Kakao: Béda antara owahan
c bot Menambah: sk:Kakaovník pravý |
c Robot: Perubahan kosmetika |
||
| Larik 20: | Larik 20: | ||
Kakao kalebu tanduran taunan kang merlokaké lingkungan khusus kanggo bisa ngasilaké [[woh]] kang akèh. [[Lingkungan]] alami kakao yaiku ing alas udan [[tropis]].<ref name="internet6"/> Ing dhaérah iki, [[suhu]] udhara taunan dhuwur lan variasiné cilik, ''curah'' udan taunané uga dhuwur lan nduwèni [[mangsa katiga]] kang sedhéla.<ref name="internet6"/> Saliyané iku kalembapan udharané dhuwur lan intènsitas [[cahya]] [[srengéngé]] mung sithik.<ref name="internet6">{{id}}[http://www.distributor.agromedia.net/Review/panduan-lengkap-budi-daya-kakao.html distributor.agromedia.net](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
Kakao kalebu tanduran taunan kang merlokaké lingkungan khusus kanggo bisa ngasilaké [[woh]] kang akèh. [[Lingkungan]] alami kakao yaiku ing alas udan [[tropis]].<ref name="internet6"/> Ing dhaérah iki, [[suhu]] udhara taunan dhuwur lan variasiné cilik, ''curah'' udan taunané uga dhuwur lan nduwèni [[mangsa katiga]] kang sedhéla.<ref name="internet6"/> Saliyané iku kalembapan udharané dhuwur lan intènsitas [[cahya]] [[srengéngé]] mung sithik.<ref name="internet6">{{id}}[http://www.distributor.agromedia.net/Review/panduan-lengkap-budi-daya-kakao.html distributor.agromedia.net](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
||
==Botani== |
== Botani == |
||
[[Gambar:Tropenmuseum Royal Tropical Institute Objectnumber 10030514 Cacaoboom in volle dracht.jpg|left|thumb|150px|Wit kakao.]] |
[[Gambar:Tropenmuseum Royal Tropical Institute Objectnumber 10030514 Cacaoboom in volle dracht.jpg|left|thumb|150px|Wit kakao.]] |
||
| Larik 37: | Larik 37: | ||
Wiji kakao nèmplèk ing [[plasénta]] kang thukul ing [[bonggol]] woh, ing njeroné.<ref name="internet1"/> Wiji kakao ditutupi karo salut wiji kang empuk lan rupané [[putih]]. Ing istilah tetanèn diarani ''pulp''.<ref name="internet1"/> [[Endospermia]] wiji ngandhut [[lemak]] kanthi kadhar kang dhuwur.<ref name="internet1"/> Ing sajroné pangolahan sawisé panèn, ''pulp'' difermèntasi nganti [[3]] [[dina]] banjur wijiné digaringaké ing sangisoré [[cahya]] [[srengéngé]].<ref name="internet1"/> |
Wiji kakao nèmplèk ing [[plasénta]] kang thukul ing [[bonggol]] woh, ing njeroné.<ref name="internet1"/> Wiji kakao ditutupi karo salut wiji kang empuk lan rupané [[putih]]. Ing istilah tetanèn diarani ''pulp''.<ref name="internet1"/> [[Endospermia]] wiji ngandhut [[lemak]] kanthi kadhar kang dhuwur.<ref name="internet1"/> Ing sajroné pangolahan sawisé panèn, ''pulp'' difermèntasi nganti [[3]] [[dina]] banjur wijiné digaringaké ing sangisoré [[cahya]] [[srengéngé]].<ref name="internet1"/> |
||
==Prodhusèn kakao== |
== Prodhusèn kakao == |
||
Wolung [[negara]] kang dadi negara kang ngasilaké kakao paling akèh kayata ing ngisor iki.<ref name="internet1"/> Data iki miturut data panèn nalika [[taun]] [[2005]].<ref name="internet1"/> |
Wolung [[negara]] kang dadi negara kang ngasilaké kakao paling akèh kayata ing ngisor iki.<ref name="internet1"/> Data iki miturut data panèn nalika [[taun]] [[2005]].<ref name="internet1"/> |
||
| Larik 51: | Larik 51: | ||
Negara-negara liya ngasilaké 9 % sisané.<ref name="internet1"/> |
Negara-negara liya ngasilaké 9 % sisané.<ref name="internet1"/> |
||
==Jinis komodhiti== |
== Jinis komodhiti == |
||
