Candhi Kidhal: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan

Salarik

Révisi kala 15 Oktober 2012 15.15

Candi Kidalyaiku salah sawijinung candi warisan saka kerajaan Singasari. Candi iki dibangun kanggo ngormati jasa agungAnusapati, Raja ke-2 aka Singhasari, lang mrintah sekitar 20 tahun (1227 - 1248). Kematian Anusapati dipateni déning Panji Tohjaya wajud bagéan saka rebutan kekuasaan ing Singhasari, lan diyakini kanthi bagéan saka kutukan Mpu Gandring^[1] .

Candi Kidal (dhuwur12,5 m, ombo: 35 m2) ana ing désa Rejokidal sekitar 20 km sebelah wetan kutha Malang - Jawa Timur. Candi Kidal dibangun ing tahun1248 M, nalika rampung é upacara pemakaman Cradha kanggoRaja Anusanatha (Anusapati), kang ngganti Raja Rajasa Sang Amurwabhumi. Anusapati diarcaaké dadi Siwa lan dipapanaké ing ruang utama candi. Nanging saiki arca iku wus ora ana ing papan iku^[2] .

Arsitektur

Bangunan candi kabèhé digawé saka watu andesit lan kanthi dimensi geometris vertikal. Ing sekeliling pelataran candi ana susunan watu kang nduwéni fungsi kanggo pager. Awak candi ngadeg ana ing saduwuré baturan (sikil candi) kang dhuwuré sekitar 2 m. Kanggo munggah menyang selasar ing lanté sikil candi digawé anda watu pas ing ngarep lawang. Kang apik, anak anda digawé tipis-tipis, saingga saka adoh katingal kaya udu anda mlebu. Anda watu iku ota dilengkapi pipi anda kang bentuké ukel, kaya ing candi liya, nanging ing sish kiwa-tengen anak anda kang no 1 ana badug (tembok cethek) bentuké siku kang nutupi sisi samping lan sebagéan sisi ngarep sikil anda. Badug iki ora ana ing candi liyané^[3] .

Rélièf

Candi Kidal ditemuaké déning pihak Belanda ing tahun 1925. Bab iki kabukti kanthi kesimpen é arca Siwa, kang kuduné ana ing candi Kidal, nanging kasimpen ana ing Royal Tripical Institute Amsterdam.

Candi Kidal iki nduwé rélièf kanthi carita Garudeya kang nduwéni arti utawa makna babagan pembebasan perbudakan^[4] .

Fungsi

Candi Kidal dibangun kanggo papan pendarmaan Raja Anusapati kang wafat ing tahun 1248 M. Candi ini kagolong unik amarga ing umum hiasan/relief ing sawijining candi duwé sifat Pradaksina (bahasa sansekerta kang artiné searah jarum jam), nanging Candi Kidal malah duwé sifat Prasawya (bahasa sansekerta kang artiné lawanan arah jarum jam)^[5] . Ing filosofi Jawa asli, candi uga duwé fungsi kanggo papan ruwatan raja kang wus ajal supaya bali suci lan bisa nitis manèh dadi déwa^[6] .

Cathetan Suku

↑ (ing basa Indonésia) www.mapyourinfo.com
↑ (ing basa Indonésia) www.navigasi.net:Artikel: Budaya - Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)
↑ (ing basa Indonésia) www.candi.pnri.go.id:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)
↑ (ing basa Indonésia) www.eastjava.com.id:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)
↑ (ing basa Indonésia) www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)
↑ (ing basa Indonésia) www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

Pranala Njaba

(ing basa Indonésia) Situs web tentang candi dan wisata lain di Malang
(ing basa Indonésia) Candi Kidal di CityGuide.KapanLagi.com

Deleng Uga

Cithakan:Candi Hindu Indonesia

[internet_1-1] (ing basa Indonésia) www.mapyourinfo.com

[internet_2-2] (ing basa Indonésia) www.navigasi.net:Artikel: Budaya - Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

