Wos: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan

Salarik

Révisi kala 24 Novèmber 2009 22.28

Wos utawi beras (ngoko) punika gabah ingkang sampun dipunbucal kulitipun lan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas menungsa ing ndonya. Cekakipun, beras punika isining gabah.

Kulit/rambut gabah sacara anatomi dipunsebat ‘palea’ (bagéyan ingkang dipuntutupi) lan ‘lemma’ (bagéyan ingkang nutupi).

Cara anggénipun mbucal kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:

Cara tradhisional, gabah dipundheplok ngagem lumpang/lesung lan alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken kaliyan bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul punika saged dados pakan kéwan ternak, umpaminipun ayam, mènthog lan babi.
Cara modhèrn, gabah dipungiling ngagem mesin panggilingan. Mawi piranti punika, beras saged langsung resik lan dipunpisah kaliyan rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wetah (basa Indonesia: sekam) lan bekatul. Rambut gabah saged dados rabuk taneman kagem budhidhaya taneman hias utawi dipunbesmi ngantos dados awu. Awu punika saged dipunagem asah-asah perabot pawon (basa Indonesia: dapur) saksampunipun dipuncampur sabun.

Anatomi beras

Beras ing salebeting Biologi punika bagéyan isi pantun ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:

aleuron, lapisan paling njawi ingkang asring tumut kabucal ing prosés pamisahan kulit.
endospermia, panggènan sebagéyan ageng pati lan protéin beras.
embrio, ingkang dados calon taneman énggal (manawi sampun awujud beras sampun mboten saged thukul malih, kajawi ngagem bantuan tèknik kultur jaringan). Ing basa sadidinten, embrio punika kasebat mata beras.

Kandhungan beras

Kados bulir serealia sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pathi (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhut protéin, vitamin (utaminipun ing bagéyan aleuron), mineral lan toya.

Pathi beras saged dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:

amilosa, pati kanthi struktur mboten cawang
amilopektin, pati kanthi struktur cawang

Campuran kalih golongan pathi punika sanget nemtokaken werni (transparan utawi mboten) lan tèkstur sekul (léngkét, empuk, atos, utawi pera).

Jenis lan warna beras

Warna beras ingkang bènten-bènten dipunatur sacara genetik, amargi bèntenipun gèn ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, lan campuran pati ing endospermia.

Beras ‘biasa’ ingkang werni pethak radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhutan amilosa umumipun kirang langkung 20%. Beras punika ndhominasi pasar beras.
Beras abrit, amargi aleuronipun ngandhut gèn ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber werni abrit utawi ungu.
Beras cemeng, langka sanget, amargi aleuron lan endospermia ngasilaken antosianin kanthi intènsitas inggil saéngga werninipun ungu sanget nyelaki ireng.
Ketan (utawi beras ketan), werninipun pethak, mboten transparan, sedaya utawi méh sedaya pathinipun punika amilopektin.
Ketan cemeng, inggih punika versi ketan saking beras ireng.

Wonten sapérangan jenis beras ingkang wangi manawi dipun-dang (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). Aroma punika amargi wonten senyawa aromatik medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. Sifat punika dipunatur sacara genetik lan dados objék rekayasa genetika beras.

Ginanipun beras

Beras dipunmanfaataken utaminipun dipunolah dados skul, dhedhaharan pokok paling wigatos wargi ndonya. Beras ugi dados komponén utami beras kencur lan param. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika arak lan toya tajin.

Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi dhuwur, dipunolah dados glepung rice bran. Bagéyan embrio ugi dados suplemèn ingkang kasebut tepung mata beras.

Kanggé kepentingan dhiét, beras dipundadosaken salah setunggal sumber pangan bébas gluten mawi bentuk brondong.

Aspèk budaya lan basa

Beras saged dipunsebat dados penciri budaya Austronesia sacara integral, khususipun Austronesia bagéyan kilèn. Sebutan Austronesia langkung tumuju ing aspèk linguistik.

Ingkang mbèntenaken pantun, gabah, merang, damèn, beras, sekul, utawi ketan punika salah setunggaling ciri lekatipun ‘budaya padi’ ing masyarakat panganggé kulawarga basa Austronesia, lan kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.

Aspèk ‘budaya padi’ ing masarakat mriku ing mangsa rumiyin, ugi katingal ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing Jawi.

Ing budaya Banten dipunkenal beras (khususipun dhaérah Serang), inggih punika beras kanthi kualitas paling saé (pulen) ingkang mirip raos ketan.

Mangga ugi mriksani

Artikel iki minangka artikel rintisan. Kowé bisa ngéwangi Wikipédia ngembangaké.

Wikipedia

Artikel punika, artikel dhasar ingkang kedah dipundarbèni sadaya basa.

