Wos

Wos pethak lan wos abrit

Wos utawi beras (ngoko) punika gabah ingkang sampun dipunbucal kulitipun lan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas menungsa ing donya. Cekakipun, beras punika isining gabah.

Kulit utawi rambut gabah sacara anatomi dipunsebat ‘palea’ (bagéyan ingkang dipuntutupi) lan ‘lemma’ (bagéyan ingkang nutupi).

Cara anggénipun mbucal kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:

• Cara tradhisional, gabah dipundheplok nganggé lumpang/lesung lan alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken kaliyan bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul punika saged dados pakan kéwan ternak, umpaminipun ayam, mènthog lan babi.
• Cara modhèrn, gabah dipungiling nganggé mesin panggilingan. Mawi piranti punika, beras saged langsung resik lan dipunpisah kaliyan rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wetah (basa Indonesia: sekam) lan bekatul. Rambut gabah saged dados rabuk taneman kagem budhidhaya taneman hias utawi dipunbesmi ngantos dados awu. Awu punika saged dipunagem asah-asah perabot pawon (basa Indonesia: dapur) saksampunipun dipuncampur sabun.

Anatomi wos

Wos ing salebeting Biologi menika bagéyan isi pantun ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:

• aleuron, lapisan langkung njawi ingkang asring tumut kabucal ing prosés pamisahan kulit.
• endospermia, panggènan sebagéyan ageng pati lan protéin beras.
• embrio, ingkang dados calon taneman énggal (manawi sampun awujud beras sampun mboten saged thukul malih, kajawi ngagem bantuan tèknik kultur jaringan). Ing basa padintenan, embrio menika kasebat mata beras.

Kandhungan wos

Kados bulir serealia sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pathi (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhut protéin, vitamin (utaminipun ing bagéyan aleuron), mineral lan toya.

Pathi wos saged dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:

• amilosa, pati kanthi struktur mboten cawang
• amilopektin, pati kanthi struktur cawang

Campuran kalih golongan pathi punika sanget nemtokaken werni (transparan utawi mboten) lan tèkstur sekul (léngkét, empuk, atos, utawi pera).

Jenis lan warna wos

Warna wos ingkang bènten-bènten dipunatur sacara genetik, amargi bèdanipun gèn ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, saha campuran pati ing endospermia.

• Wos ‘biasa’ ingkang werni pethak radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhutan amilosa umumipun kirang langkung 20%. Wos menika ndhominasi pasar wos.
• Wos abrit, amargi aleuronipun ngandhut gèn ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber werni abrit utawi ungu.
• Wos cemeng, langka sanget, amargi aleuron saha endospermia ngasilaken antosianin kanthi intènsitas inggil saéngga werninipun ungu sanget nyelaki ireng.
• Ketan (utawi wos ketan), werninipun pethak, mboten transparan, sedaya utawi méh sedaya pathinipun punika amilopektin.
• Ketan cemeng, inggih punika versi ketan saking wos ireng.

Wonten sapérangan jinising beras ingkang wangi menawi dipun-dang (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). Aroma menika amargi wonten senyawa aromatik medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. Sifat menika dipunatur sacara genetik saha dados objék rekayasa genetika beras.

Ginanipun beras

Beras dipunginakaken utaminipun dipunolah dados sekul, dhedhaharan pokok paling wigatos wargi ndonya. Beras ugi dados komponén utami beras kencur saha param. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika arak saha toya tajin.

Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi dhuwur, dipunolah dados glepung rice bran. Bagéyan embrio ugi dados suplemèn ingkang kasebut tepung mata beras.

Kanggé kepentingan dhiét, beras dipundadosaken salah setunggal sumber pangan bébas gluten mawi bentuk brondong.

Aspèk budaya lan basa

Beras saged dipunsebat dados penciri budaya Austronesia sacara integral, mliginipun Austronesia bagéyan kilèn. Sebutan Austronesia langkung tumuju ing aspèk linguistik.

Ingkang mbèntenaken pantun, gabah, merang, damèn, beras, sekul, utawi ketan punika salah setunggaling ciri lekatipun ‘budaya padi’ ing masarakat panganggé kulawarga basa Austronesia, lan kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.

Aspèk ‘budaya padi’ ing masarakat ngriku ing mangsa rumiyin, ugi katingal ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing Jawi.

Ing budaya Banten dipunkenal beras (mliginipun dhaérah Serang), inggih menika beras kanthi kualitas paling saé (pulen) ingkang mirip raos ketan.

Mangga ugi mriksani

• Pantun
• Gabah
• Sekul