes tani menika nyaosaken arta ingkang saking upah nyambut damel. Uga kang bakul menika caos kasil bakulan. Kang nyambut damel ing kaprigelan utawi angon uga caos kasilipun.

Saderengipun taun 1930, adicara nglebetaken pantun ing lumbung menika kanthi upacara. Adicara menika dipunwiwiti kalawan andamel kalih tali pantun alit ingkang dipunsusun kados golekan. Setunggal golekan ingkang jaler menika dados lambang Sudhana. Lan setunggal menika dados setri ingkang lambang Dewi Sri. Nalika nglebetaken pantun menika diwakili jaler lan setri. Nalika ngelebetaken pantun menika uga kairingi kothekan lesung kanthi tembang Dhudha Njaluk Lawang.^[9]

Riyaya Undhuh-undhuh menika didadosaken setunggal kaliyan Pentakosta. Pentakosta menika ugi diwontenaken ing wulan Mei, sebab rikala semanten panen pantun namung saget sepindhah saben taunipun.

Panyawisan menika dipunwiwiti saking majelis utawi blok piyambak-piyambak.Nalika taun 1970, saderengipun acara Riyaya menika diwontenakane tandhing olahraga kados voli lan skak. Juwaranipun diumumaken nalika acara Riyaya menika.^[10]

Undhuh-undhuh menika dipunwiwiti saking tiyang ingkang nyurung gerobag maneka jinis kang diarak mubeng desa tumuju ing gereja. Gerobag menika mbeta kasil bumi, dhaharan, lan raja brana.^[11] Rame lan suwasana sesarengan ing enjing menika dados acara syukuran panen saking Gusti Ingkang Maha Kuwaos ing adicara taunan. Kekajenganipun mugi-mugi kasil panen taun ngajeng tambah sae lan syukur tumrap kasil panen ing taun menika.

Wonten 7 blok ingkang tumut kang kirab menika. 6 blok saking dhusun lan setunggal blok saking RS Kristen Majawarna. Blok dhusun menika wonten Blok Dhusun Majawarna, Blok Dhusun Majarata, Blok Dhusun Majatengah, Blok Majajejer, Blok Majawangi, lan Blok Majadhukuh.^[12] Nalika kirab, uga kairingan tembang Ndungkap Mangsa Panen saking Kidung Poensen

Lah sampun dumugi ing mangsa panen

Ing sabin kang sarwa tinon wewulen

Kang kuning tumungkul dewarninipun

Janji rame-rame mring tiyang dhusun

Nggih tiyang punika ngolah sabine

Lan anggen mangsane, nyebar wijine

Melujeng anggaru lan nengga

Bilih bade wonten ramening dèsa

Samanten punika, nggih bilih Allah

Ngercangi mring tiyang kalayan berkah

Anuwuhake tetanemipun

Estu badhe wonten ramening dhusun

Mila kula sampun ngantos kesupen

Saestunipun Pangeran kang paring panen

Den sora digunggung kawlasanipun

Sareng rame-ramening panenanipun

Uga lagu Wus Lebare Panen kang diripta dening Pandhita Poensen kados ing ngandhap punika:

Sampun lebare panen, lah lah lah, lah lah lah

Sampun minggah pantune, lah lah lah, lah lah lah

Sabine tiyang tani pinaringan berkah

Samangke sampun mukti, lan ayeming manah

Lah lah lah,...lah lah lah,...lah lah lah,...lah lah lah

Dene surak tiyang tani lah lah lah, lah lah lah

Lumbung diiseni lah lah lah, lah lah lah

Waune langkung susah, kathat pedamelan

Nging klayan sihing Allah, samangke bingahan

Lah lah lah, lah lah lah..., lah lah lah, lah lah lah^[13]

Undhuh-undhuh menika wonten barang-barang kang dikirab didamel bentuk simbol-simbol Kristen kados dene Yesus Kristus, Margi Salib, bentuk liyanipun. Sabanjuripun dumugi gereja, arak-arakan wau banjur didongaken ing Misa Undhuh-Undhuh lan dilelang marang umat lan warga masyarakat. Kasil lelang menika kagem nyekapi kebutuhan gereja lan diparingaken tumrap tiyang kang mbetahaken. Ing pungkasan acara menika banjur tanggapan wayang.

Undhuh-undhuh menika rame sanget. Pitu Blok wau banjur tumuju ing GKJW Majawarna tumuju papan lelang. Mboten namung warga Jombang, nanging uga warga saking Surabaya, Kadhiri, Majakerta, lan Jawa Tengah.^[14]

Mboten namung masyarakat Kristen, nanging uga masyarakat Islam tumut ing acara menika. Masyarakat dados setunggal tanpa crah. Mboten wonten benten kapitadosan utawi asal. Sinten mawon kang mlebet ing acara menika ditampi lan guyub rukun.

Saking proses akulturasi menika, agama mboten mudaraken kabudayan Jawa. Kabudayan menika dados cara kangge ngibadah. Acara agama menika dados cara kagem nguri-uri kabudayan. Nalika undhuh-undhuh ing Kadhiri, jemaat jaler migunakaken iket lan lurik. Lan jemaat setrinipun migunakaken kebaya.

Undhuh-undhuh menika mboten namung kagem jemaat GKJW. Nanging uga dados salah satunggaling cara nguri-nguri kabudayan Jawi.^[15] Antawisipun kabudayan uluk syukur tumrap kasil panen.

Rujukan

↑ Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Budianto, Enggarn Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 26.
↑ ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradis Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 28.
↑ Dwi, Anggraini (2021-05-09). "Mengenal Hari Raya Unduh-Unduh GKJW Mojowarno Jombang Wujud Rasa Syukur Hasil Pane". Kabar Jombang.com. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Tim Pencatat sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 35.
↑ Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 37.
↑ Budianto, Enggran Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Budianto, Enggran Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 43.
↑ Ditwdb (2019-10-30). "Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.
↑ Dwi, Anggraini (2021-05-09). "Mengenal Hari Raya Unduh-Unduh GKJW Mojowarno Jombang Wujud Rasa Syukur Hasil Panen". KabarJombang.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[1] Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.

[2] Budianto, Enggarn Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[3] Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.

[4] Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 26.

[5] twdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.

[6] Ditwdb (2019-10-30). "Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradis Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.

[7] Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 28.

[8] Dwi, Anggraini (2021-05-09). "Mengenal Hari Raya Unduh-Unduh GKJW Mojowarno Jombang Wujud Rasa Syukur Hasil Pane". Kabar Jombang.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[9] Tim Pencatat sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 35.

[10] Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 37.

[11] Budianto, Enggran Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[12] Budianto, Enggran Eko (2020-09-06). "Melihat Lebih Dekat Hari Raya Unduh-Unduh di Gereja Tertua Jombang". detik.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[13] Tim Pencatat Sejarah GKJW Mojowarno (2011). Sejarah Riyaya Undhuh-Undhuh Mojowarno. Jombang: Jemaat GKJW Mojowarno. kc. 43.

[14] Ditwdb (2019-10-30). "Undhuh-Undhuh Mojowarno Sudah Menjadi Tradisi Setiap Tahun". Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-25. Dibukak ing 2023-02-25.

[15] Dwi, Anggraini (2021-05-09). "Mengenal Hari Raya Unduh-Unduh GKJW Mojowarno Jombang Wujud Rasa Syukur Hasil Panen". KabarJombang.com. Dibukak ing 2023-02-25.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]