Deleng sumberé Fyodor Dostoyevsky

{{Infobox Writer
| name        = Fyodor Dostoevsky
| image       = Dostoevsky.jpg
| caption     = 
| birth_date  = [[11 November]] [[1821]]
| birth_place = 
| death_date  = [[9 Fèbruari]] [[1881]]
| death_place = 
| occupation  = Novelis
| genre       = 
| movement    = 
| magnum_opus =
| influences  = 
| influenced  = 
| website     = 
| footnotes   = 
}}
'''Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky''' (Фёдор Миха́йлович Достое́вский, sok-sok [[Alih aksara saka basa Ruslan|dipunalihaksarakaken]] dados '''Dostoevsky''' {{Audio|ru-Dostoevsky.ogg|listen}}) ({{OldStyleDate|11 November|1821|30 Oktober}} – {{OldStyleDate|9 Fèbruari|1881|28 Januari}}) punika salah satunggiling [[sastra Ruslan|sastrawan Ruslan]] paling ageng, ingkang karya-karyanipun nimbulaken dhampak ingkang dawa dhumateng fiksi [[abad kaping 20]]. Karya-karyanipun asring nampilaken tokoh-tokoh ing kaanan ingkang ''putus asa'' lan pikiran ingkang sanget èkstrém, saéngga ngatingalaken pamahaman ingkang ''luar biyasa'' prakawis [[psikologi]] manungsa sarta analisis ingkang lebet ngenani kaanan [[pulitik]], [[sosial]], lan [[spritualitas|spiritual]] ing Ruslan wanci samanten. Kathah saking karya-karyanipun ingkang paling misuwur kados-kados ngramalaken pamikiran lan kapedulian tiyang ing jaman modhèren. Sok-sok panjenenganipun dipunsebat minangka pangadeg [[eksistensialisme]], mliginipun ing ''[[Catatan-catatan dari Bawah Tanah]]'', ingkang dipungambaraken déning [[Walter Kaufmann]] minangka "karya ingkang saé piyambak kanggé eksistensialisme ingkang naté dipunserat".

== Biografi ==
Fyodor punika anak angka kalih saking pitung sadhèrèk ingkang miyos saking pasangan Mikhail lan Maria Dostoyevsky. Boten lami sasampunipun ibunipun tilar donya amargi [[tuberkulosis]] ing taun [[1837]], piyambakipun lan sadhèrèkipun Mikhail dipunkintun dhateng Akademi Tèknik Militèr ing [[St. Petersburg]]. Bapanipun, satunggiling ahli bedhah militèr ingkang sampun pènsiun, ingkang nyambut damel minangka dhokter ing Griya Sakit Mariinsky kanggé tiyang-tiyang miskin ing [[Moskwa]], tilar donya taun [[1839]]. Éwadéné boten dipunmangertos sebabipun, tiyang-tiyang yakin bilih Mikhail Dostoyevsky dipunpejahi déning [[wong tani]]-petaninipun piyambak, ingkang jaréné dados duka nalika Mikhail mendem lan salajengipun tumindak kekerasan. Tiyang-tiyang punika ngupados nahan panjenenganipun, lajeng ngesokaken [[vodka]] dhateng tutukipun saéngga panjenenganipun klelep. Satunggiling cariyos sanès nelakaken bilih Mikhail séda amargi sebab-sebab alamiah, lan satunggiling  juragan siti tangganipun ngripta cariyos ngenani pambrontakan wong tani punika supados panjenenganipun saged mundhut hartanipun kanthi regi mirah.