Kakao kalebu komodhitas perdagangan, biyasané dibédakna dadi rong klompok yaiku kakao mulia utawa ''edel cacao'' lan kakao curah kang uga diarani ''bulk cacao''. |
Kakao kalebu komodhitas perdagangan, biyasané dibédakna dadi rong klompok yaiku kakao mulia utawa ''edel cacao'' lan kakao curah kang uga diarani ''bulk cacao''. |
||
| Larik 58: | Larik 58: | ||
Mèh kabèh dhaérah prodhusèn kakao ing Indonésia ngasilaké kakao curah.<ref name="internet2"/> Kakao curah asalé saka variétas-variétas kang ''self incompatible''.<ref name="internet2"/> Kualitas [[kakao curah]] biyasané ora patiya apik, sanajan prodhuksiné luwih akèh.<ref name="internet2"/> Dudu rasané kang dipentingaké ananging biyasané kandhungan lemak kang ana ing sajroné kakao kang luwih digatèkaké.<ref name="internet2">{{id}}[http://sosbud.kompasiana.com/2010/01/20/buah-baurai/ sosbud.kompasiana.com](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
Mèh kabèh dhaérah prodhusèn kakao ing Indonésia ngasilaké kakao curah.<ref name="internet2"/> Kakao curah asalé saka variétas-variétas kang ''self incompatible''.<ref name="internet2"/> Kualitas [[kakao curah]] biyasané ora patiya apik, sanajan prodhuksiné luwih akèh.<ref name="internet2"/> Dudu rasané kang dipentingaké ananging biyasané kandhungan lemak kang ana ing sajroné kakao kang luwih digatèkaké.<ref name="internet2">{{id}}[http://sosbud.kompasiana.com/2010/01/20/buah-baurai/ sosbud.kompasiana.com](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
||
==Khasiyat== |
== Khasiyat == |
||
Woh kokoa ngandhut akèh [[magnesium|magnésium]].<ref name="internet3"/> Yèn ngombé sacangkir kokoa [[panas]] wis mesthi nambah asupan magnésium ing awak.<ref name="internet3"/> Amerga bubuk kokoa ngandhut akèh magnésium kanthi rasa kang énak.<ref name="internet3"/> |
Woh kokoa ngandhut akèh [[magnesium|magnésium]].<ref name="internet3"/> Yèn ngombé sacangkir kokoa [[panas]] wis mesthi nambah asupan magnésium ing awak.<ref name="internet3"/> Amerga bubuk kokoa ngandhut akèh magnésium kanthi rasa kang énak.<ref name="internet3"/> |
||
Magnésium kalebu dat kang nduwèni tugas kanggo njaga swasana ati.<ref name="internet3"/> Kanthi mangan kokoa kang ngandhut magnésium bisa ngimbangi malèhé swasana ati kang disebabaké rasa [[stress|stréss]].<ref name="internet3"/> |
Magnésium kalebu dat kang nduwèni tugas kanggo njaga swasana ati.<ref name="internet3"/> Kanthi mangan kokoa kang ngandhut magnésium bisa ngimbangi malèhé swasana ati kang disebabaké rasa [[stress|stréss]].<ref name="internet3"/> |
||
| Larik 72: | Larik 72: | ||
Woh kokoa uga bisa kanggo tamba [[penyakit]] getih dhuwur utawa [[hipertensi]].<ref name="internet3">{{id}}[http://bataviase.co.id/node/600386 bataviase.co.id](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
Woh kokoa uga bisa kanggo tamba [[penyakit]] getih dhuwur utawa [[hipertensi]].<ref name="internet3">{{id}}[http://bataviase.co.id/node/600386 bataviase.co.id](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
||
==Habitat== |
== Habitat == |
||
