Jeneng ing Kraton Ngayogyakarta

Jeneng dhiri iku minangka tandha kanggo ndangu lan sapa aruh marang sawènèh wong. Jeneng dumadi saka tembung-tembung kang nduwéné teges kang mengku pangajab. Tumraping wong Jawa mangkono iku jeneng kalebu pusaka mula ana unèn-unèn “asma kinarya japa”. Déné yèn miturut Filipec^[1] tembung-tembung sajroning jeneng digunakaké kanggo nuduhaké entitas saben wong. Saben wong nduwéni sapérangan jeneng kang béda-béda, kalebu jeneng ngarep, jeneng kulawarga, lan gelar. Jeneng miturut Van Buren sajroning Wierbicka^[2] kapérang dadi telu ya iku jeneng ngarep jangkep, jeneng celukan, jeneng celukan kang mengku katresnan (parapan), jeneng kuluwarga, lan jeneng gelar. Jeneng ora mung kanggo ciri dhiri pribadi, nanging jeneng uga mratandhani kelas sosial saben wong.

Babagan jeneng ing Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat ora uwal saka tata paugeran kang dhedhasar sambung raketé dharah marang sultan, uga jejibahan minangka abdi dalem^[3]. Tataran sesambung raket dharah iku kapèrang miturut kang paling caket marang sultan ya iku garwa Dalem, putra Dalem, sedhérék Dalem, lan sentana Dalem. Saka caket lan adohé sambung rakete dharah iku mau kanggo mbédakaké anggoné paring jeneng. Déné yèn tumraping abdi dalem, jeneng iku dibédakaké miturut ayahan pakaryané. Abdi dalem ing Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat kapérang dadi loro ya iku abdi dalem punakawan kang makarya ana ing kraton lan abdi dalem kaprajan ya iku para pegawé papréntahan dhaérah kang nampa SK gubernur lan nyadhong pangkat kalenggahan ing kraton^[4].

Jeneng ana ing Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat dibédakké dadi telung jinis, ya iku jeneng cilik (timur), jeneng tuwa, lan jeneng cekak utawa jeneng celukan. Jeneng cilik (timur) ya iku kang diparingaké nalika nembé waé lair, déné jeneng tuwa diparingaké sawisé manjing diwasa utawa wus omah-omah. Tumraping abdi dalem jeneng tuwa kawujudaké minangka jeneng ngarep kang dhedhasar papan ayahan jejibahané. Jeneng cekak utawa celukan minangka wujud panyekaking jeneng cilik utawa jeneng tuwa. Jeneng cilik lan jeneng tuwa adat sabené kanggo ing kaanan formal lan informal, déné jeneng cekak mung kanggo ing kaanan informal^[3].

Tatacara anggoné ménéhi jeneng ing kraton Ngayogyakarta dhedhasar kalenggahan lan pangkaté saben wong. Upama sawijining wong wus migunakaké jeneng tuwa, jeneng cilik (timur) mau ora digunakaké menéh, kajaba ditunggak semi déning wong-wong kang nduwéni sesambungan paseduluran luwih cedhak.

Asma kanggo kulawarga Sultan

Asma kang diparingaké kanggo kulawarga Dalem Sultan katata miturut kalenggahané lan umur. Asma kanggo kulawarga Dalem iki dibédakaké dadi loro, ya iku asma kanggo garwa Dalem lan kanggo putra Dalem^[3].

Asma Garwa Dalem

Asma garwa Dalem kapèrang dadi loro, ya iku asma tumraping garwa padmi (pramèswari) lan asma tumrap garwa ampèyan (selir). Asma Dalem garwa padmi sultan migunakaké tembung-tembung kang nggambaraké samubarang kang sumorot mawa cahya éndah utawa agung.

Asma Dalem garwa padmi, kaya ta: Hemas, Kencana, Kedhaton, Hageng, Sultan, Kencana Wulan, Wandhan.

Déné asma Dalem kanggo garwa ampèyan luwih manèka warna, kaya ta: Surtikanthi, Puspitalangen, Hadiningdiah, Windyaningrum, Ciptamurti, Tilarsa, Pintakapurnama.

Asma putra Dalem

Putra Dalem kakung andarbèni asma timur kang béda karo asma sepuh. Samengko yèn para putra Dalem kakung kang miyos saka garwa padmi utawa garwa ampéyan iku wus lenggah minangka pangéran migunakakè asma sepuh, kaya ta:

G.R.M. Sungangussamsi G.P.H. Purabaya
B.R.M Kartala B.P.H. Dipayana
B.R.M. Hérjunadarpita G.B.P.H. Mangkubumi
B.R.M. Sumyandana G.B.P.H. Jayakusuma

Putra Dalem pawèstri andarbèni asma timur lan asma sepuh dhedhasar sambung raketé dharah Dalem uga kramané. Yèn putra Dalem pawèstri kang miyos saka garwa padmi wus krama migunakaké asma paring Dalem lan ora migunakaké asma garwa kakungé, kaya ta: G.K.R. Pembayun, G.K.R. Condrokirono, G.K.R. Maduretno, G.K.R. Hayu, G.K.R. Bendara.