Dostoyevsky dipunkintun dhateng Akademi Tèknik Militèr St. Petersburg lan amargi panjenenganipun boten patiya pinter ing [[matematika]], mata wulangan ingkang dipunsengiti, mila panjenenganipun boten kasil kanthi saé ing sekolah punika. Kosokwangsulipun, panjenenganipun langkung musataken kawigatosan marang sastra. Tokoh pujaanipun punika [[Honore de Balzac]] lan ing taun [[1843]] panjenenganipun malah mertal salah satunggiling karya paling agengipun Balzac, ''[[Eugenie Grandet]]'' dhateng [[basa Ruslan]]. Watara wekdal punika Dostoyevsky wiwit nyerat fiksinipun piyambak lan ing taun [[1846]], karyanipun ingkang sepindhah, satunggiling novèl cekak kanthi wangun layang, ''[[Tiyang-tiyang Miskin]]'', pikantuk sambetan saé, khususipun déning kritikus liberal, Vissarion Belinsky, kanthi pangalembananipun ingkang misuwur sanget, "Satunggiling [[Nikolai Gogol|Gogol]] ingkang énggal sampun mijil!"

Dostoyevsky dipuncipeng lan dipunkunjara tanggal 23 April [[1849]] amargi katut ing kagiyatan révolusionèr nglawan [[Tsar]] [[Nikolai I saka Ruslan|Nikolai I]]. Tanggal [[16 November]] taun punika penjenenganipun dipundhawahi [[paukuman pati]] amargi kagiyatan anti pamaréntahan ingkang kakait kaliyan satunggiling golongan intelèktual liberal, [[Bunderan Petrashevsky]]. Sasampunipun éthok-éthok dipunukum pati—netranipun dipuntutup lan panjenenganipun dipunpréntah ngadeg ing njawi ingkang asrep hawanipun sinambi nengga kanggé dipuntembak mati déning satunggiling [[regu tembak]], paukuman Dostoyevsky dipunalihaken dados sapérangan taun dipunkintun dhateng [[pambuwangan]] kanggé nyambut damel peksa ing satunggiling kamp pakunjaran [[katorga]] ing [[Omsk]], [[Siberia]]. [[Epilepsi]]ipun ingkang sampun dangu dipuntandhang, sansaya mundhak ing wekdal punika. Panjenenganipun dipunbébasaken saking pakunjaran taun [[1854]], lan dipunwajibaken lelados ing [[Resimen Siberia]]. Dostoyevsky nelasaken gangsal taun salajengipun minangka satunggiling kopral (lan ing wurinipun lètnan) ing lebet Barisan Batalyon Résimèn kaping 7 ingkang dipuntugasaken ing bètèng [[Semey|Semipalatinsk]] ing [[Kazakhstan]].

Pupunika dados titik walik ing kagesangan pangarang punika. Dostoyevsky nilar gagasan-gagasan idhéalipun sepindhah lan dados satunggiling tiyang Kristen lan panentang kiyat [[nihilisme]] lan [[sosialisme]] atèis. Piyambakipun ing wurinipun nglampahi  reréncangan ingkang anèh kaliyan pangarang konservatif, [[Konstantin Pobedonostsev]]. Piyambakipun wiwit njalin sesambetan, lan ing wurinipun palakrama kaliyan Maria Dmitrievna Isaeva, randha satunggiling kenalanipun ing Siberia.

Ing taun [[1860]], panjenenganipun kundur dhateng St. Petersburg, lan ing mriku panjenenganipun nyerat sapérangan jurnal sastra ingkang gagal kaliyan rakanipun, Mikhail. Dostoyevsky sedhih sanget nalika èstrinipun tilar donya ing taun [[1864]], lan boten lami salajengipun sedhèrèkipun ugi tilar donya. Penjenenganipun dados lumpuh ékonominipun amargi utang bisnis lan kedah ngragadi randha rakanipun sarta yoga-yoganipun. Dostoyevsky klelep ing satunggiling [[depresi klinis|depresi]] ingkang lebet sanget, panjenenganipun asring ndhatengi papan main lan kalah teras.

Dostoyevsky nandhang kacandhuan main ingkang parah lan akibat-akibatipun. Miturut  satunggiling cariyos ''[[Kajahatan lan Paukuman]]'', kamungelan novelipun ingkang paling misuwur, dipunrampungaken kanthi kesesa sanget amargi Dostoyevsky sanget mbetahaken arta ing ngajeng saking panerbitipun. Piyambakipun praktis boten gadhah arta sakedhik kémawon sasampunipun telas-telasan main. Dostoyevsky nyerat ''[[Si Penjudi]]'' ing wekdal ingkang sami kanggé njangkepi satunggiling prajanjian kaliyan panerbitipun [[Stellovsky]] ingkang manawi piyambakpipun boten nampi karangan énggal, bakal ngeklaim sadaya hak ripta dhumateng sadaya seratan Dostoyevsky.

