Timor Wétan

Timor Wétan Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e República Democrática de Timor-Leste Republik Demokratik Timor Wétan
Gendéra Aditamèng
Motto: Unidade, Acção e Progresso (Portugis: "Kamanunggalan, Aksi lan Kamajuan")
Gunagita: Pátria
Kuthagara lan Kutha paling gedhé	Dili
Jawatbasa	Tetun, Portugis
Papréntahan	Republik
Kamardikan
• Banyu (%)	bisa dilirwakaké
Population
• Pikira-kira 2006	978.590 (152)
• Cacahjiwa -	-
GKK  (ITK)	Pikira-kira 2005
• Gunggung	US$0,37 miliar (185)
• Saben wong	US$400 (192)
Artacihna	Dolar AS Koin centavo (—)
Laladan wektu	UTC+9
• Mangsa ketiga (AKK)	UTC+9
Kodhé bèl	670
TLD internèt	.tl

Maca ing Timor-Leste

Timor Wétan utawa Timor-Leste utawa Timor Lorosa'e iku sawijining negara ing Asia. Negara iki awatesan karo Indonesia lan Australia. Wewengkon utamané dumunung ana ing sisih wétan pulo Timor, nanging saliyané kuwi wilayah negara iki uga nyakup pulo Kambing utawa Atauro, Jaco, lan eksklave Oecussi-Ambeno ing Timor Kulon. Ibukuthané yaiku Dili. Minangka sawijining negara sempalan saka Negara Kesatuan Republik Indonesia, Timor Wétan sacara resmi mardika ing tanggal 20 Mei 2002. Nalika Timor Wétan dadi anggota PBB, negara iki mutusaké nganggo jeneng asal Portugis yakuwi "Timor-Leste" minangka jeneng resmi negara.

Sajarah

• Abad ka-16: Tekané bangsa Portugis
• 1902: Pamérangan Timor antara kaum Portugis lan Walanda sacara definitif
• 1975: Timor Wétan dikléndranaké déning Portugal kang lagi ana kadadéyan Revolusi Anyelir
• 1976: Integrasi menyang Indonesia
• 1976 - 1980: Perang sedulur; watara 100.000 - 250.000 jiwa tiwas
• 1991: Insiden Santa Cruz
• 1999: Referendum pamisahan dhiri Timor Wétan diidinaké déning presidhèn B. J. Habibie
• 1999: Campuh antara pro- lan anti-kamardikan lan pangungsèn warga Timor Wétan
• 2002: Madegé negara Timor Wétan
• 2006: Saprotelon mantan tentara nasional Timor Wétan mbaléla nuntut kaadilan; pecah konflik antara pihak pulisi kang ndhukung pamaréntah nglawan pihak militèr

Pulitik

Kepala Negara Republik Timor Wétan yakuwi presidhèn, kang dipilih sacara langsung kanthi mangsa ngabekti 5 taun. Senajan fungsiné mung seremonial waé, presidhèn uga duwé hak veto undhang-undhang. Perdhana Mentri dipilih ing pamilihan multi partai lan diangkat/ditunjuk saka partai mayoritas sawijining koalisi mayoritas. Minangka kepala pamaréntahan, Perdhana Mentri ngepalani Dewan Mentri utawa Kabinet.

Kabinet Pamaréntahan Timor Wétan:

• Kabinet 1975
• Kabinet Pamaréntah Konstitusional Pisanan (Primeiro Governo Constitucional)
• Kabinet Pamaréntah Konstitusional Kaloro (Segundo Governo Constitucional)
• Kabinet Pamaréntah Konstitusional Katelu (Terceiro Governo Constitucional)
• Kabinet Pamaréntah Konstitusional Kapapat (Quarto Governo Constitucional)

Parlemen Timor Wétan mung dumadi saka siji kamar waé lan disebut Parlamento Nacional. Anggotané dipilih kanggo mangsa jabatan limang taun. Jumlah kursi ing parlemen antara 52 lan 65 nanging wektu iki cacahé ana 65. Undhang-Undhang Dhasar Timor Wétan didhasaraké konstitusi Portugal.

Angkatan Bersenjata Timor Wétan yakuwi FALINTIL-FDTL (F-FDTL), déné angkatan kapulisèné yakuwi PNTL (Polícia Nacional Timor-Leste).

