Basa Jawa: Béda antara owahan

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa
Konten dihapus Konten ditambahkan
Tenger: Besutan punsèl Besutan wèb punsèl
Tenger: Besutan punsèl Besutan wèb punsèl
Larik 163: Larik 163:
# Dhialèk Ngayogyakarta lan Kedhu<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Ngayogyakarta lan Kedhu<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Surakarta, Madiyun lan Semarang<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Surakarta, Madiyun lan Semarang<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Pati<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Muria Agung (Pati, Kudus, Jepara, Rembang)<ref name = "Poer 1953-2"/>
# [[Dhialèk Pesisiran|Dhialèk Pasisir lor wétan]] (Tuban, Gresik, Surabaya)<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Pasisir lor wétan (Tuban, Gresik, Surabaya)<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Malang-Pasuruhan<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Malang-Pasuruhan<ref name = "Poer 1953-2"/>
# [[Basa Osing|Dhialèk Banyuwangi]]<ref name = "Poer 1953-2"/>
# Dhialèk Banyuwangi<ref name = "Poer 1953-2"/>


=== Pamérangan Uhlenbeck ===
=== Pamérangan Uhlenbeck ===

Révisi kala 7 Oktober 2018 11.41

Basa Jawa
ꦧꦱꦗꦮ
Aksara Jawa - basa.svg
Dituturaké ing Jawa (Indonésia)
Gunggung panutur 100 yuta
Rumpun basa Cithakan:Infobox Language/genetic2
Sistem tulisan Aksara Latin
Aksara Jawa
Aksara Arab (Aksara Pégon)
Kodhe basa
ISO 639-1 jv
ISO 639-2 jav
ISO 639-3 variously:
jav – Basa Jawa
jvn – Basa Jawa Karibia
jas – Basa Jawa Kalédonia Anyar
osi – Basa Osing
tes – Basa Tengger
kaw – Kawi
{{{mapalt}}}
Ijo peteng: papan basa Jawa minangka basa mayoritas. Ijo padhang: papan basa Jawa minangka basa minoritas.



Basa Jawa (Jawa: ꦧꦱꦗꦮ) iku kagolong basa Austronesia, ya iku basa-basa sing dianggo sawarna-warnané bangsa pribumi ing kapuloan sakidul-wetaning bawana Asia. Basa Jawa kasebar wiwit pucuk kulon pulo Jawa, Banten nganti pucuk wétan Banyuwangi déning kurang luwih 80 yuta panutur ibu. Kajaba iku, basa iku kasebar ing Indonésia saka Sumatra nganti Papua, Timor Wétan, Malaysia, Singapura, Taiwan, Hong Kong, Walanda, Suriname, Curaçao, lan ing Kaledonia Anyar.

Basa Jawa dadi salah sijiné panyumbang sing gedhé dhéwé kanggo panuwuhané basa Indonésia. Sanadyan dudu basa resmi ing pamaréntahan, basa Jawa nduwé prabawa luwih akèh tinimbang basa-basa laladan liyané kaya ta ing kosakata, lan istilah-istilah sing kadhangkala nganggo tembung Jawa.

Peta iki gambar ing endi basa Jawa dianggo ing pasrawungan. Ijo tuwa tegesé basa Jawa basa mayoritas. Banjur ijo enom tegesé basa Jawa basa minoritas.

Basa Jawa iku péranganing sub-cabang Sundik saka kulawarga basa Malayu-Polinesia Kulon saka pang basa Malayu-Polinesia sing gilirané anggota basa Austronesia. Basa Jawa isih sadulur cedhak basa Malayu, basa Sundha, basa Madura, basa Bali, lan uga basa-basa ing pulo Sumatra sarta Kalimantan.

Basa Jawa dipigunakaké ing Jawa Tengah, Jawa Wétan lan uga pasisir lor Jawa Kulon. Banjur ing Madura, Bali, Lombok lan Tatar Sundha ing Jawa Kulon, basa Jawa uga ditrapaké dadi basa sastra. Basa Jawa uga basa dalem ing karaton Palembang, Sumatra Kidul sadurungé karaton iki dibedhah wong Walanda ing wusananing abad kaping 18.

Basa Jawa bisa kaanggep salah sijiné basa klasik ing donya, basa iki nduwé sajarah kasusastran sing wis lawas banget. Lawasé punjul 12 abad. Para nimpuna basa Jawa mérang sajarah basa Jawa ing patang tahap:

Basa Jawa ditulis mawa/migunakaké aksara Jawa, (salah sijiné keturunan aksara Brahmi saka India), aksara Jawa-Arab (pégon) lan aksara Latin [1].