Kasurung déning pepénginan kanggé uwal saking para kredituripun ing lebet nagari lan ngunjungi kasino-kasino ing manca nagari, Dostoyevsky nindakaken kunjungan dhateng Éropah Kilèn.Ing mrika, piyambakipun ngupados ngrenda malih sesambetan tresnanipun ingkang lami kaliyan Apollinaria (Polina) Suslova, satunggiling mahasiswi anèm, sasampunipun sapérangan taun sadèrèngipun naté sesambetan. Nanging Suslova boten nampi lamaranipun. Dostoyevsky kuciwa, nanging boten lami salajengipun, piyambakipun kepanggih kaliyan Anna Grigorevna, satunggiling [[panulis sténo]] kanthi yuswa 20 taun, ingkang lajeng palakrama ing taun [[1867]]. Periode punika wujud wekdal panulisan buku-bukunipun ingkang paling ageng. Saking taun [[1873]] dumugi taun [[1881]] piyambakipun males kagagalan-kagagalan jurnalistik sadèrèngipun kanthi nerbitaken satunggiling jurnal wulanan penuh kanthi cariyos cekak, sketsa, lan artikel prakawis prastawa énggal — ''Buku Dinan Pangarang''.  Jurnal punika wujud suksès ageng. Dostoyevsky uga dipunmangertos sampung mangaruhi sarta dipunprabawai déning filsuf Ruslan misuwur, [[Vladimir Sergeyevich Solovyov]], sapérangan malah nelakaken bilih Solovyov wujud prototipe saking tokoh Alyosha Karamazov.

Ing taun [[1877]] Dostoyevsky maringaken [[eulogi]] utami ing panguburan rencang caketipun, panyair [[Nikolai Alekseevich Nekrasov|Nekrasov]], saéngga mijilaken kathah kontrovèrsi. Ing taun [[1880]], boten lami sadèrèngipun piyambakpipun séda, piyambakipun maringaken sesorah [[Aleksandr Sergeevich Pushkin|Pushkinipun]] ingkang misuwur ing upacara pangresmèn monumèn Pushkin ing Moskwa.

Ing taun-taun pungkasanipun, Fyodor Dostoyevsky mapan lami ing résor [[Staraya Russa]] ingkang langkung celak dhateng [[St Petersburg]] lan langkung mirah tinimbang résor-résor Jerman. Piyambakipun séda tanggal [[28 Januari]] ([[Kalèndher Julius|O.S.]]), [[1881]] amargi panggetihan paru-paru ingkang dipunsebabaken déning serangan epilepsi. Dhisinipun dipunsarèkaken ing [[Pasaréyan Tikhvin]] ing [[Biara Alexander Nevsky]], [[St. Petersburg, Ruslan]]. Sekawan dasa éwu tiyang Ruslan ngratapi lan dhateng ing panguburanipun. {{rf|1|IdiotIntro}}

