Sumatra: Béda antara owahan

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
Konten dihapus Konten ditambahkan
HerculeBot (parembugan | pasumbang)
c r2.7.1) (bot Menambah: sq:Sumatra
c r2.7.1) (bot Membuang: nap:Sumatra
Larik 143: Larik 143:
[[ms:Sumatera]]
[[ms:Sumatera]]
[[my:ဆူမတြာကျွန်း]]
[[my:ဆူမတြာကျွန်း]]
[[nap:Sumatra]]
[[nl:Sumatra]]
[[nl:Sumatra]]
[[nn:Sumatra]]
[[nn:Sumatra]]

Révisi kala 12 Agustus 2011 17.29

Sumatra
Geography
LocationAsia Kidul-Wétan
Coordinates0°00′N 102°00′E / 0.000°N 102.000°E / 0.000; 102.000
ArchipelagoKapuloan Sundha Gedhé
Administration
Indonésia
Demographics
Population45 yuta

Pulau Sumatera (uga diéja Sumatra) sing papané ing Indonésia, arupa pulo kaenem paling gedhé ing donya, kanthi wiyar 443.065,8 km2. Pandunung pulo iki kurang luwih 42.409.510 jiwa (2000).

Ing pulo Sumatra naté ana kerajaan Samudera (saiki Aceh). Konon ing kunjungané nuju pulo kasebut, Ibnu Battuta (cendekiawan Islam asal Maroko) mesthi nglafalaké tembung Samudera dadi Sumatera, wiwit wektu iku jeneng Sumatera dikenal wiyar minangka jeneng pulo kasebut.

Sadurungé dikenal kanthi jeneng Sumatra, Pulo kasebut dikenal kanthi jeneng pulo Andalas utawa Suwarnadwipa.

Geografis

Pulo Sumatra papané ing bagéan kulon gugusan kapuloan Indonésia. Ing sisih lor wewatesan karo Teluk Benggala, ing wetan karo Selat Malaka, ing sisih kidul karo Selat Sundha, lan ing sisih kulon karo Samodra Hindia. Ing sisih wétan pulo, akèh ditemoni rawa sing dialiri déning kali-kali gedhé, antara liya; kali Asahan (Sumatra Lor), kali Kampar, Siak lan Indragiri (Riau), kali Batang Hari (Jambi), kali Musi, Ogan, lan Komering (Sumatra Kidul), kali Lematang (Lahat) lan kali Enim (Muara Enim). Ing bagéan kulon pulo, mbentang Bukit Barisan sing mbujur saka lor tekan kidul. Mung sithik wilayah saka pulo iki sing cocok dipigunaaké kanggo tetanèn pari. Sakdawané bukit barisan ana gunung-gunung berapi sing nganti saiki isih aktif, kaya gunung Merapi (Sumatra Kulon) lan Kerinci (Jambi). Pulo Sumatra uga akèh danau, ing antarané danau Laut Tawar (NAD), danau Toba (Sumatra Lor), danau Singkarak, Maninjau, Diatas dan Dibawah (Sumatra Kulon), danau Ranau (Sumatra Kidul)

Sajarah

Jeneng asli pulo Sumatra, kaya déné kacathet ing sumber-sumber sajarah lan crita-crita rakyat, yaiku “Pulo Emas”. Istilah pulo ameh ditemoni ing crita Cindur Mata saka Minangkabau. Ing crita rakyat Lampung kacantum jeneng tanoh mas kanggo nyebut pulo sing gedhé iku. I-tsing (634-713) wong Cina sing mataun-taun netep ing Sriwijaya (Palembang saiki) ing abad kaping 7, nyebut pulo Sumatra kanthi jeneng chin-chou sing artiné “negeri emas”.

Ing sapérangan prasasti, pulo Sumatra disebut kanthi jeneng Sansekerta: Suwarnadwipa (“pulo emas”) utawa Suwarnabhumi (“lemah emas”). Jeneng-jeneng iki wis dipigunaaké ing naskah-naskah India sadurungé Masehi. Naskah Buddha sing kalebu paling tuwa, Kitab Jataka, nyritaaké pelaut-pelaut India nyeberang Teluk Benggala nuju Suwarnabhumi. Ing crita Ramayana dikisahké panggolèkan Dèwi Sinta, patutané Rama sing diculik Ravana, nganti Suwarnadwipa.

Para musafir Arab nyebut pulo Sumatra kanthi jeneng Serendib (tepaté: Suwarandib), transliterasi saka jeneng Suwarnadwipa. Abu Raihan Al-Biruni, ahli geografi Persia sing ngunjungi Sriwijaya taun 1030, nelaaké yèn negeri Sriwijaya ana ing pulo Suwarandib. Nanging mbuh kepriyé, ana uga wong sing ngidhentifikasi Serendib kanthi jeneng Srilanka, sing ora naté disebut Suwarnadwipa!