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas tropis teles.<ref name="internet5"/> Wit kakao thukul ing sangisoré wit-witan ing [[alas]].<ref name="internet5"/> Kakao kalebu tanduran kang seneng diayomi utawa diarani ''shade loving tree''.<ref name="internet5"/> [[Fotosintesis]] kang paling [[optimum]] yaiku nalika ana cahya srengéngé kurang luwih [[70]] [[persén]].<ref name="internet5"/> Prosès fotosintèsis lan kanggo mbentuk [[jaringan]] anyar mbutuhaké [[mineral]] saka njero [[lemah]].<ref name="internet5"/> Mineral iki saliyané nduwèni peran struktural uga dadi [[aktivator]] kang bisa ngaktifaké [[enzim]] kanggo thukul lan ngrembakané wit kokoa.<ref name="internet5">{{id}}[http://books.google.co.id/books?id=ZT9_WeaCOj4C&pg=PA25&lpg=PA25&dq=habitat+kakao&source=bl&ots=ahcE9r2Cao&sig=56995CboYRY3-iTXY-DFdSNbJ8g&hl=en&ei=myTaTfK3M8fHrQf8o52KBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CFIQ6AEwBw#v=onepage&q=habitat%20kakao&f=false books.google.co.id](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas tropis teles.<ref name="internet5"/> Wit kakao thukul ing sangisoré wit-witan ing [[alas]].<ref name="internet5"/> Kakao kalebu tanduran kang seneng diayomi utawa diarani ''shade loving tree''.<ref name="internet5"/> [[Fotosintesis]] kang paling [[optimum]] yaiku nalika ana cahya srengéngé kurang luwih [[70]] [[persén]].<ref name="internet5"/> Prosès fotosintèsis lan kanggo mbentuk [[jaringan]] anyar mbutuhaké [[mineral]] saka njero [[lemah]].<ref name="internet5"/> Mineral iki saliyané nduwèni peran struktural uga dadi [[aktivator]] kang bisa ngaktifaké [[enzim]] kanggo thukul lan ngrembakané wit kokoa.<ref name="internet5">{{id}}[http://books.google.co.id/books?id=ZT9_WeaCOj4C&pg=PA25&lpg=PA25&dq=habitat+kakao&source=bl&ots=ahcE9r2Cao&sig=56995CboYRY3-iTXY-DFdSNbJ8g&hl=en&ei=myTaTfK3M8fHrQf8o52KBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CFIQ6AEwBw#v=onepage&q=habitat%20kakao&f=false books.google.co.id](diundhuh tanggal 23 Mei 2011)</ref> |
||
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas [[tropis]] ing sangisoré wit-wit kang dhuwur, curah [[udan]] kang akèh, suhu saben taun kang rélatif padha, lan kalembapan udharané dhuwur lan rélatif padha.<ref name="internet6"/> Ing habitat kang kaya ngono, tanduran kakao bisa urip lan thukul dhuwur ananging [[kembang]] lan wohé sithik.<ref name="internet6"/> |
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas [[tropis]] ing sangisoré wit-wit kang dhuwur, curah [[udan]] kang akèh, suhu saben taun kang rélatif padha, lan kalembapan udharané dhuwur lan rélatif padha.<ref name="internet6"/> Ing habitat kang kaya ngono, tanduran kakao bisa urip lan thukul dhuwur ananging [[kembang]] lan wohé sithik.<ref name="internet6"/> |
||
==Budidaya== |
== Budidaya == |
||
Yèn dibudidayakaké ing kebon, dhuwuré tanduran kang umuré telung taun kurang luwih [[1,8]]-[[3]] [[meter]] lan ing umuré kang [[12]] [[taun]] dhuwuré tekan [[4,5]]-[[7]] [[meter]].<ref name="internet6"/> Dhuwuré tanduran kakao béda-béda, amarga ana faktor intènsitas ayoman lan faktor-faktor kang nduwèni pangaruh kanggo thukul.<ref name="internet6"/> |
Yèn dibudidayakaké ing kebon, dhuwuré tanduran kang umuré telung taun kurang luwih [[1,8]]-[[3]] [[meter]] lan ing umuré kang [[12]] [[taun]] dhuwuré tekan [[4,5]]-[[7]] [[meter]].<ref name="internet6"/> Dhuwuré tanduran kakao béda-béda, amarga ana faktor intènsitas ayoman lan faktor-faktor kang nduwèni pangaruh kanggo thukul.<ref name="internet6"/> |
||
| Larik 83: | Larik 83: | ||