== Karya lan prabawa ==
Prabawa Dostoyevsky wiyar sanget—saking [[Herman Hesse]] dumugi [[Marcel Proust]], [[William Faulkner]], [[Albert Camus]], [[Franz Kafka]], [[Friedrich Nietzsche]], [[Henry Miller]], [[Yukio Mishima]], [[Gabriel García Márquez]] lan [[Joseph Heller]]—praktis boten wonten setunggil kémawon panulis ageng abad kaping 20 ingkang lolos saking ayang-ayangipun ingkang rowa (sapérangan tokoh ingkang boten kénging prabawai arang sanget, kalebet [[Vladimir Nabokov]], [[Henry James]], [[Joseph Conrad]] lan, ing cara ingkang langkung kasamar, [[D.H. Lawrence]]). Juru roman Amérika [[Ernest Hemingway]] ugi ngutip Dostoyevsky ing buku-buku otobiografinipun, minangka prabawa ageng ing karyanipun. Dhasaripun Dostoyevsky punika satunggiling pangarang mitos (lan ing prakawis punika sok-sok panjenenganipun dipunbandhigaken kaliyan [[Herman Melville]]), lan panjenenganipun sampun ngripta satunggiling karya ingkang wigati sanget lan saged dipunsebat ngandhut daya hipnotis ingkang gadhah ciri kados makaten: swasana ingkang sanget dipundramatisir (konklaf), kaliyan tokoh-tokohipun, ingkang asring ing swasana skandal lan mbledhos, kanthi penuh semangat kalibat ing dhialog-dhialog kados Sokrates ''à la Russe'' (gaya Ruslan); pamadosan [[Hyang]], masalah Kuwaos Awon lan kasangsaran tiyang-tiyang ingkang boten lepat ngisi sapérangan ageng novèl-novèlipun.

== Cathetan ==
{{ent|1|IdiotIntro}} Dostoevsky,Fyodor; Introduction-The Idiot, Wordsworth Ed. Ltd, 1996.

== Karya-karya utami ==
* ''Бедные Люди'' (''[[Poor Folk]]'') ([[1846]])
* ''Двойник: Петербургская Поэма'' (''[[The Double: A Petersburg Poem]]'') ([[1846]])
* ''Неточка Незванова'' (''[[Netochka Nezvanova]]'') ([[1849]])
* ''Село Степанчиково и его обитатели'' (''[[The Village of Stepanchikovo]]'' utawi ''The Friend of the Family'') ([[1859]])
* ''[[The Insulted and Humiliated]]'' (utawi ''The Insulted and the Injured'') ([[1861]])
* ''Записки из Мертвого Дома'' (''[[The House of the Dead]]'') ([[1862]])
* ''[[A Nasty Story]]'' ([[1862]])
* ''Записки из Подполья'' (''[[Notes from Underground]]'' utawi ''Letters from the Underworld'') ([[1864]])
* ''Преступление и Наказание'' (''[[Crime and Punishment]]'') ([[1866]])
* ''Игрок '' (''[[The Gambler (novela)|The Gambler]]'') ([[1867]])
* ''Идиот'' (''[[The Idiot (novèl)|The Idiot]]'') ([[1868]])
* ''Бесы'' (''[[The Possessed]]'' utawi ''Demons'' utawi ''The Devils'') ([[1872]])
* ''Подросток'' (''[[The Raw Youth]]'' utawi ''The Adolescent'') ([[1875]])
* ''Братья Карамазовы'' (''[[Karamazov Bersaudara]]'') ([[1880]])

== Cariyos cekak ==
* "[[White Nights (cariyos cekak)|White Nights]]" (Ndalu Pethak) ([[1848]])
* "[[A Christmas Tree and a Wedding]]" (Wit Natal lan Mantèn) ([[1848]])
* "[[An Honest Thief]]" (Maling ingkang jujur) ([[1848]])
* "[[The Dream of a Ridiculous Man]]" (Impèn satunggiling tiyang ingkang konyol) ([[1877]])
* "[[The Peasant Marey]]" (Marey si wong tani) ([[1876]])

== Anéka rupi ==
* Ingkang nyengsemaken, Fyodor Dostoyevsky lan raseksa sanèsipun ing sastra Ruslan abad kaping 19, [[Lev Nikolayevich Tolstoy]], boten naté pepanggihan kanthi pribadi, éwadéné kekalihipun silih muji satunggal kaliyan satunggalipun. Tolstoy jaréné nangis nalika mireng sédanipun Dostoyevsky. Ing wekdal samanten, kekalihipun dipunanggep déning para kritikus lan publik Ruslan minangka novèlis paling ageng ingkang dipunasilaken Ruslan.