Sanadyan dudu basa resmi ing ngendi waé, basa Jawa basa Austronesia sing akèh dhéwé cacahé panutur ibuné.[2] Basa iki dituturaké lan dingertèni déning kurang luwih 80 yuta jiwa wong. Kurang luwih 45% sing ndunungi nagara Indonésia keturunan Jawa utawa manggon ing Tanah Jawa. Mèh kabèh présidhèn Indonésia wiwit taun 1945 iku keturunan Jawa (sajatiné kabèh keturunan Jawa, B.J. Habibie uga ngaku yèn ibuné priyayi Jawa). Dadi ora nggumunaké yèn basa Jawa mènèhi pangaribawa akèh ing perkembangané basa Indonésia.

Basa Jawa Modhèrn bisa dipérang dadi telung dhialèk: dhialèk Jawa Kulon, dhialèk Jawa Tengah, lan dhialèk Jawa Wétan. Ing pulo Jawa ana sing diarani dialect continuum ('kasinambungan dhialèk') saka Banten ing ujung kulon tekan Banyuwangi, ing pucuk wétan. Kabèh dhialèk basa Jawa kurang luwih bisa dingertèni para panuturé (basa Inggris mutually intelligible).

Fonologi

Foném basa Jawa modhèren lan baku iku:

Swara (vokal)

Swara:

Ngarep Tengah Wuri
i     u
e ə o
(ɛ)   (ɔ)
  a  
Pangucapan swara-swara iki rada njlimet. Ciri utama iku yèn ing basa baku Mataraman, /a/ ing wanda mawa posisi kabukak ing posisi pungkasan lan sadurungé pungkasan, diucapaké kaya déné [ɔ].


Wyanjana (konsonan)

Konsonan (Wyanjana):


Labial
(Osthya)
Dèntal
(Dantya)
Alveolèr Retrofleks
(Murdhanya)
Palatal
(Talawya)
Vélèr Glotal
(Kanthya)
Letupan p b t d
ʈ ɖ k g ʔ
Sibilan     s *ʂ     h
Ardhaswara w l r   j    
Nasal m n
*ɳ ɲ ŋ  

Pènget: Foném mawa tandha * iku alofon.

Dhialèk-dhialèk basa Jawa

Basa Jawa iku akèh banget cara pituturané. Ana dhialèk sosial sing dibagé miturut hièrarkhi saka kasar tekan alus dadi:

ana basa sing mligi kanggo keperlon resmi karaton

  • bagongan (dianggo ing kraton Ngayogyakarta adiningrat)
  • kedhaton (dianggo ing kraton Surakarta adiningrat)

Kajaba iku, ana dhialèk sing didasarké tlatahé lan ora sakabèhé dhialèk Jawa dimangarteni déning kabèh wong Jawa. Ing ngisor iki kapacak pamérangan miturut sawetara ahli basa Jawa: Poerwadarminta lan Uhlenbeck. Kajaba iku uga ditambah pamérangan Wurm lan Hattori. Wurm lan Hattori nggambar peta pamérangan dhialèk Jawa. Pamérangan para nimpuna iki rada séjé lan ora sarujuk siji lan sijiné.

Pamérangan Poerwadarminta

Miturut Poerwadarminta ing bukuné Sarining Paramasastra Djawa[3], dhialèk-dhialèk ana:

  1. Dhialèk Banten[3]
  2. Dhialèk Cirebon[3]
  3. Dhialèk Banyumas lan Tegal[3]
  4. Dhialèk Bagelèn[3]
  5. Dhialèk Ngayogyakarta lan Kedhu[3]
  6. Dhialèk Surakarta, Madiyun lan Semarang[3]
  7. Dhialèk Muria Agung (Pati, Kudus, Jepara, Rembang)[3]
  8. Dhialèk Pasisir lor wétan (Tuban, Gresik, Surabaya)[3]
  9. Dhialèk Malang-Pasuruhan[3]
  10. Dhialèk Banyuwangi[3]

Pamérangan Uhlenbeck

Dhialek-dhialek iku miturut ahli basa Walanda E.M. Uhlenbeck ing bukuné A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura (1964), dikelompokaké dadi 3 (telung) rumpun ya iku:

Kelompok ing nduwur iku lumrahé ingaran basa Jawa ngapak ngapak utawa basa penginyongan.

Kelompok ing nduwur kaé lumrahé ingaran basa Jawa baku.

Kelompok ing ndhuwur iku lumrahé diarani basa Jawa wétanan.