Kanggo ngasilaké kakao kang apik, kudu nduwèni èlmu kang murwat.<ref name="internet6"/> Kudu ngerti [[fisiologi]] lan [[morfologi]] kakao, lahan kanggo nandur kang pas, bahan tandur, pola tandur, nyiapaké konvèrsi, nengkaraké, ngrabuk, nyegah penyakit lan [[ama]], nganti carané manèn kakao.<ref name="internet6"/> [[Kawruh]] kang apik bakal ngasilaké asil woh kakao kang apik.<ref name="internet6"/> |
Kanggo ngasilaké kakao kang apik, kudu nduwèni èlmu kang murwat.<ref name="internet6"/> Kudu ngerti [[fisiologi]] lan [[morfologi]] kakao, lahan kanggo nandur kang pas, bahan tandur, pola tandur, nyiapaké konvèrsi, nengkaraké, ngrabuk, nyegah penyakit lan [[ama]], nganti carané manèn kakao.<ref name="internet6"/> [[Kawruh]] kang apik bakal ngasilaké asil woh kakao kang apik.<ref name="internet6"/> |
||
==Chatetan sikil== |
== Chatetan sikil == |
||
{{reflist}} |
{{reflist}} |
||
==Pranala njaba== |
== Pranala njaba == |
||
{{Commons|Theobroma cacao}} |
{{Commons|Theobroma cacao}} |
||
*[http://www.worldcocoafoundation.org World Cocoa Foundation] |
* [http://www.worldcocoafoundation.org World Cocoa Foundation] |
||
*[http://www.gutenberg.org/etext/16035 The food of the Gods] |
* [http://www.gutenberg.org/etext/16035 The food of the Gods] |
||
*[http://www.koko.gov.my/lkm/ Malaysian Cacao Board] |
* [http://www.koko.gov.my/lkm/ Malaysian Cacao Board] |
||
*[http://www.icco.org International Cocoa Organization (ICCO)] |
* [http://www.icco.org International Cocoa Organization (ICCO)] |
||
*[http://www.transfairusa.org/content/certification/cocoa_program.php TransFair USA Fair Trade Cocoa Program] |
* [http://www.transfairusa.org/content/certification/cocoa_program.php TransFair USA Fair Trade Cocoa Program] |
||
*[http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5474677 Plant Diseases Imperil Chocolate Production] |
* [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5474677 Plant Diseases Imperil Chocolate Production] |
||
*[http://www.amanochocolate.com/articles/theobromacacao.html Theobroma Cacao – the Tree of Life] |
* [http://www.amanochocolate.com/articles/theobromacacao.html Theobroma Cacao – the Tree of Life] |
||
[[Kategori:Malvaceae]] |
[[Kategori:Malvaceae]] |
||
Révisi kala 30 Mèi 2012 01.52
| Kakao | |
|---|---|
| |
| Wit kakao lagi woh | |
| Klasifikasi ngèlmiah | |
| Karajan: | Plantae |
| Dhivisi: | Magnoliophyta |
| Klas: | Magnoliopsida |
| Ordho: | Malvales |
| Famili: | Malvaceae(Sterculiaceae) |
| Génus: | Theobroma |
| Spésies: | T. cacao |
| Jeneng binomial | |
| Theobroma cacao L. | |
Kakao (Theobroma cacao) iku tetanduran awujud wit-witan sing asalé saka Amérika Kidul. Saka wiji tanduran iki diasilaké prodhuk olahan sing ditepungi dadi coklat.[1] Wiji kakao iki rasané pait lan kudu difermèntasi supaya rasané ora pait.[2] Sawisé dipanggang lan digawé bubuk, asilé dadi kokoa utawa coklat.[2]
Kakao kalebu tanduran taunan kang merlokaké lingkungan khusus kanggo bisa ngasilaké woh kang akèh. Lingkungan alami kakao yaiku ing alas udan tropis.[3] Ing dhaérah iki, suhu udhara taunan dhuwur lan variasiné cilik, curah udan taunané uga dhuwur lan nduwèni mangsa katiga kang sedhéla.[3] Saliyané iku kalembapan udharané dhuwur lan intènsitas cahya srengéngé mung sithik.[3]
Botani
Kakao minangka tetanduran taunan (perennial) awangun wit, dhuwuré bisa nganti 10m.[1] Senadyan mangkono, jroning pambudidayan dhuwuré digawé ora luwih saka 5 m ananging kanthi tajuk nyisih lan amba.[1] Bab iki kanggo nambah pang sing prodhuktif.[1]
