Serat Kalatidha: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan

Salarik

Révisi kala 10 Maret 2008 00.30

Serat Kalatidha iku sawijining tembang anggitané Ranggawarsita. Isiné perkara pasambatané yèn ing jaman samono wong kudu mèlu-mèlu perkara sing kalebu ala supaya bisa 'maju'. Tembang macapat iki kabèh ing pupuh Sinom lan ana 12 pada gunggungé. Karya sastra iki ditulis kurang luwih taun 1860 Masehi. Kalatidha kuwi salah siji karya sastra Jawa kang kawentar. Malah nganti saiki isih akèh wong Jawa, utamané kalangan tuwa kang isih apal paling ora siji pada syair iki, yakuwi pada kapitu.

Latar wuri

Kalatidha kuwi dudu karya Rangga Warsita kang paling dawa. Syair iki mung ana 12 jroning metrum Sinom. Kala tidha sacara harafiah tegesé "jaman édan", kaya kang ditulis déning Rangga Warsita dhéwé. Kocap kacarita, Rangga Warsita nulis syair iki nalika pangkaté ora diundhakaké kaya kang dikarepaké. Banjur panjenengané gawé generalisasi saka kahanan iki, lan nganggep sacara umum yèn jaman nalika semana minangka jaman édan lan krisis. Wektu kuwi Rangga Warsita minangka pujangga karajan ing Kraton Kasunanan Surakarta. Panjenengané kuwi pujangga panutup utawa "pujangga pungkasan", awit sawisé kuwi ora ana "pujangga karajan" manèh.

Makna

Syair Kalatidha bisa dipérang dadi telung bagéan, yakuwi: bagéan kapisan arupa pada 1 nganti 6, bagéan kaloro arupa pada 7, lan bagéan katelu arupa pada 8 nganti 12. Pérangan pisanan yakuwi mangsa kang miturut Rangga Warsita arupa kahanan tanpa prinsip. Pérangan kaloro isiné katekadan lan mawas dhiri. Pérangan katelu isiné sikap kang taat marang agama jroning masarakat.

Tèks

Pupuh Sinom

Pada 1-6
Mangkya darajating praja
Kawuryan wus sunyaturi
Rurah pangrehing ukara
Karana tanpa palupi
Atilar silastuti
Sujana sarjana kelu
Kalulun kala tidha
Tidhem tandhaning dumadi
Ardayengrat dene karoban rubeda

Ratune ratu utama
Patihe patih linuwih
Pra nayaka tyas raharja
Panekare becik-becik
Paranedene tan dadi
Paliyasing Kala Bendu
Mandar mangkin andadra
Rubeda angrebedi
Beda-beda ardaning wong saknegara

Katetangi tangisira
Sira sang paramengkawi
Kawileting tyas duhkita
Katamen ing ren wirangi
Dening upaya sandi
Sumaruna angrawung
Mangimur manuhara
Met pamrih melik pakolih
Temah suka ing karsa tanpa wiweka

Dasar karoban pawarta
Bebaratun ujar lamis
Pinudya dadya pangarsa
Wekasan malah kawuri
Yan pinikir sayekti
Mundhak apa aneng ngayun
Andhedher kaluputan
Siniraman banyu lali
Lamun tuwuh dadi kekembanging beka

Ujaring panitisastra
Awewarah asung peling
Ing jaman keneng musibat
Wong ambeg jatmika kontit
Mengkono yen niteni
Pedah apa amituhu
Pawarta lolawara
Mundhuk angreranta ati
Angurbaya angiket cariteng kuna

Keni kinarta darsana
Panglimbang ala lan becik
Sayekti akeh kewala
Lelakon kang dadi tamsil
Masalahing ngaurip
Wahaninira tinemu
Temahan anarima
Mupus pepesthening takdir
Puluh-Puluh anglakoni kaelokan

Pada 7
Amenangi jaman edan
Ewuh aya ing pambudi
Milu edan nora tahan
Yen tan milu anglakoni
Boya kaduman melik
Kaliren wekasanipun
Ndilalah karsa Allah
Begja-begjane kang lali
Luwih begja kang eling lawan waspada

Pada 8-12
Semono iku bebasan
Padu-padune kepengin
Enggih mekoten man Doblang
Bener ingkang angarani
Nanging sajroning batin
Sejatine nyamut-nyamut
Wis tuwa arep apa
Muhung mahas ing asepi
Supayantuk pangaksamaning Hyang Suksma

