Bathara Antaboga

Bathara Antaboga iku wujudé naga lan urip ing pusat bumi kang sinebut Saptapratala. Déwa iki naté nulungi Pandhawa. Amarga lakon iki, putriné kang ayu, Dewi Nagagini, dadi garwané Bima.

Bathara Antaboga uga sinebut Sang Hyang Anantoboga. Ana ing layang Mahabharata sinebut Nagasesa. Tembung Anta mengku teges entèk-entèkaning (pungkasaning), lan tembung boga tegesé pangan. Déné tembung Ananta tegesé ora ana watesé. Saka werdiné tembung-tembung mau, nggambaraké yèn Sang Hyang Anantaboga iku titah kang kinasihan déning ratuning para déwa, awit gedhéning lelabuhané. Mula pasisirs lamun Sang Hyang Anantaboga diwenangaké mangan apa waé, déwa-déwa liyané orang wenang menggak kekarepané.

Kahyangané Sang Hyang Anantaboga ing Saptapratala, lapising bumi kang kaping pitu. Senadyan dunungé ana sajroning bumi, kahyangan Saptapratala iku èndahé ora kalah karo kahyangan Jonggringsaloka.

Silsilah

Sara silahé Sang Hyang Anantaboga miturut padhalangan: Sang Hyang (SH) Wenang peputra putri asmané Dèwi Sayati. Sabanjuré Dèwi Sayati kagarwa ratu jim wujud ula naga jenengé Anantawasesa, peputra loro wujudé naga, SH Anantadewa lan SH Anantaswara.

SH Anantadewa kagungan putra siji wujud ula asmané SH Anantanaga. SH Anantaswara uga kagungan putra siji wujudé manungsa, asmané Dèwi Wasu. Sabanjuré SH Anantanaga didhaupaké klawan Dèwi Wasu, peputra SH.Anantaboga iya Antaboga.

Garwané SH Antaboga asmané Dèwi Superti iya Sarmananastiti, putriné SH Ismaya. Putrané SH Anantaboga ana loro, ya iku Dèwi Nagagini (kang banjur kagarwa déning satriya Panenggak Pandhawa, Bratasena) lan Bambang Nagatatmala. Déné putrané sing ora kacathet ing sarasilah ana loro, ya iku Dèwi Sinta Basundari lan Dèwi Basuwati iya Dèwi Landhep. Putri loro mau mung kocap ing lakon Watugunung.

Wujud

Ing padhalangan, wujudé Anantaboga ana loro:

1. Wujud ula naga ngagem kethu oncit (kethu keyongan).
2. Wujud manungsa, mripaté tlelengan (yèn gagrak Sala mripaté kedhelen), ngagem topong (makutha awangun bathok mengkurep), ngagem rasukan kaya satataning pandhita.

Kadigdayan Anantaboga

Senajan wujudé ula sabongkoting wit tal, nanging kadigdayané SH Anantaboga ngédap-édabi. Yèn tindak saka kahyangan mung cukup sedhakep karo ngeremaké nétrané, ngerti-ngerti wis tekan papan kang dituju. Bisa salin warna wujud manungsa lumrah. Yèn duka pethité diobat-abitaké, bisa ngoregaké jagad. Luwih-luwih yèn saawak diobahaké, bumi bakal ketaman lindhu gedhé. Lemah-lemah padha nela, prabawa angin lesus kang nggegirisi. Ana ing padhalangan kang mangkono iku sinebut gara-gara.

SH Anantaboga dadi ratuning para ula sajagad. Kabèh ula gedhé cilik, padha suyud marang dhèwèké. Déning Bathara Guru, SH Anantaboga kadhawuhan nyangga bumi, mula kahyangané ing dhasaring bumi (Saptapratala). (Cathetan: Ing ilmu géologi, mbokmenawa SH Anantaboga iku sing diarani lapisan Astenosfer).

Iluné (banyu ing tutuké) mawa wisa. Yèn kanggo ngedusi wong awaké bakal dadi atos ora tedhas tapak palu pandhé sisaning gurindha, prasasat ditumbak lakak-lakak yèn disudhuk mung manthuk-manthuk. Wayang sakothak mung ana siji sing dilumuri ileré SH Anantaboga, ya iku Radèn Antareja, putrané Dèwi Nagagini patut kalayan Wrekudara.

SH Anantaboga darbé upas kemanden werna telu kang sinebut upas Anta, upas Warayang lan upas Pengantèn. Upas telu mau dayané banget nggegirisi. Sing sapa ketaman upas mau bakal lebur tanpa dadi, ora kena kinukup kuwandané. Aja manèh wujuding jalma manungsa, lagi tepaké baé sing disembur, kang duwé tepak bakala palastra. Prasasat disemburaké gunung bisa jugruk, disemburaké segara bisa asat.

Plungsungané kang kaparingan aran Nagakawaca, yèn diagem awaké SH Anantaboga ora tedhas lan tumama ditamani saliré gegaman gawéyané empu ing marcapada utawa empu kahyangan. Upas Anta, upas Warayang lan plungsungan Nagakawaca iku ing tembéné kaparingaké marang Radèn Antareja. Plungsungané mau ditrapaké ing anggané Antareja, mapan ing sajroning kulit sajabaning daging. Mula Radèn Antareja yèn nuju duka, awaké katon ana sisiké emas.

Lakon Balé Sigala-gala

Ing lakon Balé Sigala-gala, SH Anantaboga manjalma dadi garangan putih, kang nuntun Radèn Bratasena kang ngrakut ibuné lan kadhangé papat, tumuju ing Kahyangan Saptapratala. Sabanjuré Radèn Bratasena didhaupaké klawan Dèwi Nagagini, kang tembéné peputra Radèn Antareja.

Delengen uga

• Daftar Tokoh Wayang