[internet_3-3] (ing basa Indonésia) www.candi.pnri.go.id:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

[internet_4-4] (ing basa Indonésia) www.eastjava.com.id:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

[internet_5-5] (ing basa Indonésia) www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

[internet_6-6] (ing basa Indonésia) www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Larik 1: / Larik 1: @@
-{{inuseuntil|28 Pebruari 2012}}
+{{inuseuntil|23 Februari 2012}}
+[[Gambar:Candi Kidal A.JPG|thumb|right|250px|Candi Kidal ing Tumpang, Malang, Jawa Timur]]
+'''Candi Kidal'''yaiku salah sawijinung [[candi]] warisan saka [[kerajaan Singasari]]. Candi iki dibangun kanggo ngormati jasa agung[[Anusapati]], Raja ke-2 aka [[Singhasari]], lang mrintah sekitar 20 tahun (1227 - 1248). Kematian Anusapati dipateni déning [[Tohjaya|Panji Tohjaya]] wajud bagéan saka rebutan kekuasaan ing Singhasari, lan diyakini kanthi bagéan saka kutukan [[Mpu Gandring]]<ref name="internet 1">{{id}} [http://mapyourinfo.com/wiki/id.wikipedia.org/Candi%20Kidal/ www.mapyourinfo.com] </ref> .
-[[Gambar:Candi Kidal A.JPG|thumb|250px|Candi Kidal]]
+Candi Kidal (dhuwur12,5 m, ombo: 35 m2) ana ing désa [[Rejokidal]] sekitar 20 km sebelah wetan kutha [[Malang]] - [[Jawa Timur]]. Candi Kidal dibangun ing tahun1248 M, nalika rampung é upacara pemakaman Cradha kanggoRaja Anusanatha (Anusapati), kang ngganti Raja Rajasa Sang Amurwabhumi. Anusapati diarcaaké dadi Siwa lan dipapanaké ing ruang utama candi. Nanging saiki arca iku wus ora ana ing papan iku<ref name="internet 2">{{id}} [http://www.navigasi.net/goart.php?a=bucakidl www.navigasi.net:Artikel: Budaya - Candi Kidal] (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)</ref> .
-'''Candhi Kidal''' yaiku [[candhi]] [[Hindhu]] paninggalané [[dinasti]] [[Singasari]].<ref name="internet1">{{id}}[http://www.eastjava.com/tourism/malang/ina/kidal-temple.html Candi Kidal](diundhuh 9 Oktober 2012)</ref> Candhi Kidal dumunung ing [[Désa]] [[Rejokidal]], [[Kecamatan]] [[Tumpang]], udakara 20 km sisih wétan kutha [[Malang]].<ref name="internet1"/> Candhi Kidal ditemokaké dèning wong [[Belanda]] ing taun [[1925]].<ref name="internet1"/> Iki kabukti kanthi kasimpené [[arca]] [[Siwa]] sing kuduné ana ing Candi Kidal nanging Arca iki kasimpen ing [[Royal Tripical Institute]] [[Amsterdam]].<ref name="internet1"/>
+== Arsitektur ==
-Candhi Kidal bisa diarani candhi pamujan sing paling tuwa ing [[Jawa Wetan]], amarga ing pamaréntahan [[Airlangga]] (11-12 M) yaiku saka [[Kerajaan Kahuripan]] lan raja-raja [[Kerajaan Kediri]] (12-13 M) namung ninggalaké [[Candhi Belahan]] lan [[Candhi Jalatunda]] minangka petirtaan utawa padusan.<ref name="internet2">{{id}}[http://candi.pnri.go.id/jawa_timur/kidal/kidal.htm Tentang Candi Kidal](diundhuh 9 Oktober 2012)</ref> Candhi Kidal dibangun taun [[1248]] M, sawisé upacara ngubur ''Cradha'' kanggo Raja [[Anusapati]] minangka [[raja]] Kerajaan Singosari.