Beda lan kang wus santosa
Kinarilah ing Hyang Widhi
Satiba malanganeya
Tan susah ngupaya kasil
Saking mangunah prapti
Pangeran paring pitulung
Marga samaning titah
Rupa sabarang pakolih
Parandene maksih taberi ikhtiyar

Sakadare linakonan
Mung tumindak mara ati
Angger tan dadi prakara
Karana riwayat muni
Ikhtiyar iku yekti
Pamilihing reh rahayu
Sinambi budidaya
Kanthi awas lawan eling
Kanti kaesthi antuka parmaning Suksma

Ya Allah ya Rasulullah
Kang sipat murah lan asih
Mugi-mugi aparinga
Pitulung ingkang martani
Ing alam awal akhir
Dumununging gesang ulun
Mangkya sampun awredha
Ing wekasan kadi pundi
Mula mugi wontena pitulung Tuwan

Sageda sabar santosa
Mati sajroning ngaurip
Kalis ing reh aruraha
Murka angkara sumingkir
Tarlen meleng malat sih
Sanityaseng tyas mematuh
Badharing sapudhendha
Antuk mayar sawetawis
Borong angga sawarga mesi martaya

Serat Kalatidha ing Leiden

Serat Kalatidha misuwur banget nganti tekan kutha Leiden, Walanda. Ing kéné pethikan saka Serat Kalatidha sinurat ing sawijining tembok omah.

Panorama saka ngarep
Panorama saka pinggir

Uga pirsanana

Zaman Édan buku anggitan Kamadjaja

Pranala jaba

(ing basa Walanda) Situs resmi Serat Kalatidha ing kutha Leiden

Artikel iki minangka artikel rintisan. Kowé bisa ngéwangi Wikipédia ngembangaké.