== Rujukan budaya ==
* Band rock [[British Sea Power]] kanthi langsung ngrujuk marang Dostoyevsky ing lagu "Apologies to Insect Life", ingkang sedikit banyak dipundhasaraken dhateng ''Cathetan-cathetan saking Ngandhap Siti''.
* Lagu "This is just a Modern Rock Song" déning band Sekotlan [[Belle and Sebastian]] ngandhut ukara "Kula boten sedhih kados Dostoyevsky/Kula boten lantip kados Mark Twain".
* Band [[Protest the Hero]] nelakaken bilih Dostoevesky punika prabawa mliginipun kanggé album konsèpipun ''Kezia''. Band punika  ugi naté nyerat lan nyanyèkaken lagu asesirah "I am Dimitri Karamazov and the World Is My Father" (Kula punika Dimitri Karamazov lan Donya punika Bapa Kula) ing EP-nipun ''A Calculated Use of Sound''.
* [[Brian Griffin]] maos ''Kajahatan lan Paukuman'' ing satunggiling èpisode ''Family Guy''.
* Sam Weir maos ''Kajahatan lan Paukuman'' ing èpisode "Tricks and Treats" ing acara TV ''[[Freaks and Geeks]]''.
* ''[[The Machinist]]'' ugi katonipun dipunprabawai déning karya Dostovsky, ''The Double''. Tokoh utami saking cariyos punika antagonis lan ugi protagonis. Komentar DVD kanggé ''The Machinist'' nyebataken ''The Double'' minangka sumber ilhamipun. Tokoh utami ing ''The Machinist'' ugi dipungambaraken ing satunggiling kasempatan nalika maos buku Dostoyevsky ''The Idiot''.
* Ing seri TV Britania, ''[[The Office]]'', usum sepindhah, episode 3, [[David Brent]] ngupados ningkataken egonipun kanthi mamèraken pengetauanipun prakawis kagesangan lan karya Dostoyevsky.
* Ing filem [[Woody Allen]], ''[[Match Point]]'', tokoh mliginipun dipungambaraken maos Dostoyevsky lan asring ndhiskusèkaken.
* Indie band [[Kind of Like Spitting]] ngrekam lagu "Dostoyevsky Gets Mugged Outside a Donut Shop in Jersey" kanggé albumipun ''Old Moon in the Arms of the New''.
* ''[[American Psycho]]'' déning [[Bret Easton Ellis]] dipunwiwiti kanthi kutipan saking ''[[Cathetan-cathetan saking Ngandhap Siti]]''.
* Dalam èpisode ''[[The X-Files]]'', "Talitha Cumi," kathah saking dhialog antawisipun [[Priyantung ingkang ngrokok]] lan Jeremiah Smith dipundhasaraken ing paragraf-paragraf saking [[Sang Inkuisitor Agung]] ing ''The Brothers Karamazov''. Episode punika ugi nyebataken [[Epilepsi temporal lobe|Sindrom Dostoyevsky]].
* Band post-punk Britania, Magazine ngrujuk dhateng Dostoyevsky ing "Philadelphia" lan "Song from Under the Floorboards" ing albumipun ''The Correct Use of Soap''.
* [[Nietzsche]] mratelakaken prakawis Yesus: "Éman sanget boten wonten Dostoyevsky ing saubenging Panjenenganipun." Piyambakipun ugi nelakaken "Dostoyevsky punika satunggal-satunggaling psikolog ingkang saking piyambakipun kula saged sinau: panjenenganipun wujud kamujuran ingkang paling ngremenaken ing gesang kula, langkung remen tinimbang panemon Stendhal." Panjenenganipun nelakaken bilih ''Cathetan-cathetan saking Ngandhap Siti'' "nelakaken kaleresan saking rah."
* [[Martin Scorsese]] ngginakaken téma-téma saking karya Dostoyevsky khususipun ing ''Crime and Punishment'' (Kajahatan lan Paukuman) lan ''Notes from the Underground'' (Cathetan-cathetan saking Ngandhap Siti) kanggé ndamel filem ''[[Taxi Driver]]''. [https://web.archive.org/web/20011006213838/http://www.geocities.com/jnyby83/ScorseseandDostoevsky.html]
* Ing komèdi [[Woody Allen]], ''[[Love and Death]]'', Allen lan réncangipun ngginakaken irah-irahan saking saben novèl ageng Dostoyevsky kanggé ndhiskusèkaken pawartos panggènipun.
* Ing èpisode kaping 39 saking acara TV ''[[Lost]]'' Locke maringaken dhateng si tahanan buku [[Karamazov Sasadulur]] kanggé dipunwaos lan nelakaken bilih [[Hemingway]] gesang ing ayang-ayanganipun.
* ''In the British claymation [[Wallace and Gromit]] short [[A Close Shave]] the silent canine [[Gromit]] reads [[Crime and Punishment]] by Fido Dogstoevsky while he is in prison for rustling sheep''.
* Band metal Technical ''[[Ion Dissonance]]'' ngrujuk dhateng ''[[Crime and Punishment]]'' ing lagunipun "Lecturing [[Raskolnikov]] (Or How to Properly Stab an Old Widow)"
* Buku Jack Kerouac, ''[[On the Road]]'', nyebat Dostoyevsky kaping pérangan.