Kembang kakao, kaya anggota Sterculiaceae liyané, tuwuh langsung saka wit (cauliflorous). Kembang sampurna ukurané cilik (dhiameter maksimum 3cm), tunggal, nanging katon kaangkai amarga kerep sawetara kembang muncul saka siji titik tunas.[1]
Panyerbukan kakao bisa diéwangi srangga kayata laler cilik kang diarani midge Forcipomyia kayata semut, rayap, afid lan tawon utawa Trigona.[1] Panyerbukan iki biyasané kadadéyan ing wayah bengi.[1] Kembang kakao siap diserbuki yèn umuré wis kurang luwih 3 dina.[1]
Kakao umumé kalebu tanduran kang ngalami panyerbukan silang lan nduwèni sistem inkompatibilitas.[1] Sanajan kaya ngono, ana uga variétas kakao kang bisa nglakoni panyerbukan dhéwé lan ngasilaké jinis komodhiti kanthi pangaji dodolan kang luwih dhuwur.[1]
Woh metu saka kembang kang diserbuki.[1] Ukuran wohé luwih gedhé saka kembangé,lan wanguné bunder nganti lonjong.[1] Wohé kawangun saka 5 gondhong woh lan nduwèni ruwang kang ing njeroné ana wijiné.[1] Werna wohé bisa malèh-malèh.[1] Nalika enom wernané ijo nganti ungu.[1] Yèn wis mateng kulit ing sanjabaning woh kakao biyasané rupané kuning.[1]
Wiji kakao nèmplèk ing plasénta kang thukul ing bonggol woh, ing njeroné.[1] Wiji kakao ditutupi karo salut wiji kang empuk lan rupané putih. Ing istilah tetanèn diarani pulp.[1] Endospermia wiji ngandhut lemak kanthi kadhar kang dhuwur.[1] Ing sajroné pangolahan sawisé panèn, pulp difermèntasi nganti 3 dina banjur wijiné digaringaké ing sangisoré cahya srengéngé.[1]
Prodhusèn kakao
Wolung negara kang dadi negara kang ngasilaké kakao paling akèh kayata ing ngisor iki.[1] Data iki miturut data panèn nalika taun 2005.[1]
- Pantai Gading (38%)
- Ghana (19%)
- Indonésia (13%, akèh-akèhé kakao curah)
- Nigeria (5%)
- Brasil (5%)
- Kamerun (5%)
- Ekuador (4%)
- Malaysia (1%)
Negara-negara liya ngasilaké 9 % sisané.[1]
Jinis komodhiti
Kakao kalebu komodhitas perdagangan, biyasané dibédakna dadi rong klompok yaiku kakao mulia utawa edel cacao lan kakao curah kang uga diarani bulk cacao.
Ing Indonésia, kakao mulia diasilaké ing pakebonan-pakebonan kang wis suwé ing Jawa.[4] Variétas kang ngasilaké kakao mulia kang sepisanan dianakaké ing jaman kolonial Walanda, lan ditepungi kanthi jeneng kang sepisanan nggunakaké kode DR kayata DR-38.[4] Singkatan iki dijupuk saka singkatan jeneng pakebonan kang dadi panggonan kanggo selèksi yaiku Djati Roenggo ing dhaérah Ungaran, Jawa Tengah.[4] Variétas kakao mulia bisa nglakoni panyerbukan dhéwé.[4]
Mèh kabèh dhaérah prodhusèn kakao ing Indonésia ngasilaké kakao curah.[5] Kakao curah asalé saka variétas-variétas kang self incompatible.[5] Kualitas kakao curah biyasané ora patiya apik, sanajan prodhuksiné luwih akèh.[5] Dudu rasané kang dipentingaké ananging biyasané kandhungan lemak kang ana ing sajroné kakao kang luwih digatèkaké.[5]
Khasiyat
Woh kokoa ngandhut akèh magnésium.[6] Yèn ngombé sacangkir kokoa panas wis mesthi nambah asupan magnésium ing awak.[6] Amerga bubuk kokoa ngandhut akèh magnésium kanthi rasa kang énak.[6] Magnésium kalebu dat kang nduwèni tugas kanggo njaga swasana ati.[6] Kanthi mangan kokoa kang ngandhut magnésium bisa ngimbangi malèhé swasana ati kang disebabaké rasa stréss.[6] Magnésium uga diarani dat kimia kang nggawa kasenengan.[6] Dat iki cocok banget kanggo ngilangaké stréss kang disebabaké gawéyan kang tumpuk undhung.[6]