<ref name="internet2"/> Ancas pembangunan candhi iki yaiku kanggo ndharmakaké Raja Anusapati, supaya bisa antuk kamulyan minangka Syiwa Mahadewa.<ref name="internet2"/> Amarga dibangun nalika jaman ''transisi'' saka jaman emas pamarentahan kerajaan-kerajaan [[Jawa Tengah]] tumuju kerajaan-kerajaan [[Jawa Wetan]]. Ing Candhi Kidal ditemokaké gabungan antarané candhi Jawa Tengah lan candhi Jawa Wetan.<ref name="internet2"/> Sabagéyan pakar ngarani Candi Kidal minangka ''prototipe'' saka candhi Jawa Wetanan.<ref name="internet2"/>
+Bangunan candi kabèhé digawé saka watu [[andesit]] lan kanthi dimensi geometris vertikal. Ing sekeliling pelataran candi ana susunan watu kang nduwéni fungsi kanggo pager. Awak candi ngadeg ana ing saduwuré baturan (sikil candi) kang dhuwuré sekitar 2 m. Kanggo munggah menyang selasar ing lanté sikil candi digawé anda watu pas ing ngarep lawang. Kang apik, anak anda digawé tipis-tipis, saingga saka adoh katingal kaya udu anda mlebu. Anda watu iku ota dilengkapi pipi anda kang bentuké ukel, kaya ing candi liya, nanging ing sish kiwa-tengen anak anda kang no 1 ana badug (tembok cethek) bentuké siku kang nutupi sisi samping lan  sebagéan sisi ngarep sikil anda. Badug iki ora ana ing candi liyané<ref name="internet 3">{{id}} [http://candi.pnri.go.id/jawa_timur/kidal/kidal.htm www.candi.pnri.go.id:Candi Kidal] (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)</ref> .
-==Bangunan Candhi==
+== Rélièf ==
+Candi Kidal ditemuaké déning pihak Belanda ing tahun 1925. Bab iki kabukti kanthi kesimpen é arca Siwa, kang kuduné ana ing candi Kidal, nanging kasimpen ana ing [[Royal Tripical Institute Amsterdam]].
+Candi Kidal iki nduwé rélièf kanthi carita [[Garudeya]] kang nduwéni arti utawa makna babagan pembebasan perbudakan<ref name="internet 4">{{id}} [http://www.eastjava.com/tourism/malang/ina/kidal-temple.html www.eastjava.com.id:Candi Kidal] (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)</ref> .
-Sawisé  dipugar taun [[1986]] nganti taun [[1990]], ukuran Candhi Kidal yaiku dawané 10,8 m, ambané 8,36 m, lan dhuwuré 12,26 m.<ref name="internet3">{{id}}[http://pesonamalangraya.com/?p=1461 Pesona Candi Kidal](diundhuh 10 Oktober 2012)</ref> Déné dhuwur asliné udakara 17 mèter.<ref name="internet3"/> Kabèh bangunan candhi kagawé saka watu [[andesit]] kanthi ''dimènsiné geometris vertikal''.<ref name="internet2"/> Ing sakupengé latar candhi ana susunan [[watu]] sing fungsiné kanggo pager.<ref name="internet2"/> Awak candhi ngadeg ing sadhuwuré batur (sikil candhi) sing dhuwuré 2 m.<ref name="internet2"/> Kanggo tekan selasar ing jubin sikil candhi, digawé undhak-undhakan watu ing ngarep lawang.<ref name="internet2"/> Sing narik kawigatèn yaiku undhak-undhakan mau digawé tipis-tipis saéngga saka adoh katon kaya ora undhak-undhakan sing sabeneré.<ref name="internet2"/> Undhak-undhakan watu iki uga dijangkepi pipi andha sing bentuké ukel kaya ing candhi-candhi liyané.