Ing kalangan bangsa Yunani purba, Pulo Sumatra wis dikenal kanthi jeneng Taprobana. Jeneng Taprobana Insula wis dipigunaaké déning Klaudios Ptolemaios, ahli geografi Yunani abad kaping pindho Masehi, tepaté taun 165, nalika panjenengané njlèntrèhaké dhaérah Asia Kidul-Wétan ing karyané Geographike Hyphegesis. Ptolemaios nulis yèn ing pulo Taprobana ana negeri Barousai. Mungel waé negeri sing dimaksudaké iku Barus ing pantai kulon Sumatra, sing misuwur wiwit jaman purba minangka pangasil kapur barus.

Naskah Yunani taun 70, Periplous tes Erythras Thalasses, ndungkap yèn Taprobana uga dijuluki chryse nesos, sing artiné ‘pulo emas’. Wiwit jaman purba para pedagang saka dhaérah sekitar Laut Tengah wis nekani tanah air kita, utamané Sumatra. Saliyané nggolèk emas, para pedagang uga nggolèk kemenyan (Styrax sumatrana) lan kapur barus (Dryobalanops aromatica) sing wektu iku mung ana ing Sumatra. Sakwaliké, para pedagang Nuswantara uga wis njajaaké komoditiné tekan Asia Kulon lan Afrika Wétan, kaya kacantum ing naskah Historia Naturalis karya Plini abad sepisanan Masehi.

Ing kitab umat Yahudi, Melakim (Raja-raja), pasal 9, diterangaké menawa Nabi Sulaiman a.s. raja Israil nampa 420 talenta emas saka Hiram, raja Tirus sing dadi andhahané. Emas iku diantuki saka negeri Ophir. Kitab Al-Qur’an, Surat Al-Anbiya’ 81, nerangaké menawa kapal-kapal Nabi Sulaiman a.s. berlayar nuju “tanah yang Kami berkati atasnya” (al-ardha l-lati barak-Na fiha).

Ing ngendi papan negeri Ophir sing diberkati Allah iku? Akèh ahli sajarah sing duwé pendapat yèn negeri Ophir iku papané ing Sumatra! Perlu dicathet, kutha Tirus iku pusat pamasaran barang-barang saka Timur Jauh. Ptolemaios uga nulis Geographike Hyphegesis kanthi dhasar informasi saka sawijining pedagang Tirus sing jenengé Marinus. Lan akèh petualang Éropah ing abad kaping 15 lan kaping 16 nggolèk emas ing Sumatra kanthi anggepan yèn ing kono papané negeri Ophir-é Nabi Sulaiman a.s.

Banjur saka ngendi jeneng “Sumatra” sing saiki umum digunaaké sacara nasional utawa déning donya internasional? Pranyata jeneng Sumatra asalé saka jeneng Samudera, kerajaan ing Aceh abad kaping 13 lan kaping 14. Para musafir Éropah wiwit abad kaping 15 migunaaké jeneng kerajaan iku kanggo nyebut kabèh pulo. Padha déné kaliyan pulo Kalimantan sing naté disebut Borneo, saka jeneng Brunai, dhaérah bagéan lor pulo iku sing ndhisikké ditekani wong Éropah. Semono uga pulo Lombok mauné jenengé Selaparang, éwadéné Lombok iku jeneng dhaérah ing pesisir wétan pulo Selaparang sing ndhisikké disinggahi pelaut Portugis. Pancèn wong Éropah sapénaké dhéwé ngowah-owahi jeneng papan. Mèh waé negara Indonésia jenengé “Hindia Wétan” (East Indies), nanging untung ana George Samuel Windsor Earl lan James Richardson Logan sing nyiptaaké istilah Indonésia, saéngga awake dhéwé ora dadi wong “Indian”! (Pirsani artikel panulis, “Asal-Usul Jeneng Indonésia”, Harian Pikiran Rakyat, Bandung, tanggal 16 Agustus 2004, sing wus didadèaké salah sawijining réferénsi ing Wikipedia artikel “Indonésia”).

Paralihan Samudera (jeneng kerajaan) dadi Sumatra (jeneng pulo) narik kanggo ditelusuri. Odorico da Pardenone ing crita palayarané taun 1318 nyebutaké yèn panjenengané berlayar ngétan saka Koromandel, India, sakwéné 20 dina, banjur tekan ing kerajaan Sumoltra. Ibnu Bathutah certa ing kitab Rihlah ila l-Masyriq (Pangembaraan ngétan) yèn ing taun 1345 pajenengané mampir ing kerajaan Samatrah. Ing abad sabanjuré, jeneng negeri utawa kerajaan ing Aceh iku dijupuk déning musafir-musafir liya kanggo nyebutaké kabèh pulo iku.