@@ Larik 1: / Larik 1: @@
-'''''Serat Kalatidha''''' iku sawijining tembang anggitané [[Ranggawarsita]]. Isiné perkara pasambatané yèn ing jaman samono wong kudu mèlu-mèlu perkara sing kalebu ala supaya bisa 'maju'. Tembang [[macapat]] iki kabèh ing pupuh [[Sinom]] lan ana 12 pada gunggungé.
+'''''Serat Kalatidha''''' iku sawijining tembang anggitané [[Ranggawarsita]]. Isiné perkara pasambatané yèn ing jaman samono wong kudu mèlu-mèlu perkara sing kalebu ala supaya bisa 'maju'. Tembang [[macapat]] iki kabèh ing pupuh [[Sinom]] lan ana 12 pada gunggungé. Karya sastra iki ditulis kurang luwih taun [[1860]] Masehi. ''Kalatidha'' kuwi salah siji karya sastra Jawa kang kawentar. Malah nganti saiki isih akèh [[suku Jawa|wong Jawa]], utamané kalangan tuwa kang isih apal paling ora siji pada syair iki, yakuwi pada kapitu.
+== Latar wuri ==
+''Kalatidha'' kuwi dudu karya Rangga Warsita kang paling dawa. Syair iki mung ana 12 jroning ''metrum'' [[Sinom]]. ''Kala tidha'' sacara harafiah tegesé "jaman édan", kaya kang ditulis déning Rangga Warsita dhéwé. Kocap kacarita, Rangga Warsita nulis syair iki nalika pangkaté ora diundhakaké kaya kang dikarepaké. Banjur panjenengané gawé generalisasi saka kahanan iki, lan nganggep sacara umum yèn jaman nalika semana minangka [[jaman édan]] lan krisis. Wektu kuwi Rangga Warsita minangka [[pujangga]] karajan ing Kraton Kasunanan [[Surakarta]]. Panjenengané kuwi ''pujangga panutup'' utawa "pujangga pungkasan", awit sawisé kuwi ora ana "pujangga karajan" manèh.
+== Makna ==
+Syair ''Kalatidha'' bisa dipérang dadi telung bagéan, yakuwi: bagéan kapisan arupa pada 1 nganti 6, bagéan kaloro arupa pada 7, lan bagéan katelu arupa pada 8 nganti 12. Pérangan pisanan yakuwi [[mangsa]] kang miturut Rangga Warsita arupa kahanan tanpa prinsip. Pérangan kaloro isiné katekadan lan [[mawas dhiri]]. Pérangan katelu isiné sikap kang taat marang [[agama]] jroning masarakat.
 ==Tèks==
 [[Sinom|Pupuh Sinom]]
+{{col-begin}}
+{{col-3}}
-Mangkya darajating praja<br>
+'''Pada 1-6'''<br>
+Mangkya darajating [[praja]]<br>
 Kawuryan wus sunyaturi<br>
-Rurah pangrehing ukara<br>
+Rurah pangrehing [[ukara]]<br>
 Karana tanpa palupi<br>
 Atilar silastuti<br>
-Sujana sarjana kelu<br>
+Sujana [[sarjana]] kelu<br>
 Kalulun kala tidha<br>
 Tidhem tandhaning dumadi<br>
 Ardayengrat dene karoban rubeda<br>
-Ratune ratu utama<br>
+Ratune [[ratu]] utama<br>
-Patihe patih linuwih<br>
+Patihe [[patih]] linuwih<br>
 Pra nayaka tyas raharja<br>
 Panekare becik-becik<br>
@@ Larik 26: / Larik 34: @@
 Katetangi tangisira<br>
 Sira sang paramengkawi<br>
-Kawileting tyas duhkita<br>
+Kawileting tyas [[duhkita]]<br>
 Katamen ing ren wirangi<br>
 Dening upaya sandi<br>
@@ Larik 41: / Larik 49: @@
 Mundhak apa aneng ngayun<br>
 Andhedher kaluputan<br>
-Siniraman banyu lali<br>
+Siniraman [[banyu]] lali<br>
 Lamun tuwuh dadi kekembanging beka<br>
 Ujaring panitisastra<br>
 Awewarah asung peling<br>
-Ing jaman keneng musibat<br>
+Ing jaman keneng [[musibat]]<br>
 Wong ambeg jatmika kontit<br>
 Mengkono yen niteni<br>
@@ Larik 61: / Larik 69: @@
 Wahaninira tinemu<br>
 Temahan anarima<br>
-Mupus pepesthening takdir<br>
+Mupus pepesthening [[takdir]]<br>
 Puluh-Puluh anglakoni kaelokan<br>
+{{col-3}}
+'''Pada 7'''<br>
 Amenangi jaman edan<br>
 Ewuh aya ing pambudi<br>
@@ Larik 73: / Larik 82: @@
 Begja-begjane kang lali<br>
 Luwih begja kang eling lawan waspada<br>
+{{col-3}}
+'''Pada 8-12'''<br>
 Semono iku bebasan<br>
 Padu-padune kepengin<br>
@@ Larik 82: / Larik 92: @@
 Wis tuwa arep apa<br>
 Muhung mahas ing asepi<br>
-Supayantuk pangaksamaning Hyang Suksma<br>
+Supayantuk pangaksamaning [[Hyang Suksma]]<br>
 Beda lan kang wus santosa<br>
-Kinarilah ing Hyang Widhi<br>
+Kinarilah ing [[Hyang Widhi]]<br>
 Satiba malanganeya<br>
 Tan susah ngupaya kasil<br>
@@ Larik 100: / Larik 110: @@
 Ikhtiyar iku yekti<br>
 Pamilihing reh rahayu<br>
-Sinambi budidaya<br>
+Sinambi [[budidaya]]<br>
 Kanthi awas lawan eling<br>
 Kanti kaesthi antuka parmaning Suksma<br>
-Ya Allah ya Rasulullah<br>
+Ya [[Allah]] ya [[Rasulullah]]<br>
 Kang sipat murah lan asih<br>
 Mugi-mugi aparinga<br>
@@ Larik 123: / Larik 133: @@
 Antuk mayar sawetawis<br>
 Bo'''rong''' ang'''ga''' sa'''war'''ga me'''si''' mar'''ta'''ya<br>
+{{col-end}}
 == ''Serat Kalatidha'' ing Leiden ==
 ''Serat Kalatidha'' misuwur banget nganti tekan kutha [[Leiden]], Walanda. Ing kéné pethikan saka ''Serat Kalatidha'' sinurat ing sawijining tembok omah.
 <gallery>
-Image:Serat Kalatidha-Leiden01.jpg|Pandangan sisi depan
+Image:Serat Kalatidha-Leiden01.jpg|Panorama saka ngarep
-Image:Serat Kalatidha-Leiden02.jpg|Sisi samping
+Image:Serat Kalatidha-Leiden02.jpg|Panorama saka pinggir
 </gallery>
@@ Larik 137: / Larik 147: @@
 *{{nl}} [http://www.muurgedichten.nl/ranggawarsita.html Situs resmi ''Serat Kalatidha'' ing kutha Leiden]
+{{sastra-stub}}
 [[kategori:Sastra Jawa Anyar]]