Deleng sumberé Bathara Surya

:[[Gambar:Disambig.svg|25px]] ''Kanggé kagunan sanès saking Surya, mangga mriksani [[Surya]]''
{{Hindu Déwa Infobox
| Image                    = COLLECTIE_TROPENMUSEUM_Wajangpop_voorstellende_Batara_Bayu_TMnr_A-4607n-1.jpg
| Caption                  = 
| Nama                     = Surya
| Devanagari = सूर्य
| Ejaan_Sanskerta          = Surya
| Ejaan_Pali               =
| Golongan                 = [[Déwa (Hindhu)|Déwa]]
| Gelar_sebagai            = Déwa Srengéngé
| Tempat                   = Srengéngé
| Mantra                   =
| Senjata                  = 
| Pasangan                 = Dewi Saranyu
| Wahana                   = Kreta kang ditarik 7 jaran, dilakokake déning [[Aruna]]
| Planit                   = Srengéngé
|father=[[Semar|Sang Hyang Ismaya]]|mother=[[Dewi Senggani]]|siblings=[[Sang Hyang Wungkuham]]<br>[[Sang Hyang Siwah]]<br>[[Sang Hyang Wrehaspati]]<br>[[Yama|Sang Hyang Yamadipati]]<br>[[Sang Hyang Candra]]<br>[[Bathara Kuwéra|Sang Hyang Kuwera]]<br>[[Sang Hyang Tamburu]]<br>[[Bathara Kamajaya|Sang Hyang Kamajaya]]<br>[[Dewi Sarmanasiti]]/Darmastuti|god_of=Dewane [[Srengéngé]]|children=[[Sang Hyang Rawiatmeja]]<br>[[Adipati Karna]]|world=[[Kahyangan Ekacakra]]|image=COLLECTIE_TROPENMUSEUM_Wajangpop_voorstellende_Batara_Bayu_TMnr_A-4607n-1.jpg}}

'''Miturut crita pedhalangan,''' Bathara Surya putrane [[Semar|Sang Hyang Ismaya]] (Semar) lan [[Dewi Senggani]] sing angka 5. Duwe kadang 9 cacahe. Wondene urutane: (1) [[Sang Hyang Wungkuhan]] (Sang Hyang Bongkokan), (2) [[Sang Hyang Siwah]], (3) [[Sang Hyang Wrehaspati]], (4) [[Yama|Sang Hyang Yamadipati]], (5) Sang Hyang Surya (Bathara Surya iki), (6) [[Sang Hyang Candra]], (7) [[Bathara Kuwéra|Sang Hyang Kuwera]], (8) [[Sang Hyang Tamburu]], (9) [[Bathara Kamajaya|Sang Hyang Kamajaya]], (10) [[Dewi Sarmanasiti]] (Darmanastiti). 

Bathara Surya dewaning [[Srengéngé|srengenge]] utawa dewaning [[Awan|rahina]] (awan). Kahyangane ing [[Ekacakra]]. Garwane 2, yaiku [[Dewi Ngruna]] lan [[Dewi Ngruni]].  

Manut pakem pedhalangan, Dewi Ngruna lan Ngruni pinaringan antiga (endhog) niji dening [[Bathara Guru]]. Antiga iku pinangkane saka [[Dewi Kastapi]] ( putrane putri [[Bathara Wisnu]] kang ditrimakake marang [[Garudha Aruni|Garudha Brihawan]], titihane Bathara Wisnu). Antiga kang diparingake dening Dewi Ngruna pungkasane netes dadi [[Sempati|Garudha Sempati]] lan [[Jatayu|Jenthayu]] (Jathayu). Kang kaparingake marang Dewi Ngruni pungkasane netes dadi [[Naga Gumbang]] lan ula cilik-cilik pirang-pirang. 

Bathara Surya kagungan kreta kang tinarik jaran cacahe 7. Ya kreta iki kang nate digunakake Bathara Wisnu kanggo nggiles [[Prabu Watugunung]] ratu ing [[Gilingwesi]] nganti tumeka ing seda, sawise kebedhek cangkrimane. Wondene cangkrimane Prabu Watugunung ana 4, yaiku: (1) Wit dhakah (gedhe) woh dhikih (cilik), (2) Wit dhikih woh dhakah, (3) Wit dhakah woh dhakah, (4) Wit dhikih woh dhikih. 

Bathara Wisnu kang wektu iku wujud pandhita, peparab [[Resi Satmata]], nuli ambedhek cangkrimane Prabu Watugunung: (1) Wit dhakah woh dhikih iku antarane [[Wit Ringin|wit ringin]], wite gedhe wohe cilik. Karepe, priyayi luhur, senadyan nurunake wong cilik tetep diopeni, (2) Wit dhikih woh dhakah, iku antarane [[semangka]], wite cilik wohe gedhe, handayani lan nyegerake awak, (3) Wit dhakah woh dhakah, iku antarane [[krambil]], wite gedhe wohe uga gedhe. Akeh sakabehe lan gedhe pigunane, (4) Wit dhikih woh dhikih, iku antarane [[Lombok abang|lombok]], wite cilik wohe uga cilik, rasane pedhes, nanging uga gedhe dayane. Iku mau jenenge Supila wipula, karepe manungsa kudu ngerti marang pigunane. Karepe Prabu Watugunung, kabeh turun-turune lan para kulawargane supaya tansah pinilala dijupuk daya pigunane, lan ngelingana sejarah lan bibit kawite. Yaiku mula bukane [[Wuku|petungan Pawukon]]. 