Ing sajroné kokoa ana uga dat kang diarani phenylethylamine.[6] Dat kimia iki padha kaya hormon euphoria kang diasilaké utek nalika lagi nandhang katresnan.[6] Èfèk liyané yaiku dat iki nggawé semitifitas nalika kulit kademèk lan nyepetaké impuls rangsangan seksual.[6] Iki kang bisa ndadèkaké swasana ati dadi seneng.[6]
Kadhar lemak kang ana ing woh kokoa bisa ningkataké prodhuksi opium alami ing utek.[6] Dat iki mènèhi èfèk nggawé tenang tumprap alat-alat sènsor ing awak.[6] Kayata indra pangambu, peraba lan pencicip utawa ilat.[6]
Khasiyat liyané, yaiku kokoa bisa kanggo kecantikan, awit kokoa ngandhut antioksidan lan katekin kang bisa nyegah panuwan dhini.[6]
Sacangkir kokoa panas utawa hot cocoa kang ngandhut akèh antioksidan apik kanggo kaséhatan jantung.[6] Asam stearik uga ana ing woh kokoa, dat iki bisa nyegah anané lemak ing sistem sirkulasi getih.[6] Woh kokoa uga bisa kanggo tamba penyakit getih dhuwur utawa hipertensi.[6]
Habitat
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas tropis teles.[4] Wit kakao thukul ing sangisoré wit-witan ing alas.[4] Kakao kalebu tanduran kang seneng diayomi utawa diarani shade loving tree.[4] Fotosintesis kang paling optimum yaiku nalika ana cahya srengéngé kurang luwih 70 persén.[4] Prosès fotosintèsis lan kanggo mbentuk jaringan anyar mbutuhaké mineral saka njero lemah.[4] Mineral iki saliyané nduwèni peran struktural uga dadi aktivator kang bisa ngaktifaké enzim kanggo thukul lan ngrembakané wit kokoa.[4]
Habitat asli tanduran kakao yaiku ing alas tropis ing sangisoré wit-wit kang dhuwur, curah udan kang akèh, suhu saben taun kang rélatif padha, lan kalembapan udharané dhuwur lan rélatif padha.[3] Ing habitat kang kaya ngono, tanduran kakao bisa urip lan thukul dhuwur ananging kembang lan wohé sithik.[3]
Budidaya
Yèn dibudidayakaké ing kebon, dhuwuré tanduran kang umuré telung taun kurang luwih 1,8-3 meter lan ing umuré kang 12 taun dhuwuré tekan 4,5-7 meter.[3] Dhuwuré tanduran kakao béda-béda, amarga ana faktor intènsitas ayoman lan faktor-faktor kang nduwèni pangaruh kanggo thukul.[3]
Tanduran kakao sifaté dimorfisme, tegesé nduwé loro wangun thukulan vegetatif.[3] Thukulan kang arah thukulé mendhuwur diarani thukulan ortotrop utawa thukulan banyu kang diarani wiwilan utawa chupon, déné thukulan kang arah thukulé nyamping diarani plagiotrop kena uga diarani pang kepet utawa fan.[3] Kanggo ngasilaké kakao kang apik, kudu nduwèni èlmu kang murwat.[3] Kudu ngerti fisiologi lan morfologi kakao, lahan kanggo nandur kang pas, bahan tandur, pola tandur, nyiapaké konvèrsi, nengkaraké, ngrabuk, nyegah penyakit lan ama, nganti carané manèn kakao.[3] Kawruh kang apik bakal ngasilaké asil woh kakao kang apik.[3]
Chatetan sikil
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w (ing basa Indonésia)litbang.deptan.go.id(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
- ↑ a b (ing basa Indonésia)gizitas.com(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
- ↑ a b c d e f g h i j k l (ing basa Indonésia)distributor.agromedia.net(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
- ↑ a b c d e f g h i j (ing basa Indonésia)books.google.co.id(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
- ↑ a b c d (ing basa Indonésia)sosbud.kompasiana.com(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r (ing basa Indonésia)bataviase.co.id(diundhuh tanggal 23 Mei 2011)
Pranala njaba
 |
Wikimedia Commons duwé médhia ngenani Theobroma cacao. |