== Pranala njawi lan rujukan ==
{{wikisource|Author:Fyodor_Dostoevsky}}
{{wikiquote}}
{{commons|Fyodor_Dostoevsky}}
* [http://www.FyodorDostoevsky.com FyodorDostoevsky.com]-Situs penggemar Dostoyevsky 
* [http://Dostoyevsky.thefreelibrary.com/ Biografi singkat Fyodor Dostoyevsky lan karya-karyanipun]
* {{gutenberg author| id=Fyodor+Dostoyevsky | name=Fyodor Dostoevsky}}
* [http://digital.library.upenn.edu/webbin/book/search?author=Dostoyevsky%2c+ E-teks kapilih Dostoyevsky saking proyèk perpustakaan digital Penn Librarys]
* [http://librivox.org/notes-from-the-underground-by-fyodor-dostoyevsky/ Buku audio gratis] ''[[Cathetan-cathetan saka Ngisor Lemah]]'' saking [http://librivox.org LibriVox]
* [http://ilibrary.ru/author/dostoevski/ Tèks lengkap sabagéyan karya Dostoyevsky ing basa aslinipun, Ruslan]
* [http://www.fmdostoyevsky.com Fyodor Dostoyevsky] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210112104034/http://www.fmdostoyevsky.com/ |date=2021-01-12 }}-Biografi, e-buku, kutipan lan sumber-sumber sanèsipun
* ''Crime and Punishment,'' Fyodor Dostoyevsky, terj. Richard Pevear dan Larissa Volokhonsky. Vintage Classics, 1992, New York.
* ''Crime and Punishment,'' Fyodor Dostoyevsky, terj. Constance Garnett, pangantar déning Joseph Frank. Bantam Books, 1987, New York.
* [http://www.acad.carleton.edu/curricular/RUSS/Moscow/2001PhotoAlbum/StPetersburg/Dostoevsky_GogolSights/ Sapérangan foto papan lan patung kanggé ngenang Dostoyevsky lan karyanipun] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051212123305/http://www.acad.carleton.edu/curricular/RUSS/Moscow/2001PhotoAlbum/StPetersburg/Dostoevsky_GogolSights/ |date=2005-12-12 }}
* [http://www.kiosek.com/dostoevsky/contents.html Dostoevsky Research Station]
* [http://www.emich.edu/public/history/moss/ ALEXANDER II AND HIS TIMES: Sawijining sajarah naratif ngenani Ruslan ing mangsa Alexander II, Tolstoy, lan Dostoyevsky] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060917144507/http://www.emich.edu/public/history/moss/ |date=2006-09-17 }}

{{Artikel Dhasar}}

[[Kategori:Lair 1821]]
[[Kategori:Pati 1881|Dostoyevsky, Fyodor]]
[[Kategori:Sastrawan Ruslan|Dostoyevsky, Fyodor]]
[[Kategori:Tokoh Ruslan|Dostoyevsky, Fyodor]]
[[Kategori:Artikel mawa basa krama]]