@@ Larik 1: / Larik 1: @@
-[[Gambar:Brun kvit ris.jpg|thumb|Beras pethak lan beras abrit]]
+[[Gambar:Brun kvit ris.jpg|thumb|Wos pethak lan wos abrit]]
-'''Beras''' utawi '''wos''' ([[basa krama]]) punika [[gabah]] ingkang sampun dipunbucal kulitipun lan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas [[menungsa]] ing ndonya. Cekakipun, beras punika isining gabah.
+'''Wos''' utawi '''beras''' ([[Basa Jawa Ngoko|ngoko]]) punika [[gabah]] ingkang sampun dipunbucal kulitipun lan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas [[menungsa]] ing ndonya. Cekakipun, beras punika isining gabah.
 Kulit/rambut gabah sacara [[anatomi]] dipunsebat ‘palea’ (bagéyan ingkang dipuntutupi) lan ‘lemma’ (bagéyan ingkang nutupi).
-Cara anggénipun mbuang kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:
+Cara anggénipun mbucal kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:
-* Cara tradhisional, gabah dipundheplok ngagem lumpang/lesung lan alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken kaliyan bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul punika saget dados pakan kéwan ternak, umpaminipun [[pitik]], [[mènthog]] lan [[babi]].
+* Cara tradhisional, gabah dipundheplok ngagem lumpang/lesung lan alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken kaliyan bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul punika saged dados pakan kéwan ternak, umpaminipun [[pitik|ayam]], [[mènthog]] lan [[babi]].
-* Cara modhèrn, gabah dipungiling ngagem mesin panggilingan. Mawi alat punika, beras saget langsung resik lan dipunpisah kalian rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wutuh ([[basa Indonesia]]: ''sekam'') lan bekatul. Rambut gabah saget dados pupuk tetanduran kagem budhidhaya tetanduran hias utawi diobong ngantos dados awu. Awu punika saget dipungunakaen kagem asah-asah perabot pawon ([[basa Indonesia]]: ''dapur'') sasampunipun dicampur sabun.
+* Cara modhèrn, gabah dipungiling ngagem mesin panggilingan. Mawi piranti punika, beras saged langsung resik lan dipunpisah kaliyan rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wetah ([[basa Indonesia]]: ''sekam'') lan bekatul. Rambut gabah saged dados rabuk [[tetanduran|taneman]] kagem budhidhaya taneman hias utawi dipunbesmi ngantos dados awu. Awu punika saged dipunagem asah-asah perabot pawon ([[basa Indonesia]]: ''dapur'') saksampunipun dipuncampur sabun.
 ==Anatomi beras==
-Beras ing [[Biologi]] punika bagéyan isi pari ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:
+Beras ing salebeting [[Biologi]] punika bagéyan isi [[pari|pantun]] ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:
-* [[aleuron]], lapisan paling njawi ingkang asring tumut kabuang ing prosés pamisahan kulit.
+* [[aleuron]], lapisan paling njawi ingkang asring tumut kabucal ing prosés pamisahan kulit.
 * [[endospermia]], panggènan sebagéyan ageng [[pati]] lan [[protéin]] beras.
-* [[embrio]], ingkang dados calon [[tetanduran]] enggal (menawi sampun awujud beras sampun mboten saget thukul malih, kecuali ngagem bantuan tèknik kultur jaringan). Ing basa sedintenan , embrio punika kasebat mata beras.
+* [[embrio]], ingkang dados calon [[tetanduran|taneman]] énggal (manawi sampun awujud beras sampun mboten saged thukul malih, kajawi ngagem bantuan tèknik kultur jaringan). Ing basa sadidinten, embrio punika kasebat mata beras.
 ==Kandhungan beras==
-Kados bulir ''serealia'' sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pati (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhung [[protéin]], [[vitamin]] (utaminipun ing bagéyan aleuron), [[mineral]] lan [[banyu|toya]].
+Kados bulir ''serealia'' sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pathi (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhut [[protéin]], [[vitamin]] (utaminipun ing bagéyan aleuron), [[mineral]] lan [[banyu|toya]].
-Pati beras saget dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:
+Pathi beras saged dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:
 * [[amilosa]], pati kanthi struktur mboten cawang
 * [[amilopektin]], pati kanthi struktur cawang
-Campuran kalih golongan pati punika sanget nemtokaken warna (transparan utawi mboten) lan tèkstur sega (léngkét, empuk, atos, utawi pera).
+Campuran kalih golongan pathi punika sanget nemtokaken werni (transparan utawi mboten) lan tèkstur [[sega|sekul]] (léngkét, empuk, atos, utawi pera).
 ==Jenis lan warna beras==
-Warna beras ingkang bènten-bènten dipunatur sacara [[genetik]], amargi bèntenipun gen ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, lan campuran pati ing endospermia.
+Warna beras ingkang bènten-bènten dipunatur sacara [[genetik]], amargi bèntenipun gèn ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, lan campuran pati ing endospermia.