Ing taun 1490 Ibnu Majid nggawé péta dhaérah sekitar Samodra Hindia lan ing kono tinulis pulo Samatrah. Péta Ibnu Majid iki disalin déning Roteiro taun 1498 lan banjur muncul jeneng Camatarra. Péta panggawéané Amerigo Vespucci taun 1501 nyantumaké jeneng Samatara, éwadéné péta Masser taun 1506 munculaké jeneng Samatra. Ruy d’Araujo taun 1510 nyebut pulo iku Camatra, lan Alfonso Albuquerque taun 1512 nulisaké Camatora. Antonio Pigafetta taun 1521 nganggo jeneng sing rada ‘bener’: Somatra. Nanging akèh banget cathetan musafir liya sing luwih ‘kacau’ nulisaké: Samoterra, Samotra, Sumotra, malah Zamatra lan Zamatora.

Cathetan-cathetan wong Walanda lan Inggris, wiwit Jan Huygen van Linschoten lan Sir Francis Drake abad kaping 16, mesthi konsistèn ing panulisan Sumatra. Wangun iki sing dadi baku, lan sabanjuré diselarasaké marang ilaté wong Indonésia: Sumatera

Penduduk

Sacara umum, pulo Sumatra dipanggoni déning bangsa Melayu, sing kabagi dadi sapérangan suku. Suku-suku paling gedhé yaiku Aceh, Batak, Melayu, Minangkabau, Lampung, Palembang lan Rejang. Penduduk pulo Sumatra mung kakonsentrasi ing wilayah Sumatra Wétan lan dhataran dhuwur Minangkabau. Penduduk Sumatra sabagéan gedhé dadi petani, nelayan lan pedagang.

Transportasi

Kutha-kutha ing pulo Sumatra digandhéngané déning telung ruas dalan lintas, yaiku lintas tengah, lintas wétan, lan lintas kulon. Ing sapérangan bagéan pulo Sumatra, sepur dadi sarana transportasi alternatif. Ing bagéan kidul, jalur sepur kawiwitan saka pelabuhan Panjang (Lampung) tekan Lubuk Linggau (Sumatra Kidul). Ing tengah pulo Sumatra, jalur sepur mung ana ing Sumatra Kulon. Jalur iki ngubungaké kutha Padang kaliyan Sawah Lunto lan kutha Padang kaliyan kutha Pariaman. Samangsa kolonial Walanda tekan taun 2001, jalur Padang - Sawah Lunto dipigunaaké kanggo pangangkutan batu bara. Nanging nalika cadhangan batu bara ing Ombilin wiwit nipis, jalur iki ora dipigunaaké manèh. Wiwit akhir taun 2006, pamaréntah provinsi SumatraKulon, mengaktifaké maneh jalur iki minangka jalur sepur wisata. Ing lor Sumatra, jalur sepur mbentang saka kutha Medan tekan kutha Tebing Tinggi. Ing jalur iki, kereta api dipigunaaké minangka sarana pangangkutan klapa sawit lan penumpang. Kanggo kutha-kutha ing njaban pulo, dihubungaké kanthi bandhar udhara lan palabuhan laut sing ana ing saben ibu kutha propinsi. Bandhara Internasional mung ana ing Medan, Padang, lan Batam.

Ékonomi

Pulo Sumatra arupa pulo sing sugih asil buminé. Saka limang propinsi sugih ing Indonésia, telung propinsi ana ing pulo Sumatra, yaiku propinsi Nanggroe Aceh Darussalam, Riau lan Sumatra Kidul. Asil-asil utama pulo Sumatra yaiku Klapa Sawit, Mbako (Tembakau), Lenga Bumi, Timah, Bauksit, Batu Bara lan Gas Alam. Asil-asil bumi kasebut sabagéan gedhé diolah déning perusahaan-perusahaan asing, kayata umpamané PT Caltex sing ngolah lenga bumi ing propinsi Riau. Papan-papan sing ngasilaké barang tambang yaiku :

  • Arun (NAD), ngasialké gas alam.
  • Pangkalan Brandan (Sumatra Lor), ngasilaké lenga bumi
  • Duri, Dumai, dan Bengkalis (Riau), ngasilaké lenga bumi
  • Tanjung Enim (Sumatra Kidul), ngasilaké batu bara
  • Plaju lan Sungai Gerong, ngasilaké lenga bumi
  • Tanjung Pinang (Kapuloan Riau), ngasilaké bauksit
  • Muntok (Bangka-Belitung), ngasilaké timah

Sapérangan kutha ing pulo Sumatra, uga arupa kutha perniagaan sing cukup wigati. Medan kutha paling gehdé ing pulo Sumatra, arupa kutha perniagaan utama ing pulo iki. Akèh perusahaan-perusahaan gedhé nasional sing duwé kantor pusat ing kéné.

Provinsi ing Sumatra

Pranala njaba