Wujude wayang Bathara Surya gagrag yogya ana 2, jangkahan lan bokongan. Yen gagrak surakarta, ngagem topong (kaya makuthane [[Adipati Karna]]) lan nganggo jubah. 

Putrane Bathara Surya kang asring kocap mung 2: (1) [[Sang Hyang Rawiatmaja]] (kang nurunake para ratu [[Maespati]], (2) Adipati Karna. 




== Carita Cupu Manik Astagina ==
Bathara Surya naté paring bebungah wujud cupu marang [[Windradi|Dewi Windradi]] garwane [[Resi Gotama]].<ref name="buku1">Subardi. 2000. Mutiara Rinonce Budi pekerti ing Pewayangan. Jakarta</ref> Nanging [[Cupu Manik Astagina]] malah dadi rebutan putrane ya iku [[Guwarsa]] lan [[Guwarsi]].<ref name="buku1"/> Dewi Windradi disabda dadi tugu déning Resi Gotama.<ref name="buku1"/>  Déné Guwarsa lan Guwarsi malih dadi kethèk (dadi [[Sugriwa]] lan [[Subali]]) sawisé nyemplung [[tlaga Sumala]] amarga nggoleki cupu sing dibuncang Resi Gotama.<ref name="buku1"/> [[Anjani|Dewi Anjani]] mung raup lan wisuh mula rail an tangane dadi wujud kethèk.<ref name="buku1"/>

== Wiyosé Karna ==
Bathara Surya uga naté nglakoni sanggama karo [[Kunthitalibrata]] saéngga lair [[Suryaputra]].<ref name="buku2">Marsono, Hendrosaputro, Waridi. 1999. Ensiklopedi Basa Jawa. Yogyakarta: Lembaga Studi Jawa</ref> Kadadeyan iku sarana kena walat utawa kutukan [[mantra]] [[Aji Kunta Wekasing Rasa Sabda Tunggal Tanpa Lawan]].<ref name="internet2">{{Cite web |url=http://www.pitoyo.com/duniawayang/mod.php?mod=publisher&op=viewarticle&artid=35 |title=Pitoyo.com |access-date=2011-04-25 |archive-date=2009-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090226075238/http://pitoyo.com/duniawayang/mod.php?mod=publisher&op=viewarticle&artid=35 |url-status=dead }}</ref> Dewi Kunthi wiwit timur pancen dhemen ngangsu kawruh babagan ngèlmu.<ref name="internet2"/> Awit saka iku, Kunthi meguru klawan Brahmana kang aran [[Resi Druwasa]], banjur diwènèhi Aji Kunta Wekasing Rasa Sabda Tunggal Tanpa Lawan.<ref name="internet2"/> Ilmu mau duwé daya kang ampuh kanggo ngundang Déwa.<ref name="internet2"/> Resi Druwasa wanti – wanti mantra mau ora éntuk diucapake nalika adus utawa arep turu.<ref name="internet2"/>
Nanging Kunthi ora percaya babagan daya mantra Aji Kunta, awit saka iku Dewi Kunthi nyoba ngucapke mantra mau nalika srengéngé arep surup.<ref name="internet2"/> Kunthi lungguh ndodok  ing tengah [[senthong]] kanthi tangane tempuk lan mripate merem dhèwèké ngucapke mantra mau.<ref name="internet1">{{Cite web |url=http://www.pitoyo.com/duniawayang/mod.php?mod=publisher&op=viewarticle&artid=51 |title=Dunia Wayang |access-date=2011-04-25 |archive-date=2011-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111010092741/http://www.pitoyo.com/duniawayang/mod.php?mod=publisher&op=viewarticle&artid=51 |url-status=dead }}</ref> Lantaran iku Bathara Surya sing kudune ngaso, dadi kepincut banjur mara tekan kamare Kunthi, kebeneran Kunthi lagi arep adus.<ref name="internet2"/> Nalika mangerteni Bathara Surya ana ngarepe, Kunthi gugup banjur nggayuh klambi kang ana ing sandhinge, nanging sing kecekel  mung kemben, saéngga mung saparo saka awake kang bisa ketutup.<ref name="internet2"/> Pungkasané Kunthi gelem nglakoni sanggama klawan Bathara Surya.<ref name="internet2"/>

== Sajeroning agama Hindhu ==
Miturut kapitadosan agama Hindhu, '''Surya''' (Devanagari: सूर्य surya, "Cahya Agung") punika asma déwa ''srengéngé'' (srengéngé). Surya ugi dipunpendhet wonten paringgitan minangka déwa ingkang nguwaosi saha ngatur surya, srengéngé utawi ''srengéngé''. Pramila makaten, panjenenganipun dipunparingi gelar Bathara.Wonten ing kapitadosan agama Hindhu punika, Bhatara Surya dipungambaraken ngasta kreta ingkang dipungeret pitung ''jaran''. Pitung ''jaran'' punika nggambaraken pitung warna kluwung utawi pitung cakra. Kreta punika dipunkusiri déning Aruna, saduluripun Garuda-putranipun Dewi Winata.

== Cathetan suku ==
{{Commonscat|Surya}}
{{Reflist}}
{{Authority control}}

[[Kategori:Wayang]]