-* Beras ‘biasa’ ingkang warna putih ([[basa krama]]: pethak) radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhungan amilosa umumipun kirang langkung 20%. Beras punika ndominasi pasar beras.
+* Beras ‘biasa’ ingkang werni [[putih|pethak]] radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhutan amilosa umumipun kirang langkung 20%. Beras punika ndhominasi pasar beras.
-* Beras abang ([[basa krama]]: abrit), amargi aleuronipun ngandhung gen ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber warna abang utawi ungu.
+* Beras [[abang|abrit]], amargi aleuronipun ngandhut gèn ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber werni abrit utawi ungu.
-* Beras ireng, langka sanget, amargi aleuron lan endospermia ngasilaken [[antosianin]] kanthi intènsitas dhuwur saéngga warnanipun ungu sanget nyelaki ireng.
+* Beras [[ireng|cemeng]], langka sanget, amargi aleuron lan endospermia ngasilaken [[antosianin]] kanthi intènsitas inggil saéngga werninipun ungu sanget nyelaki ireng.
-* [[Ketan]] (utawi beras ketan), warnanipun pethak, mboten transparan, sedaya utawi méh sedaya patinipun punika amilopektin.
+* [[Ketan]] (utawi beras ketan), werninipun pethak, mboten transparan, sedaya utawi méh sedaya pathinipun punika amilopektin.
-* Ketan ireng, inggih punika versi ketan saking beras ireng.
+* Ketan cemeng, inggih punika versi ketan saking beras ireng.
-Wonten sapérangan jenis beras ingkang wangi menawi dipuntanak (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). Aroma punika amargi wonten senyawa aromatik medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. Sifat punika dipunatur sacara genetik lan dados objék [[rekayasa genetika]] beras.
+Wonten sapérangan jenis beras ingkang wangi manawi dipun-dang (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). Aroma punika amargi wonten senyawa aromatik medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. Sifat punika dipunatur sacara genetik lan dados objék [[rekayasa genetika]] beras.
-==Gunanipun beras==
+==Ginanipun beras==
-Beras dipunmanfaataken utaminipun dipunolah dados sega, makanan pokok paling wigati warga ndonya. Beras ugi dados komponén utami [[beras kencur]] lan [[param]]. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika [[arak]] lan toya tajin.
+Beras dipunmanfaataken utaminipun dipunolah dados skul, dhedhaharan pokok paling wigatos wargi ndonya. Beras ugi dados komponén utami [[beras kencur]] lan [[param]]. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika [[arak]] lan toya tajin.
-Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi dhuwur, dipunolah dados glepung ''rice bran''. Bagéyan embrio ugi dados suplemén ingkang kasebut tepung ''mata beras''.
+Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi dhuwur, dipunolah dados glepung ''rice bran''. Bagéyan embrio ugi dados suplemèn ingkang kasebut tepung ''mata beras''.
 Kanggé kepentingan dhiét, beras dipundadosaken salah setunggal sumber pangan bébas gluten mawi bentuk brondong.
@@ Larik 45: / Larik 45: @@
 ==Aspèk budaya lan basa==
-Beras saget dipunsebut dados penciri [[budaya]] Austronesia sacara integral, khususipun [[Austronesia]] bagéyan kilèn. Sebutan Austronesia langkung tumuju ing aspèk ''linguistik''.
+Beras saged dipunsebat dados penciri [[budaya]] Austronesia sacara integral, khususipun [[Austronesia]] bagéyan kilèn. Sebutan Austronesia langkung tumuju ing aspèk ''linguistik''.
-Ingkang mbèntenaken pari, gabah, merang, damén, beras, sega, utawi ketan punika salah setunggaling ciri lekatipun ‘budaya padi’ ing masyarakat panganggé kluarga basa Austronesia, lan kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.
+Ingkang mbèntenaken pantun, gabah, merang, damèn, beras, sekul, utawi ketan punika salah setunggaling ciri lekatipun ‘budaya padi’ ing masyarakat panganggé kulawarga basa Austronesia, lan kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.
-Aspèk ‘budaya padi’ ing masyarakat mriku ing mangsa rumiyin, ugi katon ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing [[Jawa|Jawi]].
+Aspèk ‘budaya padi’ ing masarakat mriku ing mangsa rumiyin, ugi katingal ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing [[Jawa|Jawi]].
-Ing budaya [[Banten]] dipunkenal beras (khususipun dhaérah [[Serang]]), inggih punika beras kanthi kualitas paling saé (pulen) ingkang mirip rasa ketan.
+Ing budaya [[Banten]] dipunkenal beras (khususipun dhaérah [[Serang]]), inggih punika beras kanthi kualitas paling saé (pulen) ingkang mirip raos ketan.
 ==Mangga ugi mriksani==
-* [[Pari]]
+* [[Pari|Pantun]]
 * [[Gabah]]
-* [[Sega]]
+* [[Sega|Sekul]]
 {{stub}}