Kabupaten (distrik)

Timor Wétan sacara administratif dipérang dadi 13 distrik:

• Aileu
• Ainaro
• Baucau
• Bobonaro
• Cova-Lima (Suai)
• Dili
• Ermera
• Lautem
• Liquica
• Manatuto
• Manufahi (Same)
• Oecussi-Ambeno (Pante Makasar)
• Viqueque (Cabira-Oan)

Jeneng-jeneng kang ana jroning tandha kurung kuwi ejaan alternatif kang sering dianggo ing mangsa Integrasi.

Ekonomi

Timor Wétan kepingin bisa eksploitasi lenga patra ing tlatah Celah Timor (Timor Gap), nanging kaya-kaya angèl kanggo ngéntukaké dévisa kang gedhé ing Celah Timor amarga Australia wis ngiming-imingi Timor Wétan kanthi pengelolaané lan Australia éntuk 80% saka kasilé lan sisané diwènèhaké marang Timor Wétan. Australia uga ngalang-alangi Timor Wétan supaya ora bisa nguwasani Celah Timor sacara penuh, kanthi ngulur-ulur wektu parampungan tapel wates negara.

Senajan wis mardika, Timor Wétan isih gumantung banget marang pasokan barang-barang saka Indonesia, wiwit saka bahan pangan (sembako) nganti bahan bakar minyak (BBM) utamané liwat provinsi Nusa Tenggara Timur (Indonesia). Australia naté nyoba nguasani dhistribusi barang-barang kabutuhan sadina-dina nanging gagal amarga kelarangen lan kurang ditepungi déning rakyat Timor Wétan. Saliyané gumantung banget sacara pulitik marang mantan panjajah Portugal, Timor Wétan ngadhopsi dhuwit dolar Amérika Sarékat minangka alat kanggo dol-tinuku kang ngakibataké daya beli rakyat anjlok dibandingaké karo nalika isih dadi provinsi Indonesia.

Demografi

Taun 2005 pedunung Timor Wétan dikira-kira cacahé 1.040.880 jiwa. Pedunung Timor Wétan arupa campuran antara suku bangsa Melayu lan Papua. Mayoritas pedunung Timor Wétan nganut agama Katulik (90%), banjur Protestan (5%), Islam (3%), lan sisané Buddha, Hindu, lan aliran kapercayaan (2%). Amarga mayoritas pedunung nganut agama Katulik, saiki ana loro kauskupan (diosis) yaiku: Diosis Dili lan Diosis Baucau kang nyakup papat distrik bagéan wétan Timor Wétan. Basa resmi Timor Wétan yakuwi basa Tetun lan basa Portugis. Déné basa Inggris lan basa Indonesia dipilih minangka basa kerja meiturut konstitusi Timor Wétan.

Basa

Wiwit mardika taun 2002, sawisé ana ing ngisor pamaréntahan transisi PBB ing taun 1999, adhedhasar konstitusi, Timor Wétan mung ngakoni 2 basa nasional yaiku basa Tetum lan basa Portugis. Jroning konstitusi disebutaké 2 basa kang didadèkaké basa kerja yaiku basa Inggris lan basa Indonesia. Jroning praktek sadina-dina, masyarakat akèh migunakaké basa Tetum minangka basa ucap. Sauntara basa Indonesia akèh dipigunakaké kanggo nulis. Upamané bocah sekolah ing tataran SMA isih migunakaké basa Indonesia kanggo ujian pungkasan. Akèh mahasiswa lan dosèn luwih milih migunakaké basa Indonesia minangka basa pengantar lan nulis karangan ilmiah.

Delengen uga

• Daftar negara
• Asia

Pranala njaba

• Portal resmi
• Kementerian Luar Negeri
• Situs resmi pariwisata
• Direktori Timor Timur

Distrik lan Kutha ing Timor Wétan
Distrik: Aileu | Ainaro | Baucau | Bobonaro | Cova-Lima | Díli | Ermera | Lautém | Liquiçá | Manatuto | Manufahi | Oecussi-Ambeno | Viqueque Kutha: Aileu | Ainaro | Baucau | Dili | Gleno | Liquiçá | Lospalos | Maliana | Manatuto | Pante Macassar | Same | Suai | Viqueque