Putra Dalem pawèstri pambajeng kang miyos saka garwa ampèyan lan krama marang sawènèh priya kang ndarbéni pangkat kalenggahan Kanjeng Pangéran Harya utawa Bendara Pangéran Harya olèh paring asma kadya putra Dalem pawèstri saka garwa padmi. Nanging yèn anggoné krama marang priya kang nora andarbéni pangkat kalenggahan pangéran, kaya ta amung pangkat Kanjeng Radén Tumenggung dhèwèké bakal migunakaké asma garwa kakungé. Babagan iki kalebu uga kang sadurungé krama marang pangéran banjur pegatan lan krama manèh marang priya kang sipat bupati (K.R.T), mula kudu salin asma migunakaké asma garwa kakungé, kayadéné putra Dalem pawèstri saka garwa ampéyan lumrahé, kaya ta:

B.R.A.G. Siti Sundarumiyah + K.P.H. Pakuningrat K.R. Pembayun
B.R.Ay.G. Hangabehi + K.R.T. Gandakusuma B.R.Ay.G. Gandakusuma
B.R.A. Sri Mudiyatun + K.R.T. Murdakusuma B.R.Ay. Murdakusuma

Ing wektu samengko, asma putra Dalem pawèstri utawa sedhérék Dalem pawèstri kang wus krama mrangguli owah-owahan. Putra Dalem pawèstri saka garwa padmi kang sadurungé ora migunakaké asma garwa kakungé, wektu samengko ing wuri sinartakaké asma garwa kakungé, kaya ta G.R.A. Nurmagupita krama marang K.P.H. Suryakusuma, sabanjuré salin asma G.R.Ay. Nurmagupita Suryakusuma utawa G.R.Ay. Suryakusuma. Babagan iki mangkono uga tumraping sedhérék Dalem pawèstri kang sadurungé migunakaké asma garwa kakungé uga mrangguli owah-owahan. Para sedhérék Dalem pawèstri iki bisa migunakaké asma timuré kang sabanjuré nembé asma garwa kakungé, kaya ta B.R.Ay. Hj. Nuraida Jayakusuma (garwa G.B.P.H. Jayakusuma) utawa B.R.Ay. Jayakusuma.

Asma Abdi Dalem

Jeneng kanggo abdi dalem kapérang dadi loro, ya iku :

Asma Abdi Dalem Punakawan

Papan Jejibahan		Pangkat	Jeneng
KH Sri Wandawa		Jajar nganti Wedana	Purwa +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	....... +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
		Pangeran Sentana	....... +	Diningrat Purwaningrat Hadiningrat Kusuma
KH Parentah Hageng		Jajar nganti Wedana	Murda	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KH Parentah Hageng		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Candra	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra
KHP Puraraksa		Jajar nganti Wedana	Pura	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KHP Puraraksa		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	....... +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KHP Widyabudaya		Jajar nganti Wedana	Widya	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KHP Widyabudaya		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	....... +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KHP Kridamardawa	Niyaga	Jajar nganti Wedana	Jeneng tembang, kaya ta Manggaladita
	Niyaga	Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Jeneng tinamtu, kaya ta Mangkuyuda
	Lebdaswara	Jajar nganti Wedana	Jeneng tembang, kaya ta Kumudasmara, Sapatirtala
	Lebdaswara	Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Kaya ta Indra Asmara
	Pedhalangan	Jajar nganti Lurah	Cerma + .......
	Pedhalangan	Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Jeneng tinamtu
KHP Purayakara	Patehan	Jajar nganti Wedana	....... + Dikara
		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Danu +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Nata +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
KHP Wahana lan Kriya		Jajar nganti Wedana	Murda + .......
KHP Wahana lan Kriya		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Boja +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya
Tepas Dwarapura		Jajar nganti Wedana	Jeneng tinamtu
Tepas Dwarapura		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Jeneng tinamtu
Tepas Rantamharta		Jajar nganti Wedana	Hardana + ......
Tepas Rantamharta		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Hardana +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
Tepas Banjarwilapa		Jajar nganti Wedana	Wilapa + .......
Tepas Banjarwilapa		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Wilapa +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja
Tepas Darah Dalem		Jajar nganti Wedana	Jeneng tinamtu
Tepas Darah Dalem		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Jeneng tinamtu
Tepas Witardana		Jajar nganti Wedana	Hardana + .......
Tepas Witardana		Riya Bupati Anom nganti Bupati Nayaka	Hardana +	Winata Pranata Dipraja Dipura Wijaya Seputra Hatmaja

Réferènsi

↑ Zgusta, Ladislav. (1971). Manual of Lexicography. Berlin: De Gruyter. kc. 117. ISBN 3111349187. OCLC 843207076.
↑ Wierzbicka, Anna. (1992). Semantics, Culture, and Cognition : Universal Human Concepts in Culture-Specific Configurations. New York: Oxford Univ Press. kc. 225. ISBN 0195360915. OCLC 191924693.
↑ ^a ^b ^c Sulistyawati, Sulistyawati (2004). "Nama dan Gelar di Keraton Yogyakarta". Humaniora. Volume 16, No.3: 252–262. doi:10.22146/jh.v16i3.1306. {{cite journal}}: |volume= has extra text (pitulung)
↑ Sulistyowati (1999). Sistem Sapaan Bahasa Jawa: Analisis Kasus Sapaan di Keraton Yogyakarta (Thesis). Program Pascasarjana Universitas Gadjah Mada.

[1] Zgusta, Ladislav. (1971). Manual of Lexicography. Berlin: De Gruyter. kc. 117. ISBN 3111349187. OCLC 843207076.

[2] Wierzbicka, Anna. (1992). Semantics, Culture, and Cognition : Universal Human Concepts in Culture-Specific Configurations. New York: Oxford Univ Press. kc. 225. ISBN 0195360915. OCLC 191924693.

[:0-3] Sulistyawati, Sulistyawati (2004). "Nama dan Gelar di Keraton Yogyakarta". Humaniora. Volume 16, No.3: 252–262. doi:10.22146/jh.v16i3.1306. {{cite journal}}: |volume= has extra text (pitulung)

[4] Sulistyowati (1999). Sistem Sapaan Bahasa Jawa: Analisis Kasus Sapaan di Keraton Yogyakarta (Thesis). Program Pascasarjana Universitas Gadjah Mada.

[1]

[2]

[3]

[4]