Parembugan Naraguna:Wirjadisastra/Pratélan tembung Jawa-Inggris-Indonesia

Tembung-tembung ngisor iki akèh-akèhé dijukuk seka Bausastra Jawa (1939) guritané Poerwadarminta, ditengeri nganggo p. Tembung sing ora ditengeri yakuwi tembung sing ana lan krungu ing guneman sabendinan, lan kayané namung tembung enggon-enggonan (dhialèk).

Katrangan

Katêrangan golonganing têmbung ingkang miturut jinisipun (saking Bausastra Jawa (1939)):

1. ah (arang kanggone) punika mratelakakên bilih têmbung wau sampun pêjah (botên njaman) utawi sampun awis sangêt kêsrambah wontên ing pasrawungan jaman samangke, kêjawi wontên kalangan kasêpuhan.
2. br (basa rinêngga) punika salugunipun namung têmbung limrah, nanging margi kaewahan swaranipun utawi rêrimbaganipun utawi traping panganggenipun lajêng namung dados têmbung pacakan wontên ing karangan-karangan, botên limrah kangge wontên ing paginêman utawi sêrat-sêrat limrah.
3. jk (Jawa-Kuna) inggih punika têmbung-têmbung Jawi ingkang pinanggih wontên ing sêrat-sêrat kina. Rèhne têmbung jk punika ingkang limrah lajêng dados têmbung kawi utawi kw ak (kawi arang kanggone), mila katêrangan jk wau namung katumrapakên ing têmbung-têmbung sawatawis ingkang limrahipun botên kalêbêt ing jinis têmbung kawi.
4. êngg (ênggon-ênggonan) inggih punika têmbung-têmbung ingkang botên mratah utawi ingkang botên kalêbêt ing gêgêbênganing basa Jawi ingkang kangge wêwaton (basa Surakarta), dados kanggenipun namung wontên ing salah satunggaling panggènan kemawon.
5. kw (kawi) inggih punika têmbung-têmbung ingkang kangge wontên ing babaraning kapujanggan Jawi (sêrat-sêrat, sêkar, padhalangan lsp), botên nate kangge wontên ing basa padintênan. Dene ingkang dipun cirèni kw ak punika têmbung kawi ingkang sampun awis kangge wontên ing karangan kapujanggan jaman samangke pinanggihipun namung wontên ing sêrat-sêrat ingkang sêpuh-sêpuh.
6. pc (pacêlathon) inggih punika têmbung-têmbung ingkang limrahipun namung kangge wontên ing paginêman, yèn kangge wontên ing sêratan inggih ing karangan ingkang basanipun kados basa paginêman. Têmbung pc punika kathah ugi ingkang wujud têmbung wancahan (wc), sêmbranan lsp. Sarta kathah ingkang gêsangipun namung mangsan. Liripun namung sawatawis taun lajêng ical tanpa lari. Têmbung-têmbung ingkang kacirènan ks (kasar) punika limrahipun ugi namung ing paginêman.
7. wc (wancahan) inggih punika têmbung cêkakan utawi cêngkiwingan punika ingkang kathah kalêbêt ing jinis pc.

Katêrangan golonganing têmbung ingkang miturut unggah-ungguhipun, inggih punika: k (krama), ki (krama-inggil), kn (krama-ngoko), n(ngoko), prakawis punika kados botên pêrlu kula aturakên silah-silahipun.

(A).: Arab / ak.: arang kanggone (mriksanana § 15). / ar.: araning. / bngs.: bangsaning. / br.: basa rinêngga (mriksanana § 15) / jk.: Jawa-Kuna (mriksanana § 15). / êngg.: ênggon-ênggonan (mriksanana § 15). / ent.: entar. / k.: krama. / kb.: kosok-baline. / ki.: krama-inggil. / kyt.: kaya ta. / kn.: krama-ngoko. / ks.: kasar. / kc.: kacocogna karo. / kw.: kawi. / lmr.: lumrahe. / lsp.: lan sapanunggalane. / (M).: Lumayu. / n.: ngoko. / up.: upama. / ut.: utawa. / pr.: paribasan (bêbasan, saloka). / (Prs).: Pèrsi. / (Prt).: Portêgis). / pc.: pacêlathon. / (S).: Sangsêkarta. / saèm.: saèmpêr karo. / (C).: Cina. / cs.: candra-sangkala. / tmr.: (luwih-luwih) tumrap ing. / (W).: Wlanda. / ws.: wangsalan. / wc.: wancahan.

Tetembungan

• grèpèh

1. kn sifat senang terlibat, membantu dan berpartisipasi; aktif

• pandhéga kw p

1. lêlurah, pangarêp = pemimpin, pimpinan
2. kn ak panjak, anthèking pandhe
3. kn ak punggawa prau = nahkoda;

• mandhégani (N- + pandhéga + -i) = memimpin, menahkodai
• dipandhégani (di- + pandhéga + -i) = dipimpin, dinahkodai

• pedhut kn p

1. uwabing banyu kang katon kandêl kaya mega = kabut
2. ent kasusahan

• dipedhuti êngg (di- + pedhut + -i) ditutupi pêdhut = ditutupi kabut

• tangkeb kn p

1. gathuk tumutup rapêt = menyatu tertutup rapat
2. êngg tutuping lawang lsp

• ditangkebaké (di- + tangkeb + -ake) = disatukan agar tertutup
• nangkeb (N- + tangkeb) tumutup rapêt, gathuk tumutup = tertutup rapat, menyatu tertutup
• satangkeb (sa- + tangkeb) rong lirang tmr. gula, gêdhang lsp;
• tangkeban (tangkeb + -an)

1. peranganing klambi sing ditangkêbake ing dhadha;

• lawang tangkeban lawang inêbe loro bukakan
• jaring tangkeban jaring sing ditangkêbake kanggo njaring manuk.

• tumangkeb (-um- + tangkeb) nangkeb

• tingkas engg kn p

1. têrang (lèrèn tmr. udan) = reda
2. têrang, mangêrti = paham, mengerti; kirang tingkas = kurang paham, tidak tahu