Pamérangan Wurm lan Hattori

Pamérangan Wurm lan Hattori (1983)

Wurm lan Hattori (1983:39) mérang dhialèk-dhialèk basa Jawa ing pulo Jawa dadi 7 pérangan:

  1. Dhialèk Banten
  2. Dhialèk Lor-Kulonan
  3. Dhialèk Manuk
  4. Dhialèk Cerbon
  5. Dhialèk Kulonan-Tengah
  6. Dhialèk Wétanan
  7. Dhialèk "Regional Jawa ing Banyuwangi"[4]

Pamérangan unggah-ungguh basa Jawa

Basa Jawa iku bisa dipérang miturut unggah-ungguhé utawa uga diarani register. Manut undha usuk utawa unggah-ungguhé iku dadi

  • Basa Ngoko
  • Basa Madya
  • Basa Krama

Banjur uga ana sawetara tetembungan krama inggil lan krama andhap sing bisa dienggo ing saben register.

Gunané krama lan kanggoné krama

Basa Ngoko

  1. Dienggo wong tuwa marang anaké
  2. Dienggo guru marang murid.
  3. Dienggo déning sepadha-padha kang wis kulina
  4. Dienggo ndhuwuran marang andhahan

Tuladha: Kowé gelem mangan sega lodèh mas?

Basa Ngoko Alus

  1. Dienggo déning wong-wong sapadha-padha sing wis kulina nanging isih ngajèni.
  2. Dienggo wong tuwa marang wong enom kang drajadé luwih dhuwur.

Tuladha: Sampeyan purun nedha sekul lodèh Mas?

Basa Krama

  1. Dienggo déning wong kang durung raket banget.
  2. Dienggo déning wong kang durung tuang.

Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sega lodèh mas?

Basa Krama Inggil

  1. Dienggo déning wong enom marang wong tuwa.
  2. Dienggo déning murid marang guru.
  3. Dienggo déning ngisoran marang dhuwuran.

Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sekul lodhèh Mas?

Dhémografi panyebaran panutur basa Jawa

Delengen uga: Wong Jawa

Basa Jawa dicaturaké ing saindhenging Indonésia, nagara-nagara tangga Asia Kidul-wétan, Walanda, Suriname, Kaledonia Anyar, lan nagara-nagara liyané. Populasi panutur gedhé dhéwé tinemu ing enem provinsi Jawa dhéwé, lan ing provinsi tangga Sumatra saka Lampung.

Sawijining tabèl kang nuduhaké gunggung panutur asli ing taun 1980, saka 22 provinsi ing Indonésia (saka total 27 ing wektu iku) kang nuturaké basa Jawa punjul 1%, ya iku:[5]

Provinsi ing Indonésia persèntase pedunung provinsi Panutur basa Jawa (1980)
1. Provinsi Acèh 16.7% 275,000
2. Sumatra Lor 21.0% 1,757,000
3. Sumatra Kulon 35.2% 1.595,000
4. Jambi 29.7% 473,000
5. Sumatra Kidul 24.5% 682,000
6. Bengkulu 35.4% 418,000
7. Lampung 82.6% 3,486,000
8. Riau 28.5% 384,000
9. Jakarta 28.9% 694,000
10. Jawa Kulon[6] 28.7% 3,658,000
11. Jawa Tengah 99.0% 36,579,000
12. Yogyakarta 99.6% 2,683,000
13. Jawa Wétan 84.8% 31,726,000
14. Bali 3.1% 48,000
15. Kalimantan Kulon 15.7% 121,000
16. Kalimantan Tengah 10.6% 145,000
17. Kalimantan Kidul 24.7% 297,000
18. Kalimantan Wétan 34.1% 128,000
19. Sulawesi Lor 1.0% 20,000
20. Sulawesi Tengah 2.9% 37,000
21. Sulawesi Kidul-wétan 9.6% 64,000
22. Maluku 31.3% 419,000

Cathetan suku lan réferènsi

  1. Van der Molen (1983:VII-VIII).
  2. Diirit déning,--ora kalebu dhialèk Cina lan basa Indic kanthi status resmi nagara--basa Sundha saka pérangan kulon pulo Jawa
  3. a b c d e f g h i j k Poerwadarminta (1953:2)
  4. Sajatiné sing dikarepaké iku dhialèk Jawa-Osing.
  5. Data dijupuk saka sènsus taun 1980 kaya déné kang dicawisaké déning James J. Fox lan Peter Gardiner lan diterbitaké déning S. A. Wurm lan Shiro Hattori, eds. 1983. Language Atlas of the Pacific Area, Part II: (Insular South-East Asia), Canberra.
  6. Ing taun 1980 iki kalebu provinsi Banten, saiki kapisah.

Uga delengen

Sumber

  • W.J.S. Poerwadarminta. 1953. Sarining Paramasastra Djawa. Djakarta: Noordhoff-Kolff
  • E.M. Uhlenbeck. 1964. A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura. The Hague: Martinus Nijhoff,
  • S.A. Wurm and Shiro Hattori, eds. 1983. Language Atlas of the Pacific Area, Part II (Insular South-east Asia). Canberra.

Pranala njaba

Wikibooks ndarbèni artikel ngenani