<ref name="internet2"/> Nanging, ing sisih kiwa-tengen undhak-undhakan sing sepisan ana ''badug'' yaiku témbok cendhèk sing bentuké siku lan nutupi sisih pinggir lan sabagéyan sisih ngarep sikil undhak-undhakan.<ref name="internet2"/>  Badug iki sing dadi ciri khas Candhi Kidal amarga ora ana ing candhi-candhi liyané.<ref name="internet2"/> [[Lawang]] candhi mandhep ngulon, dijangkepi ''bilik'' kanthi hiasan kalamakara (sirah Kala) ing dhuwuré.<ref name="internet2"/> Hiasan sirah Kala kuwi katon medèni amarga mripate mendelik, lambéné kabukak sarta taring gedhé lan mbengkok.<ref name="internet2"/> Ing pojok kiwa lan tengen ana [[driji]] [[tangan]] sing mudra (sikap ngancem), saéngga sampurna banget kanggo sesawangan makhluk sereng sing njaga bangunan suci candhi.<ref name="internet2"/>
-Ana telung relief [[Garuda]] ing candhi Kidal, sing sepisan yaiku Garuda sing nggéndhong [[ula]] gedhé telu.<ref name="internet4">{{id}}[http://www.navigasi.net/goart.php?a=bucakidl Budaya-Candi Kidal](diundhuh 10 Oktober 2012)</ref> Relief kapindho nggambaraké Garuda kanthi [[kendhi]] ing dhuwur sirahé lan relief sing katelu yaiku Garuda sing nyangga wong wadon.<ref name="internet4"/> Ing antarané telung relief kasebut, relief kepindho sing paling apik lan isih wutuh nganti saiki.<ref name="internet4"/>
-==Mitos Garudheya==
+== Fungsi ==
+Candi Kidal dibangun kanggo papan pendarmaan [[Raja Anusapati]] kang wafat ing tahun 1248 M. Candi ini kagolong unik amarga ing umum hiasan/relief ing sawijining candi duwé sifat Pradaksina (bahasa sansekerta kang artiné searah jarum jam), nanging Candi Kidal malah duwé sifat Prasawya (bahasa sansekerta kang artiné lawanan arah jarum jam)<ref name="internet 5">{{id}} [http://pesonamalangraya.com/?p=1461 www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal] (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)</ref> .
+Ing filosofi Jawa asli, candi uga duwé fungsi kanggo papan ruwatan raja kang wus ajal supaya bali suci lan bisa nitis manèh dadi déwa<ref name="internet 6">{{id}} [http://pesonamalangraya.com/?p=1461 www.pesonamalangraya.com:Candi Kidal] (diunduh tanggal 15 Oktober 2012)</ref> .
-Ing kasusastran Jawa Kuno, ana mitos sing kawentar ing bebrayan, yaiku mitos Garudheya.<ref name="internet2"/> Sawijiné [[garuda]] bisa kasil mbébasaké ibuné saka donya budhak kanthi tebusan banyu suci amerta (banyu panguripan).<ref name="internet2"/> Relief mitos Garudheya iki digawé kanggo ngganepi weling Anusapati sing kepèngin ngruwat [[Ken Dedes]], ibu sing banget ditresnani. Mitos iki jangkep kababar ing relief sakupengé sikil Candhi Kidal. Kanggo maca nganggo teknik ''prasawiya'' (nglawan arah pandom jam), diwiwiti saka sisis kidul.<ref name="internet2"/>
-===Carita===
+== Cathetan Suku ==
-Kacarita, ana sawijiné resi arané Resi Kasyapa sing nduwé garwa loro yaiku Kadru lan Winata. Satemené Kadru kuwi seduluran karo Winata nanging kekaroné asring padu amarga rebutan éntuk kawigatèn saka Resi Kasyapa. Kekaroné padha prihatin amarga wis suwé durung bisa nduwé anak.<ref name="internet2"/>
+<references/>
-Sawijiné dina, Dewi Winata katekan déwa lan mènèhi [[endhog]]. Dewa kuwi banjur weling supaya Dewi Winata njaga endhog kuwi apik-apik nganti tekan wayahé netes lan ngrumati makhluk sing netes saka endhog kuwi. Dewi Winata banjur nyimpen endhog mau ing panggonan sing primpen. Wayah kuwi uga, Dewi Kadru ngalami kadadéyan sing padha. Nganti tekan wayahé netes, endhog sing disimpen Kadru metu ula telu lan endhog sing disimpen Winata metu manuk siji. Kadru lan Winata ngrumati anak-anak kuwi nganti padha gedhé. [[Manuk]] mau dadi garuda sing dijenengi Garudheya, déné anak-anaké Kadru tuwuh dadi [[naga]].<ref name="internet2"/>
+== Pranala Njaba ==
-Kadru kuwi sifaté kesèt lan wis kesel ngrumati anak-anaké sing mbeling-mbeling amarga asring mumpet ing bulak-bulak. Mula, tuwuh niyat ala Kadru supaya bisa masrahaké anak-anaké marang Winata. Winata diajak totohan. Nanging, Kadru tumindak urik, saéngga Kadru sing menang lan Winata kudu gelem ngrumati anak-anaké Kadru saben dina. Sabanjure Winata njaluk tulung marang Garuda supaya ngewangi dheweke ngrumati anak-anake.<ref name="internet3"/>
+* {{id}} [http://malangsite.net/wisata-sejarah-malang-candi-kidal/ Situs web tentang candi dan wisata lain di Malang]
+* {{id}} [http://cityguide.kapanlagi.com/malang/wisata/35639-candi-kidal.html Candi Kidal di '''CityGuide.KapanLagi.com''']
+== Deleng Uga ==
-Nalika wis gedhé Garudheya takon marang ibuné, Winata kenging ngapa kok dhèwèké lan ibuné kudu ngrumati sedulur kuwaloné déné Kadru malah ora ngrumati. Sawisé dicritani dèning ibuné, Garudheya ngerti sujarahé. Mula banjur nggolèk cara supaya ibuné bisa ucul saka kasangsaran kuwi. Lan cara supaya bisa nulungi ibuné yaiku kanthi nggawa ''banyu suci amerta'' sing kasimpen ing kahyangan lan dijaga para dewa lan banyu kuwi mau asalé saka ''segara susu''. Garudheya nyaguhi lan mangkat menyang kahyangan sawisé èntuk idin saka Winata. Para dewa mesthi ora mènèhi idin marang Garudheya njupuk banyu amerta kuwi saéngga kadadèn perang antarané Garudheya lan para dewa. Nanging, Garudheya bisa ngasoraké para dewa. Mula Bathara Wisnu mèlu cawé-cawé nglawan Garudheya. Garudheya bisa dikalahaké dèning Bathara Wisnu. Nanging, sawisé Bathara Wisnu ngerti ancasé Garudheya nggolek banyu amerta kanggo nulungi ibuné Wisnu ngidinké Garudheya nyilih banyu amerta kuwi kanggo ngeculaké ibuné nanging saraté Garudheya kudu gelem dadi tunggangané. Saka kuwi Garuda dadi tunggangané Bathara Wisnu kaya sing katon ing patung-patung Wisnu umumé. Kanthi banyu amerta kuwi akhiré Garudheya bisa ngeculaké Winata saka kasangsaran.<ref name="internet3"/>
+* [[Kerajaan Singhasari]]
+* [[Ken Arok]]
+* [[Candi Jago]]
+{{Candi Hindu Indonesia}}
+[[Kategori:Candi Hindu|Kidal]]
+[[Kategori:Candi di Jawa Timur|Kidal]]
-==Cathetan suku==
-{{reflist}}
-[[Kategori:Candhi|Kidal]]
-[[Kategori:Candhi ing Jawa Tengah|Kidal]]
 [[en:Kidal temple]]